Erken Cumhuriyet Döneminde İz Bırakan Bir Yardım Şirketi: Malûl Gaziler Pazarı Türk Anonim Şirketi

Yıl 2020, , 577 - 602, 30.12.2020

Feyza Kurnaz Şahin

https://doi.org/10.18513/egetid.849756

Öz

Bu çalışmanın amacı, malûller yararına faaliyet gösteren Malûlîn-i Guzâta Muavenet Heyeti’ne gelir elde etmek için tamamen yardım amaçlı kurulan Malûl Gaziler Pazarı Türk Anonim Şirketinin kuruluş ve faaliyetlerini irdelemek olarak tanımlanır. I. Dünya Savaşı sırasında malûl ve mecruh Osmanlı askerlerinin ihtiyaçlarını karşılamak, refahlarını sağlamak amacıyla 20 Mayıs 1917’de kurulmuş olan Malûlîn-i Guzâta Muâvenet Heyeti kurulduğu dönemde gelirlerini artırmak amacıyla Malûl Gaziler Pazarı adıyla bir mağaza oluşturmuştur. Bu pazar Cumhuriyetin ilanının ardından 23 Kasım 1924 yılında Malûl Gaziler Pazarı Türk Anonim Şirketi adıyla bir şirkete dönüştürülmüştür. Şirketin amacı, malûl gazilere yardım etmek amacıyla faaliyet gösteren Malûlîn-i Guzâta Muavenet Heyeti adına fabrika kurmak ve imalathane açmak suretiyle kundura ve elbise imal etmektir. Bunun yanında çeşitli tuhafiye, manifatura, kumaş ve saire ile ilgili eşyalar üzerine ticaret yapmak da şirketin amaçları arasındadır. Malûlîn-i Guzâta Muavenet Heyeti’nin başkanı Birinci Ferik Zeki Paşa aynı zamanda şirketin de başkanı olmuştur. Şirket malûller yararına faaliyet göstermiş, bu meyanda savaş sırasında askerlik hizmetini ifa ederken malûl kalmış askerlere ihtiyaç derecelerine ve malûliyetlerine göre yardımcı olmuş, askerlere suni uzuv temini için gelirlerini artırmaya çalışmıştır. Keza şirket, müesseselerinde malûlleri çalıştırarak onları üretici hale getirmek için çaba harcamıştır. Araştırmanın temel kaynaklarını Genelkurmay Başkanlığı ATASE Arşivi, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi ve Cumhuriyet Arşivi belgeleri oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Malûl, Gazi, Pazar, Anonim Şirket, Yardım

an Impressing Help Company during the Early Republican Period: Disabled Veterans Market Turkish Incorporated Company

Öz

The aim of this study was defined as to examine the establishment and activities of Malûl Gaziler Pazarı Türk Anonim Şirketi (Disabled Veterans Market Turkish Incorporated Company) founded completely for the purpose of help in order to generate an income for Malûlîn-i Guzâta Muavenet Heyeti (Disability Veterans Aid Committee) working in favour of disabled people. During the World War I, Malûlîn-i Guzâta Muavenet Heyeti established on 20 March 1917 for the aims of fulfilling the needs of the Ottoman soldiers that were disabled and injured and providing them welfare conditions formed a store named Malûl Gaziler Pazarı (Disability Veterans Aid Market) in order to increase the income during the period of its establishment. It was transformed into a company called Malûl Gaziler Pazarı Türk Anonim Şirketi on 23 November 1924 after the proclamation of the Republic. The purpose of the company was to produce shoes and clothes by means of establishing a factory and setting up a manufacturing shop on behalf of Malûlîn-i Guzâta Muavenet Heyeti working for helping disabled veterans. Moreover, the company also aimed to trade on various goods related to haberdashery, drapery, fabric, and so on. Ferik Zeki Pasha who was the head of Malûlîn-i Guzât Muavenet Heyeti became the head of the company as well. The company acted on behalf of disabled people, and in this respect, it helped the soldiers who became disabled while serving in the army according to levels of need and disability and tried to increase its income in order to obtain artificial limbs for the soldiers. Also, the company endeavoured to make the disabled people producers by employing them in their corporations. The main sources of the research were the documents of the Turkish General Staff ATASE Archive, the Ottoman Archives of the Presidency and the Republic Archive of the President.

Anahtar Kelimeler

Disabled Soldier, Ghazi, Market, Incorporated Company, Aid

Kaynakça

• Felek 1951 Burhan Felek, “Hadiseler Arasında Felek Ali Sami”, Cumhuriyet, 27. Yıl, S. 8697, 31 Temmuz 1951, s. 3.
• Koraltürk 2011 Murat Koraltürk, Erken Cumhuriyet Döneminde Ekonominin Türkleştirilmesi, İletişim Yay., İstanbul 2011.
• Kurnaz-Şahin 2014 Feyza Kurnaz-Şahin, Osmanlıdan Cumhuriyet’e Harp Malullerinin Sosyoekonomik ve Sağlık Durumları, Genelkurmay Başkanlığı ATASE Daire Başkanlığı Yay., Ankara.
• Bilanço 1926 Malûl Gaziler Pazarı Türk Anonim Şirketi 1926 Senesi Bilançosu, Heyet-i İdare Raporu, İstanbul 1926.
• Nizamname 1340 Malûl Gaziler Pazarı Türk Anonim Şirketi Nizamname-i Dahilisi, İstanbul Cumhuriyet Matbaası, İstanbul 1340.
• Ordu Harp 1939 Ordu Harp Malûlleri Hakkında Şimdiye Kadar Neşredilmiş Kanun ve Tefsirler, Maarif Matbaası, İstanbul 1939.
• Zorlu 2015 Yaşar Zorlu, “Alay Gazetesi (1920) Örneğinde Moda, Kadın Figürü ve Batılılaşma”, Namık Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Metinleri Dergisi, Nr. 6, s. 1-27.