Orta Çağ Kıbrıs’ında Türk-Sarazen İmgesi ve Varlığı Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2022, Cilt: 37 Sayı: 2, 611 - 629, 30.12.2022

Seyit Özkutlu

https://doi.org/10.18513/egetid.1226575

Öz

Ortaçağ döneminde Kıbrıs adasının en belirgin özelliklerinden bir tanesi de hiç şüphesiz ki çok kültürlü yapısıdır. Bu konu ile alakalı, Batılı tarihçiler adanın sosyal ve kültürel yapısını inceleyen birçok değerli eseri modern literatüre kazandırmıştır. Fakat bu eserlerin neredeyse tamamı adadaki Hristiyan gruplara odaklanmakla birlikte, Kıbrıs’ın çok kültürlü yapısı içerisinde Türklerin ve diğer Müslüman grupların katkısı ile alakalı neredeyse hiçbir çalışma yoktur. Kıbrıs adasının Ortaçağ Akdeniz ticaretinde Doğu ile Batı arasında üstlendiği rol ve Müslüman topraklarına olan yakınlığı şüphesiz kültürel etkileşimi de beraberinde getirmiştir. Nitekim dönemin noter belgeleri, seyyah notları, mahkeme ve kilise kayıtları gibi birincil kaynaklar incelendiği zaman Türklerin ve Müslümanların adada çeşitli sebeplerle ikamet ettikleri ve diğer Hıristiyan gruplarla etkileşim halinde oldukları gözlemlenmektedir. Bu çalışmada, Ortaçağ Kıbrıs’ında Türk-Sarazen imgesi ve varlığı çeşitli dönem kayıtları üzerinden bütüncül bir şekilde incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ortaçağ, Kıbrıs, Türkler, Müslümanlar, Kültür

An Examination of the Turkish-Muslim Image and Presence in Medieval Cyprus

Öz

One of the most distinctive features of the medieval Cyprus is undoubtedly its multi-cultural society. Thanks to the modern scholarship who have contributed enormously to the existing literature by examining socio-cultural dynamics of the island, the complex cultural structure of the island becomes more comprehensible. However, although most of these works focus on the Christian groups on the island, there are almost no studies on the Turks and other Muslim groups existed in the island. When the archival material is scrutinized, it becomes apparent that Muslim community was a part of the multi-cultural society and their socio-cultural activities can be traced through the archival material. In this regard, this study aims to contribute to a better understanding and assessment of the Turkish-Saracen image and existence in the medieval Cyprus.

Anahtar Kelimeler

Medieval, Cyprus, Turks, Muslims, Culture

Kaynakça

• Arbel 2000 Benjamin Arbel, “Slave Trade and Slave Labor in Frankish Cyprus: 1191-1571”, Cyprus, the Franks and Venice: 13th-16th Centuries, Ashgate, s. 151-190.
• Ayaz 2016 Fatih Yahya Ayaz, Memlük-Kıbrıs İlişkileri: Kıbrıs’ta İlk Türk Hâkimiyeti, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Arbel 2000 Benjamin Arbel, “Slave Trade and Slave Labor in Frankish Cyprus: 1191-1571”, Cyprus, Franks and Venice: 13th-16th Centuries, Ashgate, s. 151-190.
• Ayaz 2016 Fatih Yahya Ayaz, Memlük-Kıbrıs İlişkileri: Kıbrıs’ta İlk Türk Hakimiyeti, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Balard 1983a Notai genovesi Oltremare. Atti rogati a Cipro da Lamberto di Sambuceto [11 ottobre 1296-23 giugno 1299], ed., Michel Balard, Collana Storica di Fonti e Studi 39, Genoa.
• Balard 1983b Notai genovesi Oltremare. Atti rogati a Cipro da Lamberto di Sambuceto [31 marzo 1304-19 luglio 1305, 4 gennaio-12 luglio 1307], Giovanni de Rocha [3 agosto 1308-14 marzo 1310], ed., Michel Balard, Collana Storica di Fonti e Studi 43, Genoa.
• Balard ve diğerleri 2012 Actes de Famagouste du notaire genois Lamberto di Sambuceto [décembre 1299-septembre 1300] , ed., M. Balard – W. Duba – C. Schabel, Centre de Recherche Scientifique. Sources et Études de L‘Histoire de Chypre –LXX-, Nicosia.
• Bozkurtoğlu 2019 Özge Bozkurtoğlu, “Lusignanlar Döneminde Türklerin Kıbrıs’taki Varlığına Dair Bulgular”, ed., Zeki Akçam, Kıbrıs’ta Osmanlı Öncesi Türkler Sempozyumu, 13/15, Lefkoşa, s. 213-222.
• Bozkuş 2018 Mehmet Ali Bozkuş, “Geç Ortaçağ'da Tutulmuş Türk Tarihine Dair Kıbrıs Kronikleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 37, S. 63, s. 135-169.
• Buharalı 1995 Eşref Buharalı, “Kıbrıs’ta İlk Türkler veya Kıbrıs’ın Memluk Hâkimiyetine Girişi”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 95, İstanbul, s. 82-120.
• Coureas 1992 Nicholas Coureas, “To what extent was the Crusaders’ capture of Cyprus impelled by strategic considerations”, Kentron Epistemonikon Ereunon, Cilt XIX, Nicosia, s. 197-202.
• Coureas 2014 Nicholas Coureas, “Religion and Ethnic Identity in Lusignan Cyprus: How the Various Groups Saw Themselves and Were Seen By Others”, Identity/Identities in Late Medieval Cyprus, Nicosia, s. 13-25.
• Çetin 2011 Altan Çetin, “Memlüklerin Kıbrıs ile İlişkileri”, Adalya 14, s. 327-344.
• Desimoni 1882 “Actes passes a Famagouste de 1299 a 1301 par-devant le notaire genois Lamberto di Sambuceto”, ed., Cornelio Desimoni, Archives de l’Orient Latin, Tome II, 3-120.
• Dincer 2019 Aysu Dincer, “Enslaving Christians’: Greek slaves in the late medieval Cyprus”, Mediterranean Historical Review, cilt. 31, sayı. 1, s. 1-19.
• Ducas 1958 Ducas, Istoria Turco-Byzantina (1341-1462), ed., V. Grecu, Bucharest.
• Durak 2009 Koray Durak, “Defining the ‘Turk’: Mechanisms of Establishing Contemporary Meaning in the Archaizing Language of the Byzantines”, Jahrbuch Der Österreichischen Byzantinistik, 59, s. 65-78.
• Efthimou 1987 Miltiades Efthimou, Greeks and Latins on Cyprus in the Thirteenth Century, Brookline-Mass.
• Englezakis 1995 Benedict Englezakis, “St. Neophytos and the Beginnings of Frankish Rule”, ed., Silouan ve Misael Ioannou, Studies on the History of the Church of Cyprus, 4th-20th Centuries, Ashgate, s. 151-207.
• Enkleistos 1969 Neophytos Enkleistos. “Letter Concerning the Misfortunes of the Land of Cyprus”, ed. Ionnes Tsiknopoullos, Byzantion, Cilt 39, s. 336-339.
• Excerpta Cypria 1908 Excerpta Cypria: Materials for a History of Cyprus, ed., David Cobham, Cambridge.
• Hackett 1901 John Hackett, History of the Orthodox Church of Cyprus, London.
• Jacoby 1989 David Jacoby, “The Rise of a New Emporium in the Eastern Mediterranean: Famagusta in the Late Thirteenth Century”, Studies on the Crusader States and on Venetian Expansion, Northampton , s. 145-179.
• Kyrris 1993 Costas Kyrris, “Greek Cypriot Identity, Byzantium, and the Latins 1192-1489”, Byzantinische Forschungen, cilt. 19, s. 229-248.
• Makhairas 1932 Leontios Makhairas, Recital Concerning the Sweet Land of Cyprus entitled ‘Chronicle’, ed., Richard MacGillivray Dawkins, I. cilt, Oxford: Clarendon Press.
• Melichar 2009 Petra Melichar, “God, Slave and A Nun: A Case From Late Medieval Cyprus”, Byzantion, cilt. 79, s. 280-291.
• Nerantzi-Varmazi 1996 V. Nerantzi-Varmazi, Σύνταγμα /υȗαντινών πηγών κυπριακής ιστορiας. 4ος - 15ος αιώνας, Syntagma, TSHC XXIII, Nicosia.
• Nicola de Boateriis 1973 Nicola de Boateriis: Notaio in Famagosta e Venezia 1355-1365, ed., Lombardo Antonino, Fonti per la storia de Venezia III., Archivi Notarili, Venezia.
• Nicolaou-Konnari 2005 Angel Nicolaou-Konnari, “Greeks”, ed. A. Nicolaou-Konnari- C. Schabel, Cyprus: Society and Culture 1191-1374, Brill.
• Nicolaou-Konnari 2011a Angel Nicolaou-Konnari, "A poor island and an orphaned realm..., built upon a rock in the midst of the sea..., surrounded by the infidel Turks and Saracens": The Crusader Ideology in Leontios Makhairas' Greek Chronicle of Cyprus’’, Crusades, 10. Cilt, 2011, s. 119-145.
• Nicolaou-Konnari 2011b Angel Nicolaou-Konnari, “Apologists or Critics? The Reign of Peter I of Lusignan (1359–1369) Viewed by Philippe de Mézières (1327–1405) and Leontios Makhairas (ca. 1360/80–after 1432)”, ed. Renate Blumenfeld-Kosinski ve Kiril Petkov, Philippe de Mézières and His Age: Piety and Politics in the Fourteenth Century, Brill, s. 359-401.
• Otten-Froux 2003 Un notaire venitien Famagouste au XIVe siecle. Les actes de Simeone, pretre de San Giacomo dell’orio (1362-1371), ed., Catherine Otten-Froux, Thesaurismata, 33, 2003.
• Özkutlu 2015a Seyit Özkutlu, Medieval Famagusta: Socio-Economic and Socio-Cultural Dynamics (13th to 15th Centuries), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Universtiy of Birmingham.
• Özkutlu 2015b Seyit Özkutlu, “Ortaçağ Kıbrıs’ında Dini Gruplar Arasındaki Sosyo-Kültürel Etkileşim”, Toplumsal Tarih, Tarih Vakfı Yayınları, Sayı 256, s. 68-73.
• Özkutlu 2019 Seyit Özkutlu, “Orta Çağ’da Papalık Yasakları ve Müslüman Doğu: Latin Noter Kayıtları Işığında Doğu-Batı Ticareti (1162-1350)”, Belleten, C. LXXXIII, s. 297, s. 485-517.
• Pavoni 1982 Notai genovesi in Oltremare. Atti rogati a Cipro da Lamberto di Sambuceto [6 luglio – 27 ottobre 1301], ed., Romeo Pavoni, Collana Storica di fonti e studi 32, Genoa.
• Pavoni 1987 Notai genovesi in Oltremare. Atti rogati a Cipro da Lamberto di Sambuceto [Gennaio – Agosto 1301], ed., Romeo Pavoni, Collana Storica di Fonti e Studi 49, Genoa.
• Philippe de Mezieres 1954 Philippe de Mézières, The Life of Saint Peter Thomas, ed., J. Smet, Textus and Studia Carmelitana, 2, Rome.
• Phillips 1985 William D. Phillips, Slavery from Roman Times to the Early Transatlantic Trade, Minneapolis.
• Polonio 1981 Notai genovesi in Oltremare. Atti rogati a Cipro da Lamberto di Sambuceto [3 luglio 1300 – 3 agosto 1301], ed., Valeria Polonio, Collana storica di fonti e studi 31, Genoa.
• Raiteri 1984 Genova e Cipro. L’inchiesta su Pietro de Marco capitano di Genova in Famagusta 1448-1449, ed., Silvana Fossati Raiteri, Collana storica di fonti e studi 31, Genoa.
• Richard 2007 Jean Richard, “Multiculturalism and Multilingualism in Cyprus under the Lusignans”, eds. M. Campagnolo ve M. Matiniani-Reber, From Aphrodite to Melusine: Reflections on the Archaeology and the History of Cyprus, Geneva, s. 121-38.
• Schabel 2005 Chris Schabel, “Religion”, ed. A. Nicolaou-Konnari- C.Schabel, Cyprus: Society and Culture 1191-1374, Brill, s. 157-218.
• The Assizes 2002 The Assizes of the Lusignan Kingdom of Cyprus, çev., Nicholas Coureas, Cyprus Research Centre: Texts and Studies in the History of Cyprus, XLII, Nicosia.