Türkistanlı Bir Düşünür: Ebu Mansur Matüridi: Kimliği, Tarihî Konumu, Fikrî Mücadelesi ve Yöntemi

Yıl 2022, Cilt: 37 Sayı: 1, 333 - 373, 28.07.2022

Nadim Macit

https://doi.org/10.18513/egetid.1148758

Öz

Ebu Mansûr Mâtürîdî (238- 333 /852-944) İslam düşünce tarihinde özel bir yere sahiptir. O, bir taraftan kelamcıların öncüsü, Müslümanların akaidini yanlışlardan arındıran bilgin, Ehl-i Sünnet anlayışının kurucusu, hidayet meşalesi ve önderi gibi sıfatlarla anılır. Diğer taraftan birçok ilim ve mezhep tarihçisi eserlerinde ona yer vermemiş, hatta takipçileri bazı görüşlerini Eş’arî anlayışa uydurmuşlardır. Mâtürîdî, İmam-ı Azam Ebu Hanife’nin görüşlerini sistemleştiren, varlığı ve hayatı anlamak için yöntem, bilgi kuramı geliştiren, insan tabiatı-akıl, akıl-evren ilişkisini tahlil eden özgün bir İslam bilginidir. Üzeri perdelenmiş ve kırılmaya uğramış olsa da Usûli’d-din âlimleri onun bilgi anlayışını taklit etmişlerdir. Mâtürîdî, zihin darlığı içinde kirlenen ve derin fikri ve ahlaki krizler yaşayan İslam coğrafyasında yeniden keşfedilmekte, kimliği ve ilmi şahsiyeti, görüşleri üzerine çalışmalar yapılmaktadır. Vahşi ihtilafın, insanlık dışı çatışmaların alanı olmaktan çıkmak için İslam’ın bu akılcı ve manevi yorumunu anlamamız gerekmektedir. Bu makale Mâtürîdî’nin hayatı, kimliği ve tarihi bağlamı, fikri konumu ve mücadelesi gibi konuları, ayrıca geliştirdiği bilgi kuramı, insan tabiatı-akıl, akıl-evren ilişkisi meseleleri üzerine yaptığı tahlilleri ele almaktadır. Yine bu makale ile Türkistanlı bir düşünürün tarihi duruma verdiği cevabı tanıtmak, günümüz tartışmalarına katkı sunma potansiyelinin olduğunu göstermek amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ebu Mansur el Mâtürîdî, Ehl-i Rey, Sünni Kelam, Sâmânîler, Akıl, Nakil

A Turkestani Scholar: Abu Mansûr Al-Mâturîdî His Personality, Historical Role, Intellectual Struggle and Method

Öz

Abu Mansûr al-Mâturîdî (H.238-333 / 852-944) has a special place in the Islamic thought. He is associated with such qualifications as the avant-garde of the kalam (Islamic philosophy) scholars, the scholar who purified beliefs the Muslims from the falsies, the founder of the Ahl Sunnah view, the torch of the true path and the leader to that way. However, many scholars and historian of the sects did not refer to him in their works and even some of his disciples falsified his views in the way of the Ash’arî. Mâturîdî is a genuine Islamic scholar, who systematised ideas of Abu Khanifa, who developed a method and theory of knowledge to understand the existence and life, and who analysed the relationship of reason and universe. Although he was ignored and even forgotten to a great degree, the scholars of religious wise copied his understanding of knowledge. He is nowadays being rediscovered in the Islamic world, which was soiled in an intellectual narrowness and which face deep intellectual and ethic crises; and new studies appear day by day on his scientific personality and thoughts. It is a must to understand his rational and spiritual comment of Islam in order to escape from being the field of the wild dissension and inhuman conflicts. This paper deals with the life, identity, historical role, and intellectual position and struggle of Mâturîdî, as well as his theory of knowledge and his analyses on some questions like the relations between human nature and ration, and ration and universe. Our investigation aims at showing that this great thinker of Turkestan has a reply to the current historical case and has a potential to contribute to the actual debates.

Anahtar Kelimeler

Abu Mansûr al-Mâturîdî, Ahl al-Ra, Sunni Kalam, Samanids, Reason (aql), Relevation (Naql)

Kaynakça

• "Ak 2008 Ahmet Ak, Büyük Türk Âlimi Matûridî ve Mâtürîdîlik, İstanbul."
• "Ak 2012 Ahmet Ak, “Mâtürîdîliğin Ortaya Çıkışı”, Büyük Türk Bilgini İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik, Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı (22-24 Mayıs 2009) İstanbul."
• "Ali 1993 M. Eyub Ali, Akidetü’l İslâm ve’l İman el-Mâtürîdî, Bangladeşh."
• "Ali 1990 M. Eyub Ali, “Mâtürîdîlik”, İslam Düşüncesi Tarihi, (Çev: Ali Ünal) (Edt: M. M. Şerif) İstanbul."
• "Barthold 1973 Vassiliy Viladamiroviç Barthold, İslam Medeniyet Tarihi, (Haz: Fuad Köprülü), Ankara."
• "Barthold 1990 Vassiliy Viladamiroviç Barthold, Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (Haz: Hakkı Dursun Yıldız), Ankara."
• "Barthold 2010 Vassiliy Viladamiroviç Barthold, Orta Asya: Tarih ve Uygarlık, (Çev: Ahsen Batur), İstanbul."
• "Bedevi 1940 Abdurrahman Bedevi, et-Türasü’l Yunanî fi’l Hadarati’l İslamiyye, Kahire."
• " Beyazîzade Ahmed İşaratü’l Meram min İbarati’l İmam, Beyrut: 2007"
• "Buhari 2003 Burhaneddin Buhari, el-Muhitü’l Burhanî fi’l Fıkhi’n –Numanî, (Nşr: Ahmed İzzu İnaye) Beyrut: 2003."
• "Ceriç, 1995 Mustafa Ceriç; Roots of Synthetic Theology in Islam: A Study of the Theology of Abu Mansur al-Matûridî, Kuala Lumpur."
• "Chaker, 2016 Aref Chaker, “The Life of Abu Mansur al-Matûridî and the Socio-political and Theological context of Central Asia in the Tenth Century”, Australian Journal of Islamic Studies, 1, No: 1."
• "Dorroll 2016 Philip Dorroll, “The Universe in Flux: Reconsidering Abu Mansur Al-Mâtürîdî’s Metaphysics and Epistemology”, Journal of İslamic Studies, Oxfford: 2016, (27:2, 2016) p.119."
• "Ebu Hanife 1992 Ebu Hanife, el-Âlim ve’l Müteallim /İmam-ı Azam’ın Beş Eseri, (Çev: Mustafa Öz) İstanbul."
• "Gadamer 2009 Hans-Georg Gadamer, Truth and Method: Hakikat ve Yöntem, (Çev: Hüsamettin Arslan, İsmail Yavuzcan) İstanbul."
• " Hâkim es-Semerkandi, Sevâdü’l Azam, Mektebetü Yâsîn, İstanbul, tsz"
• "İbn Esir 1991 İbn Esir, el-Kâmil fi’t Tarih, (Çev: Ahmet Ağırakça, Mertol Tulum) İstanbul."
• "İbn Havkal 2014 İbn Havkal, Sûratü’l Arz: 10. Asırda İslam Coğrafyası, (Çev: Ramazan Şeşen) İstanbul. "
• "İbn Haldun 2012 İbn Haldun, Mukaddime, (Haz: Süleyman Uludağ) İstanbul: Dergâh Yayınları."
• "Işık 1980 Kemal Işık, Mâtürîdî’nin Kelam Sisteminde İman, Allah ve Peygamberlik Anlayışı, Ankara"
• "Leknevi 1998 Leknevi, el-Fevâidü’l Behiyye fi Terâcimi’l Hanefiyye, (Thk: Ahmed el-Za’bi) Beyrut."
• "Matüridi, Tevhid Ebu Mansûr Matüridi, Kitabü’t Tevhid, (Çev: Bekir Topaloğlu) Ankara: 2002."
• "Matüridi, Te’vîlâtü Ebu Mansûr Matüridi, Te’vîlâtü Ehli’s Sünne, (Tah: Mecdî Baslûm) Beyrut: 1971."
• "Mez 2000 Adam Mez, Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti, (Çev: Salih Şaban) İstanbul."
• " Muhammed Ebu Zehra; İslâm’da Siyasi ve İtikadî Mezhepler Tarihi, (Çev: Hasan Karakaya, Kerim Aytekin) İstanbul. "
• "Muminov 2014 Ashirbek Muminov, “Ebu Mansûr Mâtürîdî’nin Semerkant’taki Muasırları” Uluğ Bir Çınar: İmam Mâtürîdî Uluslararası Sempozyum (28-30 Nisan 2014, (Haz: Ahmed Kartal) İstanbul: "
• "Narşani 2013 Narşahî, Târîhî Buhârâ, (Çev: Erkan Göksu) Ankara. "
• "Nesefi 20014 Nesefi, Ebu Muîn; Tabsıratü’l Edille fi Usûli’d Din, (Thk: Hüseyin Atay) Ankara."
• "Pezdevi 1980 Pezdevî, Ebu Yusr Muhammed, Ehl-i Sünnet Akaidi, (Çev: Şerafeddin Gölcük) İstanbul."
• "Sem’anî 1988 Sem’anî, Muhammed b. Mansur Sem’ânî, Kitabu’l Ensab, 1-V, (Thk: Abdullah Amr Barûdî, Beyrut. "
• "Starr 2013 Frederick Starr, Lost Englightenment: Central Asia’s Golden Age From The Arab Conquest to Tamerlane, New Jersey."
• "Suyûtî 2001 Celaleddin Suyûtî, Târîhu’l Hulefâ: Halifeler Tarihi, (Çev: Onur Özatağ), İstanbul. "
• "Özen 2003 Şükrü Özen, “Matûridî”, TDV İslam Ansiklopedisi, cilt 28, s. 146-151"
• "Topaloğlu 2002 Bekir Topaloğlu, “Ebu Mansûr el-Matûridî”, Kitabü’t Tevhid, Ankara."
• "Usta 2007 Aydın Usta, Şamanizmden Müslümanlığa: Türklerin İslamlaşma Serüveni, İstanbul."
• "Yavuz 2012 Yusuf Şevki Yavuz, “İmam Mâtürîdî’nin Tabiat ve İlliyete Bakışı”, Büyük Türk Bilgini Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı, İstanbul: 2012. MÜ İlahiyat fakültesi Vakfı Yayınları, 55."
• "Yazıcı 1992 Tahsin Yazıcı, “Belh”, TDV İslam Ansiklopedisi, cilt 5, s. 410-411. "
• "Yazıcıoğlu 1985 Mustafa Sait Yazıcıoğlu, “Matûridî Kelam Ekolü’nün İki Büyük Siması: Ebu Mansur Matûridî, Ebu’l Mu’in en-Nesefi” Ankara, AÜİFD, Sayı: 27, s. 281-298. "
• "Yazıcıoğlu 2001 Mustafa Sait Yazıcıoğlu, İslam Düşüncesinin Tarihsel Gelişimi: Yorumlar, Düşünceler, Ankara, Akçağ Yayınları"