Bornova Merkez Hüseyin İsa Bey Camii ve Kitabeleri

Yıl 2008, Cilt: 23 Sayı: 2, 185 - 226, 01.12.2008

Vehbi Günay

Öz

4 Bu çalışma, hâlen Ege Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (Proje No: 2008.EDB.005) kapsamında, tarafımızdan yürütülen “Bornova Kitâbelerı" konulu projenin bir parçasının sonuçlarını yansıtmaktadır

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Mustafa Ağır, Her Yönü İle Bornova, İzmir. Himmet Akın, Aydınoğulları Tarihi Hakkında Bir Araştırma, 2. Baskı Ankara. M. Yusuf Akyurt, Resimli Türk Abideleri Cild X İzmir Şehri Selçukîler ve Osmanlılar Devri Mebani ve Kitabeleri, 13-30 Nisan 1943, Türk Tarih Kurumu yayımlanmamış çalışma raporu, İzmir.
• Nureddin Ardıç, “İzmir’de Epigrafya _Tetkikleri: Mebani Kitabeleri-l”, Fikirler, VIII/182 (15 Ikincikanun 1939), 1 ], 15.
• Hasan Arıcan, Bornova Köşkleri Gezginler ve Anılar, Izmir. Hasan Arıcan, “Biraz Nostalji”, Anılarının 10.VI.2006 tarihli yayımlanmamış daktilo nüshası.
• M. Çınar Atay, Tarih İçinde İzmir, Izmir. Nihat Azamat, “Kâdiriyye”, TDVİA., 24, İstanbul, 131—136 Tuncer Baykara, İzmir Şehri ve Tarihi, İzmir. Tuncer Baykara, “İzmir’e Dair Belgeler:_ I XVIII. Yüzyılda Izmir Hayatından Kesitler”, Tarih Incelemeleri Dergisi, XII, Izmir, 1—8. Tuncay Benzeden, Bornova Rehberi 1994, İzmir.
• Rauf Beyru, 19. Yüzyılda İzmir’de Yaşam, İstanbul. İlhami Bilgin, “Bornova’nın Yayınlanmamış Dört Anıtı”, T. U. Mimarlık F akültesi Mimarlık Tarihi ve Restorasyon Enstitüsü WTRE) Bülteni, Sayı: 11—12, 46—50. Şükran Çakmak, İzmir Mezarlıkları, Ege Üniv. Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü yayımlanmamış lisans tezi, Izmir. Ersin Doğer, “Bornova’nın Kısa Tarihi”, Hasan Arıcan, Bornova Albümü, İzmir, 9—19. * DOĞER 2006, Ersin Doğer, İzmir’in Smyrna ’sı Paleolitik Çağ 'dan Türk
• Fethine Kadar, İstanbul. KUYULU 2001, İnci Kuyulu, “İzmir-Mimari”, TDW/i., 23, İstanbul, 526
• KÜTÜKOĞLU 2000 Mübahat s. Kütükoğlu, XV ve XVI. Asırlarda İzmir
• Kazasının Sosyal ve Iktisadi Yapısı, Izmir. MERT 2002, Hasan Mert, Sosyal, Siyasal ve İktisadi Yönleriyle
• Bornova 1923—1981, Ege Univ. Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Yayımlanmamış doktora tezi, lzmir. OCAK 1992‘, A. Yaşar Ocak, “Battal Gazi”, T DVİA., 5, İstanbul, 204—205.
• OCAK 19922, A. Yaşar Ocak, “Battalnâme”, TDI/İA, 5, İstanbul, 206—208.
• OİKONOMOS ve SLAARS 2001 , Konstantinos Oikonomos—Bonaventure
• F. Slaars, Destanlar Çağından 19. Yüzyıla lzmir - Etude sur Smyrne, Çev. B. Umar, lstanbul. PINAR 1996, İlhan Pınar, Gezginlerin Gözüyle İzmirXVIII. Yüzyıl, İzmir.
• SARAN 1970, Cemal Saran, Bornova, Bornova.
• SLARS ve İKONOMOS 1932, Bonavantür F. Slars ve lkonomos, İzmir
• Hakkında Tetkikat, Çev. Arapzade Cevdet, Izmir. ŞİMŞİR 1999, Nahide Şimşir, İzmir’in Sosyal ve Ekonomik Tarihi
• (1730—1792), E. Ü. Sos. Bil. Ens. Yayımlanmamış doktora tezi, lzmir.
• TUNÇEL 1989, Gül Tunçel, Batı Anadolu Bölgesinde Cami Tasvirli
• Mezar Taşları, Ankara. TUTSAK 2002, Sadiye Tutsak, İzmir’de Eğitim ve Eğitimciler (1850— ), Ankara.
• ULUDAĞ 1988, Süleyman Uludağ, “Abdülkadir—i Geylânî”, TDVİA., 1, İstanbul, 234—239. UZUNÇARŞILI 1984,
• İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, 3. Baskı Ankara. Özel Görüşme: Hasan ARICAN (Bornova 1944 doğumlu), görüşme tarihi: 04/06/07.Xl.2008.
• Uğur UZUN (Bomova 1942 doğumlu), görüşme tarihi: 07.XI.2008.
• Bornova Hüseyin İsa Bey Câmii Mezar Kitâbeleri N0 AİT OLDUĞU KİŞİ TARİHİ — Bornabât Voyvodası Hacı Ahmed Ağa 1167 (1753/54)
• — Ayvaz Ağa 'nın kardeşi Mehmed Ağa 1 181 (1767/68)
• Şeyh Seyyid Ömer Efendi 1198 (1783/84)
• — Menemenli Osman Ağa ’nın oğlu Ahmed Ağa ] RA 1208 (07.X.1793)
• ~ Ömer Efendi-Zâde Hacı Ahmed Efendi 'nin kızı Şerîfe Fatma Molla 1217 (1802/3)
• — Menemenli Osman Ağa 'nın damâdı Serif Ahmed ’in oğlu Şerîf I CA 1219 Muhammed (08.V1H.1804)
• Bornova Ağası Süleynıan Ağa yeğeni Ahmed Ağa 1225 (1 810/1 1)
• — Hacı Ahmed EŞandi' nin kızı, Belbeı Hacı Ahmed” ın eşi Şerîfe 1229 (1813/14) Ümmühân
• Süleyman Bölükbaşı ’nın kızı Şerıfe Hatice Molla 1238 (1822/23)
• — Birunabat Voyvodası Kürd Ömer Ağa . 19 CA 1234 ' (08.XII.1827)
• — Bıırunabâa' Voyvodası Menemenli Osman Ağa ’nın kızı Fatma Kadııı 15 CA 1247 (22.X.1831)
• — Hacı Ahıned Efendi ’nin oğlu Seyyid Öıner Efendi 1249 (1833/34)
• — Seyyid Ahmed Ağa’ nın eşi, Hacı Ali Ağa 'nın kızı Şerîfe 25 Z 1249
• Ünmügülsüm Hanım (05.V. 1834)
• Yahya Efendi 'nin oğlu 1301 (1883/84)
• Ahmed Ağa rızâenlillah ruhuna el—Fâtilıa Akyurt 1943, 55 şekil 80. Sağdaki fotoğraf Hasan Arıcan’ın özel arşivinden alınmıştır. Taş No: 2 .
• Ayvaz Ağa ’nın kardeşi Mehmed Ağa Taşın Özelliği : Ölçü: 98x26x5,5. Mermer şâhidenin tepeliği kırıktır. Kabartma tekniği ile hazırlanmış kitâbe metni herhangi bir süsleme özelliğine sahip değildir. Tarihi : 1181 (1767/68). Yazıtı : Ah mine’l—mevt bu merkade her kim ederse du“â ede mahşerde şefâ“at
• Müctebâ Ayvaz Ağanın kardeşi merhünı Mehmed Ağa ruhuna Fâtiha sene 1 181 Taş No: 3 _ Şeyh Seyyid Ömer Efendi Taşın Özelliği: Ölçü: 96x29x10. Tepeliği kırık durumdaki şâhidenin kitâbesi arası silmelerle ayrılmış altı satırdan oluşmaktadır. Şâhide belirgin bir süsleme öğesine sahip değildir. Tarihi : 1198 (1783/84). Yazıtı :
• Hüve’l-Hallâkü’l—Bâkî okuya bir Fâtiha rahmeten li’l—âlemîn durağı cennet ola ş makâm—ı emin haze’l—kabr kıdvetü’s-sülehâ es-sâlikîn “allâmetü’l-muhakkikîn merhum eş—Şeyh Seyyid Ömer Efendi rulıuna Fâtiha sene 1198
• Menemenli Osman Ağa ’nın oğlu Ahmed Ağa Ölçü: 74x30x11. Tepeliği ile üst ve alt kısmı kırık durumdaki mezartaşının elde mevcut kitâbesi panolar içerisine yazılmış altı satırdan oluşmaktadır. Tarihi : 1 Rebî“ü’—evvel 1208 (O7.X.1793). Yazıtı : [kırık] müyesser oldu bana şehâ[det]
• İlahî sen nasîb eyle sa“âdet bulam tâki Resulünden şefâ'at Menemenli Osman Ağa oğlu merhüm Ahmed Ağa ruhuna Fâtiha Gurre—i Rebî“ü’l—evvel sene 1208 Taş No: 5 .
• Ömer Efendi—zâde Hacı Ahmed Efendi ’nin kızı Şerîfe Fatma Molla Taşın Özelliği : Ölçü: 61x20x8. Tepeliğî kısmen kırık durumdaki şâhide iki parça halindedir. Arası cetvelleı'le ayrılmış kitâbe metni dört satırdan oluşmaktadır; Mezartaşı üzerinde belirgin bir süsleme öğesi bulunmamaktadır. Tarihi : 1217 (1802/3). Yazıtı : HŞve’l—Mu‘in sene 1217
• Ömer Efendi—Zâde Hacı Ahmed Efendi kerimesi Şerîfe Fatma Molla ruhuna Fâtiha Taş No: 6 Menemenli Osman Ağa’nın damâdı Şerîf Ahmed’in oğlu Şerîf Muhammed ' Taşın Özelliği : Ölçü: 52x21x8. Tepeliği ve altı kırık, iki parça halinde durumda bulunan mermer şâhidenin kitâbesi panolar içerisinde yer alan beş satırdan oluşmaktadır. Süsleme unsurlarının kullanılmadığı mezartaşı oldukça sade bir görünüme sahiptir. Tarihi : 1 Cemâzie’l-evvel 1219 (08.VIII.1804). Yazıtı : HŞve’l-Mu‘in
• Menemenli Osman Ağanın dâmâdı Şerîf Ahmedin mahdümu merhüm Şerîf Muhammed ruhuna Fâtiha gurre—i CA sene 1219 Taş No: 7
• Bornova Ağası Süleyman Ağa’nın yeğeni Ahmed Ağa Taşın Özelliği : Ölçü: 168x30x10. Şâhide, 2001 yılındaki çalışmalarımız sırasında tepeliği ve alt kısmı kırık olarak tespit edilmişti. Ancak bu tarihten sonra sağlam durumdaki üst kısmı da kırılarak ikiye ayrılmış ve şâhide üçe bölünmüştür. Kitâbe metni arası cetvellerle ayrılmış panolar içerisine yazılmış dokuz satırdan oluşmaktadır. Tarih satın ayrıca bir pano içerisine alınmıştır. Şâhidenin kırık olan boyun kısmında muhtemelen yukarıya bakan bir hilâl motifinin bulunduğu söylenebilir. Tarihi : 1225 (1810/11). Yazıtı :
• KDOOXIONUı-thr—i . Hüve’l—Hallâkü’l—Bâkî âhla zâr kılarım gençliğime doymadım derdime dermân aradım bir ilâcın bulmadım hasretâ fâni cihânda tül “ömr sürmedim fırkatâ takdir bu imiş tâ ezelden bilmedim [kırık] Bornova Ağası Süleyman Ağa Yeğeni merhüm Ahmed Ağa ruhuna lillahi’l—Fâtiha sene 1225 Taş No: 8
• Hacı Ahmed Efendi’nin kızı, Berber Hacı Ahmed’in eşi Şerîfe Unımühân. Taşın Özelliği : Ölçü: 70x38x5. Altı ve üstü kırık üç parça halindeki mezartaşı tarafımızdan birleştirilmiştir. Mevcut kitâbe, arası cetvellerle ayrılmış beş satırdan oluşmaktadır. En altta ise taıilı satın bulunmaktadır. Tarihi : 1229 (1813/14). Yazıtı : x. [kırık]
• ORM-AMM— . ola Firdevs—i â“lâda makâm ede zevk ü safâlarını nihâye Hacı Ahmed Efendi kerimesi Berber Hacı Ahmedin zevcesi meı'hüme Şerîfe Ümmühân ruhuna Fâtiha sene 1229 Taş No: 9
• Süleyman Bölükbaşı ’nın kızı Şerîfe Hatice Malla Taşın Özelliği : Ölçü: 73x36x6. Dört parça halindeki şâhide üzerinde Batı Anadolu’da örneklerine rastlanan câmi tasvirli mezar taşlarından birisidir. Câmi tasvirinin iki yanındaki tek şerefeli iki minare dikkati çekmektedir. Kitâbenin üzerinde iki yanda yer alan konsollar üzerinde stilize edilmiş akantus yaprakları mevcuttur. Arası silmelerle ayrılmış kitâbe metni sekiz satırdan oluşmaktadır. Tarihi : 1238 (1822/23). Yazıtı : l. Hüve’l—Hayyü’l—Bâkî
• Nâzeninim terk—i dünyâ kadem—i “ukbâ eyledi bağı cennetde enîsi hüriler olsun hemân arzuyu meskeni F irdevs—i a“lâ eyledi " Süleyman Bölükbaşı kerimesi Şerîfe Hadice Molla ruhiyçün rızâenlillah el-Fâtiha sene 1238 Taş N0: 10 ..
• Birunabat Voyvodası Kürd Omer Ağa Taşın Özelliği : Ölçü: 66x36x9,5. Yusuf Akyurt 1943 yılında bu kitâbeyi câmi haziresindeki çalışması sırasında bütün hâlinde tespit ederek eserine almıştır”. Şimdi tepeliği kırık ve alt yarısı kayıp durumdaki mezar taşının kitâbesi arası cetvellerle ayrılmış sekiz satırdan oluşmaktadır. Yazısı gâyet belirgin ve açıktır. Boyun kısmında yukarıya dönük biçimde bir hilâl
• Akyurt 1943, 56 şekil 81. Diğer fotoğraf Hasan Arıcan’m arşivinden alınmıştır. bulunmaktadır. Kitâbenin eksik kısımları Yusuf Akyurt’tan tamamlanmıştır.
• Tarihi : 19 Cemazie’l-evvel 1234 (08.XII.1827). Yazıtı :
• Hüve’l—Hallâkü’l—Bâkî müyesser oldu bana şehâdet İlahî sen nasîb eyle sa“âdet [(kırık)-bulam] tâ ki Resülünden şefâ“at [merhüm ve mağfür hâlen Birun Abâd Voyvodası Kürd Ömer Ağa ruhiyçün el—Fâtiha fî 19 CA sene 1234] Taş No: 11
• Burunabâd Voyvodası Menemenlı' Osman Ağa’nın kızı Fatma Kadın Taşın Özelliği : Ölçü: 212x48x7. 2001 yılındaki çalışmalar sırasında toprağa gömülmüş dummda bulunan mezaıtaşınııı hâlen gömülü bulunduğu yerden çıkartıldığı ancak kırılmış olduğu tespit edilmiştir. Şâhidenin tepeliğinde
• Batı Anadolu’da örneklerine rastlanan câmi tasviri yer almaktadır. İki parça hâlindeki şâhidenin kitâbesi arası cetvellerle ayıılmış sekiz satırdan oluşmaktadır. Kitabe üzerinde iki konsol üzerinde stilize edilmiş akantus yaprakları resmedilmiştir. Câmi motifinin çevresi ise güller ve yapraklarla bezenmiştir. Tarihi : 15 CA 1247 (22.X.1831). Yazıtı : l. Hüve’l—Hallâkü’l—Bâkî müyesser oldu bana şehâdet
• İlahî sen nasîb eyle sa‘édet bulam tâki Resulünden şefâ“at Burunabâd Voyvodası Menemenli Osman Ağa kerîmesi Fatma Kadın ruhuna Fâtiha fî 15 CA sene 1247 Taş No: 12
• Hacı Ahmed Efendi’nin oğlu Seyyid Ömer Efendi Taşın Özelliği : Ölçü: 113x29x9. Hâlen sağ alt köşesi kırık durumdaki şâhide oldukça sâde bir görünümdedir. Yekpare mermerden hazırlanan mezartaşınm tepeliğinde âbâni bir sarık bulunmaktadır. Beş satırlık kısa sayılabilecek kitâbe metni dört pano içerisinde yer almaktadır. Tarihi : 1249 (1833/34). Yazıtı : Hâve’l—Bâkî sene 1249 Hacı Ahmed Efendi oğlu
• Sey]yid Ömer Efendi mhuna Fâtiha Taş No: 13 Seyyid Ahmed Ağa’nın eşi, Hacı Ali Ağa’nın kızı Şerîfe Ümmügülsüm Hanım Taşın Özelliği : Ölçü: 240x62x6. İki parça halinde olup alt parçası sağ köşesinden kırılmış durumdaki mezartaşının tepeliğinde Barok usulünde akantus yaprakları ve vazo içinde stilize edilmiş güllerle bezenmiştir. Oldukça işçilikli mezartaşı XIX. yüzyıl mezartaşları için hazırlanan formlara benzerdir. İki yandan konsollarla çıkan pano içerisindeki oniki satırlı kitâbesinin satırları cetvellerle birbirinden ayrılmıştır. Tarihi : 25 Z 1249 (05.V.1834). Yazıtı : La ilâhe illallah
• Muhammedun Resulullah takdı Hayyâd—ı ecel ol nâzenine bir nişân HilÜati ekvân libâsın giydürüb kıldı revân [kırık] ............ bekâ mülküne ol [kırık] ........ cihâna ağladı ins ile cân (?) [kırık] . merhum es-Seyyid Ahmed Ağa zevcesi [kırık] ...... merhüm el—Hac Ali Ağa kerimesi merhüme Şerîfe Ümmügülsüm Hanım ruhuna ll. rızâenlillah Fâtiha Fî 25 Z sene—i H 1249 Taş N0: 14
• Yahya Efendi’nin oğlu Taşın Özelliği : Ölçü: 38x24x6. Tepeliği kaba fes biçimde düzenlenmiş mezartaşının ikinci satırından sonrası mevcut değildir. Kabartma tekniği ile hazırlanmış ve yekpare mermerden oyulmuş şâhide herhangi bir süsleme özelliği taşımamaktadır. Tarihi : 1301 (1883/84). Yazıtı : Hüve’l-Hayy sene 1301