Milli Mücadele Dönemi’nde Karadeniz Bölgesi’ndeki Çetecilik Faaliyetleri

Yıl 2022, Cilt: 37 Sayı: 2, 493 - 520, 30.12.2022

Merve Doğan Kader

https://doi.org/10.18513/egetid.1226547

Öz

Osmanlı Devleti 1914 yılında girdiği Birinci Dünya Savaşı’ndan 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Ateşkes Antlaşması’yla çekilmiştir. Antlaşmadan sonra Mart 1919’da Samsun ve Merzifon İngilizler tarafından işgal edilmiştir. Askeri birliklerden başka Karadeniz’e gelen İngiliz kontrol subaylarının, İstanbul’daki İngiliz Yüksek Komiserliğine gönderdikleri raporlar bölgenin durumuyla ilgili bilgiler sunmaktadır. Onlardan başka Donanma Bakanlığına bağlı subayların raporları da önemlidir. Bu raporlarda İngiliz kontrol subayları, bölgedeki Hristiyan Rum halktan edindikleri bilgiler doğrultusunda, Müslüman çeteler yüzünden Hıristiyanların tehdit altında olduklarını aktarmıştır. Ancak yer yer özellikle Rum din adamlarının Rum halkını kışkırtarak çeteciliğe teşvik ettiklerinden de bahsetmişlerdir. Ayrıca bölgedeki İngiliz subaylar, Milli Mücadele’nin Karadeniz’de yayılmasını sıkı takibe almışlardır. İngiliz subaylar, 1919 yılının sonuna doğru bölgeden askeri birliklerini çekmek zorunda kaldıklarında, asayişin çok iyi olduğunu yazarlarken, 1920 başında tekrar bölgedeki asayişte bozulma olduğunu iletmişlerdir. Bunun altında Türk teşkilatlanmasından duyulan endişe yatmaktadır. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin bölgedeki kontrolü sağlamasından sonra İngiliz subaylar bölgeden ayrılmak zorunda kalmıştır. Buna rağmen 1921 yılı sonuna kadar Karadeniz Bölgesi’ndeki gelişmeleri aktarmışlardır. Bu çalışmada ağırlıklı olarak, İngiltere Dışişleri Bakanlığı ve Donanma Bakanlığına ait belgeler kullanılarak 1919-1921 yılları arasında Karadeniz’deki çetecilik faaliyetleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Karadeniz Bölgesi, Çeteler, İngiliz Kontrol Subayları, Milli Mücadele

Gang Activities in the Black Sea Region during the National Struggle Period

Öz

Anahtar Kelimeler

Black Sea Region, Gangs, England Control Officers, National Struggle

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA)
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti (DH.EUM.)
• Dahiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti (DH.KMS)
• Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi Belgeleri (DH.ŞFR)
• Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi (ATASE)
• İstiklal Harbi (İSH)
• The National Archives (NA)
• Foreign Office (FO)
• Admiralty (ADM)
• - Arşiv Belgeleriyle Rum Faaliyetleri, 1918-1922, Cilt I, Genelkurmay Basım Evi, Ankara 2009
• -1952 Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, 1952 vd.
• Şimşir 1992 Bilal Şimşir, İngiliz Belgelerinde Atatürk, I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Altuncuoğlu ve Erdoğan 2019 Neslihan Altuncuoğlu ve Abdullah Erdoğan, “Arşiv Belgeleri Işığında Mustafa Kemal Paşa’nın Askerlikten İstifa Süreci” Journal of Universal History Studies, Cilt:2, Sayı:1, s. 62-71.
• Atabey 2006 Figen Atabey, Karadeniz’de Türk Donanması (Birinci Dünya Harbi ve Milli Mücadele Dönemi), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• Atatürk 1997 Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk (1919-1927) 4. Baskı, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• Balcıığlu 2003 Mustafa Balcıoğlu, İki İsyan (Koçgiri, Pontus) Bir Paşa (Nurettin Paşa), Babil Yayıncılık, Ankara.
• Bozkurt 2014, Abdurrahman Bozkurt, İtilaf Devletlerinin İstanbul’da İşgal Yönetimi, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• Doğanay 2001 Rahmi Doğanay, Milli Mücadele’de Karadeniz (1919-1922), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• Eken 1995 Halit Eken, Milli Mücadele’de Vali (Kapancızade) Hamit Bey, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• Güven 2012 Cemal Güven, Milli Mücadele’de Mustafa Kemal Paşa’nın Yabancılarla Görüşmeleri (Asker, Siyasi Temsilci ve Gazeteciler, Eğitim Yayınevi, Konya.
• Kılıç 2011 Pelin İskender Kılıç, “Samsun ve Çevresinde Pontus Çetelerinin Faaliyetleri ve Hükümetin Uygulamaları” Turkish Studies, Cilt:6, Sayı:2, s.485-502.
• Jaeschke 2011 Gotthard Jaeschke, Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, 3. Baskı, TTK Yayınları, Ankara.
• Kurt 1995 Yılmaz Kurt, (Yayına Haz.), Pontus Meselesi, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara.
• Okur ve Küçükuğurlu 2006 Mehmet Okur ve Murat Küçükuğurlu, İngiliz Yüksek Komiserlerinin Gözüyle Milli Mücadele (1918-1920), Serander Yayınları, Trabzon.
• Özüçetin ve Özcan 2008 Yaşar Özüçetin ve Murat Özcan “Milli Mücadele İçerisinde Pontus Meselesi ve Yunanistan’ın Rolü” Karadeniz Araştırmaları, Cilt:16, Sayı:16, s.49-64.
• Satan 2020 Ali Satan, Ya İstiklal Ya Ölüm, Kongrelerle Milli Mücadele Dönemi, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Türkmen 2011 Zekeriya Türkmen, “Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a Hareketi ve Müfettişlik Bölgesindeki Faaliyetleri” 90. Yılında Milli Mücadele, Atatürk Araştırma Merkezi Yay, Ankara, s.63-121.
• Yerasimos1989 Stefanos Yerasimos, “Pontus Meselesi (1912-1923)”, Toplum ve Bilim, Sayı: 43/44, s.33-76.