Yunanistan’ın Girit’i İlhak Çabalarına Osmanlı Makedonyası’nda Tepkiler (1909-1911)

Yıl 2022, , 577 - 610, 30.12.2022

Özer Özbozdağlı

https://doi.org/10.18513/egetid.1226570

Öz

Temelleri 1829’da Yunanistan’ın bağımsızlığına kadar uzanan, 1890’lardan itibaren şiddetlenen, Girit sorununun özü, Yunanlıların ve Giritli Rumların, Osmanlı egemenliği altındaki adayı Yunanistan’a katma arzu ve çabalarıdır. Yunanistan’ın desteklediği Rum ayaklanmaları, Girit Müslümanlarına yönelik katliamlar, 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı ve sonrasında Avrupa ülkelerinin müdahaleleriyle sorun uluslararası bir nitelik kazanmıştır. 1897’de Girit’in muhtariyetinin ilan edilmesinin ardından ada hukuken Osmanlı Devleti’nin bir parçası olmasına rağmen, İngiltere, Fransa, İtalya ve Rusya’nın (hami devletler) askeri işgali altında bulunuyordu. 1908’e gelindiğinde Girit Osmanlı egemenliğinde fakat özerk statüdedir. II. Meşrutiyet döneminin en önemli gündem başlıklarından ve uluslararası nitelikte sorunlarından biri de Girit’tir. 6 Ekim 1908’de Girit Meclisi’nin Yunanistan’a katıldığını açıklaması yeni rejimin karşılaştığı ilk ciddi bunalımlardı. Büyük devletlerin Girit Meclisi’nin kararını tanımamaları ve mevcut statükonun korunması yönünde tutumları nedeniyle Yunanistan, iltihak kararını tanıyamamıştır. Girit krizi, tartışmalar, toplumsal tepkiler ikileminde 1912’ye kadar devam edecektir. Bu çalışmada Girit’in Yunanistan ile birleşme çabaları ve Yunanistan’ın bunu desteklemesi sonucu Osmanlı Makedonya’sında Yunanistan’a karşı oluşan toplumsal tepki ve boykot hareketleri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Girit, Yunanistan, Osmanlı Devleti, Miting, Boykot

Reactions in the Ottoman Macedonia Against Greek Attempts to Annex Crete (1909-1911)

Öz

The essence of the Crete problem, whose foundations date back to the independence of Greece in 1829 and which has become more severe since the 1890s, is the desire and efforts of the Greeks and Cretan Greeks to annex the island under Ottoman rule. With the Greek uprisings supported by Greece, the massacres against Cretan Muslims, the 1897 Ottoman-Greek War, and the intervention of European countries afterwards, the problem gained an international character. After the declaration of Crete's autonomy in 1897, although the island was legally a part of the Ottoman Empire, it was under the military occupation of Britain, France, Italy, and Russia (the patron states). By 1908, Crete was under the Ottoman rule but had autonomous status. One of the most important agenda topics and international problems of the Second Constitutional Monarchy is Crete. On October 6, 1908, the Crete Parliament's announcement of its accession to Greece was the first serious crisis the new regime faced. Greece could not legitimize the decision of adherence due to the failure of the great powers to legitimize the decision of the Crete Parliament and their attitude towards the preservation of the current status quo. The Cretan crisis would continue until 1912 in the dilemma of debates and social reactions. In this study, the social reaction and boycott movements in Ottoman Macedonia against Greece as a result of the efforts of Crete to unite with Greece and Greece's support for this will be examined.

Anahtar Kelimeler

Crete, Greece, the Ottoman Empire, Rallies, Boycotts

Kaynakça

• -. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Babıali Evrak Odası (BEO): 3902/292634; 3896/292185; 3901/292549; 3901/292505; 3900/292435; 3899/292369; 3897/292273; 3901/292527; 3900/292435.
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT.); 2902/25; 2906/68;
• Dahiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye (DH. MUİ.): 102/17;109/50;2-7/29.
• Dahiliye Nezareti Siyasi Kalemi (DH. SYS.): 22/1-1; 22/1-2; 22/1-27;22/1-16;22/1-30;22/1-3;22/1-30; 22/1-27; 45/10.
• Teştişat-ı Rumeli Evrakı (Rumeli Müfettişliği) Selanik Evrakı (TFR-I-SL.) 215/21406; 215/21446;216/21539.
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.): 131/92.
• -. Britanya Ulusal Arşivleri
• Foreign office (FO): 195/2358.
• Diplomatic and Consular Reports, Turkey, Report for The Year 1910 On The Trade of the Consular District of Salonica, No:4797 Annual Series, London, 1911.
• Diplomatic and Consular Reports, Crete, Report for The Year 1910, Trade, Shipping and Agriculture of Crete, No:4776 Annual Series. September, 1911.
• Diplomatic and Consular Reports, Turkey, Report for The Year 1910 Trade of the Consular Distirict of Salonica, No:5017, London, Report For the Year 1912.
• Rumeli
• Sabah
• Silah (Salah)
• Tanin
• Tercüman-ı Hakikat
• The Times
• Yeni Gazete
• Yeni İkdam
• Yeni Tasvir-i Efkâr
• Ahladi 2008 Evangelia Ahladi, “İzmir’de İttihatçılar ve Rumlar: Yunan-Rum Boykotu (1908-1911)”, Kebikeç, S. 26, s. 175-200.
• Ahmad 2004 Feroz Ahmad, İttihat ve Terakki 1908-1914, çev. Nuran Yavuz, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Adıyeke 1993 Ayşe Nükhet Adıyeke, “Osmanlı Kaynaklarına Göre Türk-Yunan İlişkilerinde Girit Sorunu (1896)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, c. I, S. 3, İzmir, s. 335-346.
• Adıyeke 2000 Ayşe Nükhet Adıyeke, Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı 1896-1908, TTK Yayınları, Ankara.
• Adıyeke ve Adıyeke 2007 Ayşe Nükhet Adıyeke ve Nuri Yavuz Adıyeke, Fethinden Kaybına Girit, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul.
• Brummet 2003 Palmira Brummet, İkinci Meşrutiyet Basınında İmge ve Emperyalizm 1908-1911, çev. Ayşen Anadol, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Clogg 2013 Richard Clogg, Yunanistan’ın Kısa Tarihi, çev. Dilek Şendil, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul.
• Comstock 2014 Lyndon Comstock, The English Secretary: Peggy Flexman in Turkey and Greece, 1909 1917, Create Space Independent Publishing Platform.
• Çetinkaya 2004 Y. Doğan Çetinkaya, 1908 Osmanlı Boykotu, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Çetinkaya 2009 Y. Doğan Çetinkaya, “1908 Devrimi ve Toplumsal Seferberlik”, II. Meşrutiyet’i Yeniden Düşünmek, der. Ferdan Ergut, İstanbul Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, s. 13-25.
• Çetinkaya 2013 Y. Doğan Çetinkaya, “Patterns of Social Mobilisation”, Tijdschift Voor Sociale En Economische Geschiedenis, 10, Nr. 4, s. 54-65.
• Çetinkaya 2015 Y. Doğan Çetinkaya, Osmanlı’yı Müslümanlaştırmak: Kitle Siyaseti, Toplumsal Sınıflar, Boykotlar ve Milli İktisat (1909-1914), çev. Özgür Bircan, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Güneş 2010 Günver Güneş, “Taşra’dan Meşrutiyet’e Bakış: II. Meşrutiyet Döneminde Aydın Sancağı (1908-1918)”, CTAD, S. 11, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayını, Ankara, s. 5-44.
• Gounaris 1993 Basil C. Gounaris, “Salonica”, Review, Fernand Braudel Center, Vol. XVI, No: 4, s. 499-518.
• Hacısalihoğlu 2008 Mehmet Hacısalihoğlu, Jön Türkler ve Makedonya Sorunu 1890-1918, çev. İhsan Catay, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• İrtem 1999 Süleyman Kâni İrtem, Meşrutiyet Doğarken: 1908 Jön- Türk İhtilali, yay. haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul.
• İrtem 2004 Süleyman Kani İrtem, Meşrutiyetten Mütarekeye 1909-1918, yay. haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul.
• II. Meşrutiyet’in İlk Yılı II. Meşrutiyet’in İlk Yılı 23 Temmuz 1908-23 Temmuz 1909, der. Mete Tunçay-Raşit Savaş ve diğerleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2008.
• Karagöz 2003 Rıza Karagöz, “Osmanlı Devleti’nde Yunan Mallarına Karşı Uygulanan Boykot (1910)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 8, İstanbul, s. 45-74.
• Kerimoğlu 2012 Hasan Taner Kerimoğlu, İttihat-Terakki ve Rumlar 1908-1914, Libra Yayıncılık, İstanbul.
• Özbozdağlı 2016 Özer Özbozdağlı, İttihat-Terakki ve Makedonya sorunu 1908-1912, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Tokat,
• Perinçek ve Odabaşı 2013 Mehmet Perinçek ve Arda Odabaşı, Stambulskie Novoati’de Jön Türk Devrimi, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Şenışık 2014 Pınar Şenışık, Girit: Siyaset ve İsyan 1895-1898, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Tukin 2008 Cemal Tukin, “Girit”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 14. cilt, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, s. 85-93.
• Vakalopoulos1998 Konstantinos A. Vakalopoulos, Neotourkoi Kai Makedonia 1908-1912, Adeihoi Kyriakide, Thessaloniki.
• Yalçın 1935 Hüseyin Cahit Yalçın, Meşrutiyet Hatıraları 1908-1918, Fikir Hareketleri Dergisi, Sayı: 88, Tefrika No:18.
• Yalman 2018 Ahmet Emin Yalman, Birinci Dünya Savaşı’nda Türkiye, çev. Birgen Keşoğlu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Yıldırım 2013 Kadir Yıldırım, Osmanlı’da İşçiler 1870-1922, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Yıldız 2012 Özlem Yıldız, “20. Yüzyılın Başlarında Selanik Limanında Deniz Ticareti”, CTTAD, XII/24, s. 27-46.
• Zürrer 2005 Werner Zürrer, “Girit Meselesi: Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Siyasi Kriz Çözümündeki Becerisizlik Hakkında”, çev. Mustafa Aydın, İstanbul, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, S. 7, İstanbul, s. 155-206.