Yarım Kalmış Bir Modernleşme Projesi: Mersin Tramvay Hattı

Yıl 2018, Cilt: 33 Sayı: 1, 235 - 260, 12.07.2018

Songül Ulutaş Ozan Arslan

https://doi.org/10.18513/egetid.443319

Cited By: 1

Öz

19. yüzyıl
dünyada modernleşme adına büyük projelerin yapıldığı bir süreçtir. Bu süreçte
kapitalist ekonomik ilişkilerin tüm dünyaya hâkim olmaya başlaması modernlik de
aynı orantıda hızla yayıldığını göstermektedir. Mesafenin kısalmasıyla hız ve
zaman kavramları önem kazanmış, böylece yol projelerinin üzerinde daha yoğun
bir şekilde durulmuştur. Bu bağlamda çalışmamızda Osmanlı’nın bu süreçten nasıl
etkilendiği ve hangi kanallarla bu etkinin içeriye sızdığının araştırılması önemlidir.
Topyekün bir kentsel modernleşme projesine bakıldığında yol çalışmalarının yeri
ve öneminin oldukça büyük bir yeri olduğu aşikârdır. Bu nedenle çalışma konumuz
olan Mersin Tramvay Hattı öncelikli olarak bahsedilen bu topyekün modernleşme
projesinin hem uluslararası hem de ulusal boyutta bir parçası olarak
değerlendirilmiştir. Araştırmada bir taşra liman kentinde modernleştirici bir
aktör olarak tramvay hattının nasıl bir rol oynadığı ile bu projenin yarım
kalmasının nedeni ve 21. yüzyıl Mersin’inde bile olmayan tramvay unsurunun 19.
yüzyılda yapılmaya çalışılmasının ne ifade ettiği tespit edilmeye çalışıldı. Bu
kapsamda Mersin’de tramvay hattının inşa süreci, imtiyaz ve ruhsat alımında
yaşanan sorunlar, tramvayın kısa süreli de olsa işleyişi, ortadan nasıl ve
neden kaldırıldığı ortaya koymaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

Mersin Tramvay hattı, Mersin Limanı, Kentsel Modernleşme

An Unfinished Urban Modernization Project: Mersin Tramway Line

Öz

The 19th century is a process in which large projects
are made for modernization in the world. The fact that capitalist economic
relations begin to dominate the whole world in this process shows that
modernity is spreading rapidly in the same proportion. At this point, the
shortening of the distance, the speed and the time have gained importance, and
therefore the road projects have been emphasized more intensely. In this
context, it is necessary to analyze how the Ottoman Empire is influenced by
this process particularly and what channels it has infiltrated for our
research. When you look at an all-out urban modernization project, it is
obvious that the place and importance of road works have a great importance.
For this reason, Mersin Tramway Line, which is our study topic, has been
considered as a part of this all-out modernization project, which is mentioned
as a priority both internationally and nationally. Throughout the research, we
try to understand how the tramway line plays a role as a modernizing actor in a
rural port city that is beginning to develop in the process, which has been
analyzed. It is also one of the objectives of the research to determine the
reason for why this project has been unfinished and what it means to build a
tramway in the 19th century, which is still not available in the 21st century
of Mersin. In the scope of the study, it was observed when the construction of
the tramway line started in Mersin, by whom, and for what purpose it was built. 

Anahtar Kelimeler

Mersin Tram Line, The Port of Mersin, Urban modernization

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları İ.DH: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İrade-i Dahiliye, 988/78045, Hicri 7 Şa’ban 1303. A.MKT.MHM: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı, 416/89, Hicrî 28 Rebî’ü’l-âhir 1285. DH.MUİ: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı, 144/49, Hicri 17 Cemaziye’levvel 1329. A.DVN.MKL: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Divan Mukavelenameler, 30/19, Hicri 4 Rebiü’lahir 1306; 78/34. HR.İM: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı, 90/67, Miladi 4 Aralık 1923. HRT.h: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Haritalar, 2530. İ.MMS: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İrade Meclis-i Mahsus, 102/4320. ŞD: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Şûrâ-yı Devlet, 1188/10; 1201/9. Düstur, Tertip 1, Cilt 6, Devlet Matbaası, Ankara 1939. Yeni Mersin, “Temennimiz”, 10 Temmuz 1929.
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Akşin 2007 Sina Akşin, Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul. Bozkurt 2012 İbrahim Murat Bozkurt, “İETT’nin Tarihi (1869-1939), İstanbul’da Toplu Ulaşımın Miladı: Tramvay ve Tünel”, Dünden Bugüne Toplu Ulaşım Kültürü, Editörler: Arif Bilgin-Ergin Çağman-Şaban Bıyıklı, İETT İşletmeleri Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 2012, s. 12-75. Çolak 2003 Melek Çolak, "XX. Yüzyıl Başlarında İstanbul'da Trafik ve Tramvay", Osmanlı Araştırmaları XXII (The Journal of Ottoman Studies XXII), Prof. Dr. Nejat Göyünç'e Armağan I, (İstanbul 2003), s. 177-189. Çoruk 2012 Ali Şükrü Çoruk, “Tramvayın Edebiyat Yolculuğu”, Dünden Bugüne Toplu Ulaşım Kültürü, Editörler: Arif Bilgin-Ergin Çağman-Şaban Bıyıklı, İETT İşletmeleri Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 2012, s. 180-227. Develi 2001 Hüseyin Şinasi Develi, Dünden Bugüne Mersin 1836-1990, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, Mersin. Develi 2007 Hüseyin Şinasi Develi, Eski Mersin’de Yaşam, Avcı Ofseti, Mersin. Develi 2008 Hüseyin Şinasi Develi, Dünden Bugüne Mersin 1836-2008, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, Mersin. Develi 2014 Hüseyin Şinasi Develi, “1912 Yılı ve Sonrası Mersin’de Raylı Sistem”, Mersin Deniz Ticaret Odası Bülteni, sayı 267, s. 24-25. Günergun 1995 Feza Günergun, “Osmanlı Devleti’nde Buharlı Tramvay İşletme Teşebbüsleri”, Çağını Yakalayan Osmanlı, Osmanlı Devleti’nde Modern Haberleşme ve Ulaştırma Teknikleri, Yayına Hazırlayan: Ekmeleddin İhsanoğlu-Mustafa Kaçar, İstanbul: İslâm Tarih, Sanat, ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA), 1995, s. 373-394. Harvey 2014 David Harvey, Postmodernliğin Durumu, çev. Sungur Savran, Metis Yayınları, İstanbul. Hobsbawm 2003 Eric Hobsbawm, İmparatorluk Çağı 1875-1914, çev. Vedat Aslan, Dost Kitabevi, Ankara. Hobsbawm 2009 Eric Hobsbawm, Tarih Üzerine, çev. Osman Akınhay, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara. Hodgson 2001 Marshall G. S. Hodgson, Dünya Tarihini Yeniden Düşünmek, çev. Ahmet Kanlıdere ve Ahmet Aydoğan, Yöneliş Yayınları, İstanbul. Iggers 2000 Georg G. Iggers, Bilimsel Nesnellikten Postmodernizme, Yirminci Yüzyılda Tarih Yazımı, çev. Gül Çağalı Güven, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul. İhsanoğlu 1995 Ekmelettin İhsanoğlu, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Teknoloji Çağını Yakalama Gayretleri”, Çağını Yakalayan Osmanlı, Osmanlı Devleti’nde Modern Haberleşme ve Ulaştırma Teknikleri, Yayına Hazırlayan: Ekmeleddin İhsanoğlu-Mustafa Kaçar, İstanbul: İslâm Tarih, Sanat, ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA), 1995, s. VII-XVI. Karsandık 2012 Özlem Karsansık, Çağdaşlaşma Sürecinde Adana (1839-1876), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Kaynak 1984 Muhteşem Kaynak, “Osmanlı Ekonomisinin Dünya Ekonomisine Ekleme Sürecinde Osmanlı Demiryollarına Bir Bakış”, Yapıt, sayı 5, s. 66-85. Kongar 2004 Emre Kongar, Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği, Remzi Yayınları, İstanbul. Mcneill 2004 William H. Mcneill, Dünya Tarihi, çev. Alaeddin Şenel, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara. Özdalga 2009 Elisabeth Özdalga, “Bir Tasavvur ve Ustalık Olarak Tarihsel Sosyoloji”, Tarihsel Sosyoloji, ed. Elisabeth Özdalga, Doğubatı Yayınları, Ankara, s. 10-11. Pamuk 1994 Şevket Pamuk, Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme 1820-1913, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul. Pamuk 2005 Şevket Pamuk, Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi, 1500-1914. İletişim Yayınları, İstanbul. Quataert 2004 Donald Quataert, “19. yüzyıla genel bir bakış, ıslahatlar devri 1812–1914”, Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi 1600–1914, Cilt II, ed. H. İnalcık ve D. Quataert, eds. çev. S. Andıç, Eren Yayıncılık, İstanbul, s. 887-1051. Rathmann 2001 Lothar Rathmann, Alman Emperyalizminin Türkiye’ye Girişi, Berlin Bağdat, çev. Ragıp Zarakolu, Belge Yayınları, İstanbul. Tekeli 1998 İlhan Tekeli, Tarih Yazımı Üzerine Düşünmek, Dost Kitabevi, Ankara. Toksöz 2006 Meltem Toksöz, “Bir Coğrafya, Bir Ürün, Bir Bölge: 19. Yüzyılda Çukurova”, Kebikeç, sayı 21, s. 97-110. Tuncel 2004 Metin Tuncel, “Mersin”, İslam Ansiklopedisi, cilt 29, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, s. 212-215. Ulutaş 2015 Songül Ulutaş, 19. Yüzyılda Tarsus’ta Ekonomik ve Sosyal Yaşam (1856-1914), Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, Mersin. Ünlü 2016 Tülin Selvi Ünlü, On Dokuzuncu Yüzyıldan Yirminci Yüzyıla Doğu Akdeniz Liman Kentlerinde Mekânın Dönüşümü: Volos, Patras ve Mersin, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Ünlü vd. 2012 Tülin Selvi Ünlü ve Tolga Ünlü, Gelişen Ticaret Değişen Kent Mersin 1850-1950, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, Mersin Wallerstein 2000 Immanuel Wallerstein, Bildiğimiz Dünyanın Sonu, çev. Tuncay Birkan Metis Yayınları, İstanbul. Wallerstein 2005 Immanuel Wallerstein, Dünya Sistemleri Analizi, Bir Giriş, çev. Ender Abadoğu-Nuri Ersoy, Aram Yayınları, İstanbul. Wallerstein 2006 Immanuel Wallerstein, Modern Küresel Sistem, çev. Pınar Yayınları, İstanbul. Weber 1995 Max Weber, Toplumsal ve Ekonomik Örgütlenme Kuramı, çev. Özer Ozankaya, İmge Kitabevi, Ankara. Weber 1999 Max Weber, Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu, çev. Zeynep Gürata, Ayraç Yayınları, Ankara. Weber 2000 Max Weber, Şehir, Modern Kentin Oluşumu, ed. Don Martindale-Gertrud Neuwirt, çev. Musa Ceylan, Bakış Yayınları, İstanbul. Yaktı 2013 Özlem Yaktı, “Amerikan İç Savaşı ve Adana: Pamuk Tarımının Adana’nın Modernleşme Sürecine Etkisi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Tarihi Atatürk Yolu Dergisi, sayı 54, s. 273-296.