Anadolu’da “Eramine-i Acem”i Haritalandırmak: Yollar, Hanlar, Mallar ve Gümüş

Yıl 2022, Cilt: 37 Sayı: 2, 687 - 726, 30.12.2022

Cahit Telci , İrfan Kokdaş

https://doi.org/10.18513/egetid.1226581

Cited By: 1

Öz

Bu çalışma, “Eramine-i Acem” olarak anılan İran Ermeni tüccarlarının erken modern dönem Anadolu’sundaki ticari merkezlerin haritalandırılmasını amaçlamaktadır. Çalışmanın gös-terdiği üzere 1550-1800 döneminde tüccarlar, Anadolu coğrafyasını kesen uluslararası tica-ret yollarının dışındaki küçük kasaba ve kentlerde kendi ticari sahalarını oluşturabilmişler-di. Arşiv belgelerinden de anlaşılacağı gibi ticari faaliyetlerinin genişlemesi, Acem tüccarla-rını hanlarda uzun süre kalmaya ve yerel tacirlerle iş birliği yapmaya itmişti. Ancak bu faali-yetler, tüccarların vergi yükümlülükleri ve yerel unsurların mal alışverişlerindeki ticari öncelikleri hususlarında yerelden sert bir muhalefetle karşılaşmıştı. Özellikle 1550’lerden sonra çıkarılan birçok emir, Acem tüccarının Osmanlı merkeziyle çatışmaktan olabildiğince kaçındığını gösterirken tüccarların gümrük vergisi ödemekten sıklıkla kaçtıklarına ve ticari düzenlemeler için devletle sıkı pazarlıklar yaptıklarına işaret etmektedir. Ancak 1550-1650 döneminde Osmanlı merkezi ile Acem tüccarların aralarındaki ilişkiyi belirleyen asıl dina-mik, tüccarların vergi kaçırmasından ziyade Osmanlı-Akdeniz havzasındaki para kriziydi. Bu krizin tam ortasında Acem tüccarları gümüş ve değerli madenleri, Batı ve Orta Anado-lu’dan doğudaki gümrük bölgesine ve Safevi sahasına taşımaya çalışmışlardı.

Anahtar Kelimeler

Eramine-i Acem, Anadolu, hanlar, ipek, gümüş, Anatolia, inns, silk, silver

Mapping Iranian Armenian Merchants (Eramine-i Acem) in Ottoman Anatolia: Routes, Inns, Goods and Silver

Öz

This study is an attempt to map the commercial centers of Iranian Armenian merchants (Era-mine-i Acem) in early modern Asia Minor. It shows that during the 1550-1800 period Ar-menian merchants were able to carve out strong commercial niches in several small towns and townlets outside the main international routes traversing the Anatolian plateau. Several archival also documents demonstrate that the expansion of their commercial operations compelled Armenian merchants to overextend their stays at the travelers’ inns and cooperate with local brokers, which, however, faced stiff resistance from local traders on the matters of fiscal obligations of Armenian merchants and provisioning rights of local dealers. Several imperial orders issued especially after the 1550s also reveal that Armenian merchants did everything to avoid any open clash with the state, although they frequently tried to escape customs duties and eagerly negotiated with the Ottoman authorities over trade regulations. However, in the 1550-1650 period the Ottoman/Mediterranean monetary crisis rather than tax evasion set the relations between the two as the Armenian merchants attempted to carry silver and precious metal from Western and Central Anatolia to Eastern customs zone and Safavid lands.

Anahtar Kelimeler

Eramine-i Acem, Anatolia, inns, silk, silver

Kaynakça

• AE. SABH. I Ali Emiri Abdülhamid I 100/6856.
• AE. SAMD. III Ali Emiri III. Ahmed 16/1419, 18/1718, 34/3256.
• AE. SMHD. I Ali Emiri I. Mahmud 7/435.
• AE. SMST. II Ali Emiri I. Mustafa 15/1445.
• AE. SSLM. III Ali Emiri III. Selim 53/3164, 300/17590.
• AE. SSÜL. II Ali Emiri II. Süleyman 21/2153, 32/3101.
• AE. SMST. II Ali Emiri II. Mustafa (AE. SMST. II), 38/3740.
• C. DRB Cevdet Darphane 35/1739.
• C. EV Cevdet Evkaf 35/1746.
• C. İKTS Cevdet İktisat 1/22, 8/396, 17/844, 32/1586, 39/1924, 40/1976, 45/2237.
• C. ML Cevdet Maliye 351/14425.
• İE. DH İbnülemin Dahiliye 4/301.
• İE. HR İbnülemin Hariciye 17/1584.
• İE. ŞKRT İbnülemin Şükr ü Şikâyet, 1/55, 4/294.
• İ.EV İrade Evkaf 1/39.
• İ. ML İrade Maliye, 17/64.
• D.BŞM. d. Bab-ı Defteri Başmuhasebe Kalemi Defterleri 8852, 853/A
• A.}d. Sadaret Defterleri 3258.
• A.DVNS.NMH.d .Name-i Hümayun Defteri 5.
• A.{DVNSMHM Bab-ı Asafî Mühimme Defterleri 3, 21, 23, 27, 36, 78, 79, 89, 96, 115, 118, 121, 127, 131, 132.
• MAD.d. Maliyeden Müdevver Defterler 2775, 7281, 9826, 10306, 19450, 21880
• Afyon Şer’iye Sicili 509, 527.
• Amasya Şer’iye Sicili 17.
• Ankara Şer’iye Sicili 55, 56, 63.
• Diyarbekir Şer’iye Sicili 313.
• Harput Şer’iye Sicili 382.
• 2. TDV İslam Araştırmaları Merkezi Yayımlanmış Kadı Sicilleri
• İstanbul Kadı Sicilleri, Bab Mahkemesi 54 Numaralı Sicil C. 20.
• Evliya Çelebi 2005a Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 1.Cilt, 2. Kitap, haz. Seyit Ali Kahraman.
• Evliya Çelebi 2005b Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 9. Kitap, haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff, İstanbul.
• Evliya Çelebi 2006 Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 3. Kitap, haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, İstanbul.
• Aghassian ve Kèvonian 1999
• Michel Aghassian ve Kèram Kèvonian, “The Armenian Merc-hant Network: overall autonomy and local integration,” Merc-hants, Companies and Trade, Europe and Asia in the Early Modern Era, eds. Sushil Chaudhury ve Michel Morineau, Cambridge University Press, Cambridge, s. 74-94.
• Akıncı 2007 Halis Akıncı, Hurufat Defterlerine Göre Kır-İli Kazası, (Sel-çuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Te-zi), Konya.
• Akman 2018 Ekrem Akman, “19. Yüzyıl Siverek’inde Şehir Ticaret Mekân,” Mukaddime Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti-tüsü Dergisi, cilt 9, sayı 1, s. 23-44.
• Akıl 2006 Hayriye Akıl, “Eski Halep Yolu Üzerinde Az Bilinen İki Yapı: Ceyhan Kurtkulağı Kervansarayı ve Camisi,” Çukurova Üni-versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, cilt 15, sayı 3, s. 141-160.
• Andreasyan 2013 Hrand Der Andreasyan, Polonyalı Simeon’un Seyahatnamesi, (1608-1619), Everest Yayınları, İstanbul.
• Arslan 2014 Hasan Arslan, 17. Yüzyılda Maraş Sancağı, Dulkadiroğlu Belediyesi, Ankara.
• Aydoğmuşoğlu 2012 Cihat Aydoğmuşoğlu, “Şah Abbas Devrinde (1587-1629) İran’da Ticarî Hayat,” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırma-ları Merkezi Dergisi, sayı 48, s. 365-385.
• Atay 2003 Çınar Atay, Kapanan Kapılar İzmir Hanları, İzmir Büyükşe-hir Belediyesi, İzmir.
• Bakı 1951 Edip Ali Bakı, Şer’iye Sicillerine Göre XVII, XVIII’inci Asır-larda Meçhul Halk Tarihinden Yapraklar, Yeni Matbaa, Af-yon.
• Baladouni ve Makepeace 1998
• Vahé Baladouni and Margaret Makepeace, Armenian Merchants of the Seventeenth and Early Eighteenth Centuries: English East India Company Sources, American Philosophical Society, Philadelphia.
• Baibourtian 2018 Vahan Baibourtian, “Participation of Iranian Armenians in the World Trade in the 17th Century,” Les Arméniens dans le Commerce Asiatique au Début de l'ère Moderne, eds. Sushil Chaudhury ve Kéram Kévonian, Éditions de la Maison des sciences de l'homme, Paris, s. 43-48.
• Bilici 1992 Kenan Bilici, “Kastamonu Şehir Merkezi’nin Teşekkülünde Ticaret Yapılarının Rolü,” Vakıf Haftası Dergisi, sayı 9, s. 311-320.
• Bournoutian 2001 George A. Bournoutian, Armenians and Russia 1626-1796: A Documentary Record, Mazda Publishers, California 2001, vd.
• Bournoutian 2005 George A. Bournoutian, The History of Vardapet Arak’el of Tabriz, Vol. 1 Introduction and Annotated Translation from the Critical Text, Mazda Publishers, California.
• Boyacıoğlu 2010 Didem Boyacıoğlu, “Arap Hanı ve Yapının 18-19. Yüzyıl İstanbul Hanları İçindeki Yeri,” Uludağ Üniversitesi Mühen-dislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, s. 9-21.
• Bölükbaşı 2013 Ömerül Faruk Bölükbaşı, “Osmanlı Taşra Darphaneleri (1697-1758),” Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sayı 29, s. 27-76.
• Bölükbaşı 2014 Ömerül Faruk Bölükbaşı, “İstanbul Sarrafları 1691-1835,” Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sayı 30, s. 19-96.
• Braudel 2004 Fernand Braudel, Maddi Uygarlık, Mübadele Oyunları, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, İmge Kitabevi, Ankara.
• Cengiz 2008 Ahmet Cengiz, XVIII. Yüzyılda Larende (Karaman) Şehrinin Fiziki ve Sosyo-Ekonomik Yapısı, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi), Konya.
• Çakmak 2020 Ömer Çakmak, “On Yedinci Yüzyılda Osmanlı Topraklarında Bir Tüccar Grubu: Agulisli Ermeni Tüccarlar,” Ermeni Araş-tırmaları, sayı 67, s. 157-179.
• Çınar 2013 Hüseyin Çınar, “Hüsrev Paşa’nın Vakfı Ayıntab’daki Vakıf Boyahaneleri,” Vakıflar Dergisi, sayı 40, s. 33-53.
• Davis 1970 Ralph Davis, “English Imports from the Middle East 1580-1780,” Studies in the Economic History of the Middle East, ed. M.A. Cook, Routledge, New York, s. 196.
• Denktaş 2005 Mustafa Denktaş, “Şer’iye Sicil Defterlerinin Sanat Tarihi Araştırmalarındaki Önemi (Kayseri Ölçeği)”, Kayseri EÜ. Sos-yal Bilimler Enstitüsü Dergisi, cilt 18, sayı 1, s. 51-66.
• Dığıroğlu 2017 Filiz Dığıroğlu, “XIX. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde İranlı Ol-mak: Samsun’daki Acem Topluluğu”, Osmanlı’da Şehir, Vakıf ve Sosyal Hayat, eds. Kerim İlker Bulunur, Fatih Bozkurt vd., Mahya Yayıncılık, İstanbul, s. 269-292.
• Erdoğan 1965 Muzaffer Erdoğan, “Osmanlı Mimarisinin Otantik Yazma Kay-nakları,” Vakıflar Dergisi, sayı 6, s. 111-136.
• Erdoğru 2002 M. Akif Erdoğru, “Kıbrıs Ermenileri Üzerine Notlar (1580-1640),” Tarih İncelemeleri Dergisi, cilt 17, sayı 1, s. 1-12.
• Eroğlu vd. 2013 Cengiz Eroğlu, Murat Babuçoğlu vd., Osmanlı Arşiv Belgele-rinde Sultaniye-i Karapınar, Özyurt Matbaacılık Ankara.
• Erim 1991 Neşe Erim, “Trade, Traders and the State in Eighteenth-Century Erzurum,” New Perspectives on Turkey, cilt 5-6, s. 123-149.
• Erim 2019 Neşe Erim, Osmanlı Doğu Ticareti: 18. Yüzyılda Erzurum Gümrüğü, Libra Kitapçılık, İstanbul.
• Eyice 1996 Semavi Eyice “Büyük Han,” DİA, cilt 6, s. 514-515.
• Faroqhi 1991 Suraiya Faroqhi, “Traders and Customs Officials in 1600’s Iskenderun,” New Perspectives on Turkey, sayı 5-6, s. 107-123.
• Faroqhi 2022 Suraiya Faroqhi, “Religious Interactions and Transnational Diplomatic Representation, Protection for Persian Traders (Acem tüccarı) in the Ottoman Lands around 1700,” Asian Culture, Diplomacy and Foreign Relations, Volume II, Indivi-dual Nations and Cases, ed. C. X. George Wei, Brill, Leiden, Boston s. 199-220.
• Ganjalyan 2016 Tamara Ganjalyan, Diaspora und Imperium: Armenier im Vor-revolutionären Russland (17. bis 19. Jahrhundert), Böhlau Köln, Wien.
• Genç 1987 Mehmet Genç, “17-19. Yüzyıllarda Sanayi ve Ticaret Merkezi Olarak Tokat,” Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempoz-yumu 2-6 Temmuz 1986, Ankara, s. 145-169.
• Genç 2014 Serdar Genç, “Edremit Hanları ve Hanların Misafirleri,” His-tory Studies, cilt 6, sayı, 4, s. 41-56.
• Ghougassian 2018 Vazken Ghougassian, “Wealthy Merchants and Factors. The Legacy of Julfa,” Les Arméniens dans le Commerce Asiatique au Début de l'ère Moderne, eds. Sus-hil Chaudhury ve Kéram Kévonian, Maison Des Sciences De L'homme, Paris, s. 51-61.
• Gül 2011 Abdülkadir Gül, “Osmanlı Döneminde Erzincan Kazasında Ulaşım ve Haberleşme,” History Studies, cilt 3, sayı 1, s. 113-129.
• Goffman 1995 Daniel Goffman, İzmir ve Levanten Dünya, 1550-1650, çev. Ayşen Anadol ve Neyyir Kalaycıoğlu, Tarih Vakfı Yurt Yayın-ları, İstanbul.
• Goffman 2004 Daniel Goffman, Osmanlı Dünyası ve Avrupa 1300-1700, çev. Ülkün Tansel, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Gökçe 2016 Evren Gökçe, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Isparta (İdarî De-mografik ve Ekonomik Yapı), (Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi), Isparta.
• Göyünç 1970 Nejat Göyünç, “Eski Malatya’da Silahtar Mustafa Paşa Hanı,” İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi, sayı 1, s. 63-92.
• Gümüş 2014 Ercan Gümüş, 18. Yüzyılın İlk Yarısında Amid Kazası, (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi), Ankara.
• Herzig 1992 Edmund M. Herzig, “The Volume of Iranian Raw Silk Exports in the Safavid Period,” Iranian Studies, sayı 25, s. 61-79.
• Himmetoğlu 2020 Emel Himmetoğlu, “Osmanlı İhtida Hareketleri ve Adana’da İhtidâ Edenler (1750-1799), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, cilt 13, sayı 74, s. 141.
• İnalcık 1969 Halil İnalcık, “Capital Formation in the Ottoman Empire,” The Journal of Economic History, cilt 29, sayı 1, s. 97-140.
• İnalcık 1995 Halil İnalcık, The Customs Register of Caffa 1487-1490, Har-vard University Press, Cambridge.
• İnalcık 1996 Halil İnalcık, “Kırım Hanlığı Kadı Sicilleri Bulundu,” Belle-ten, cilt 60, sayı 227, s. 165-190.
• İnalcık 2000 Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi C.1 1300-1600, çev. Halil Berktay, Eren yayıncılık, İs-tanbul.
• İnciciyan 1976 İnciciyan, XVIII. Asırda İstanbul, çev. Hrand D. Andreasyan, İstanbul Baha Matbaası İstanbul.
• İpşirli 1987 Mehmet İpşirli, “XVII. Asır Ortalarında Tokat Şehri,” Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu 2-6 Temmuz 1986, Ankara 1987, s. 57-70.
• İslamoğlu ve Keyder 1977
• Huri İslamoğlu ve Çağlar Keyder, “Agenda for Ottoman His-tory,” Review Fernand Braudel Center, cilt 1, sayı 1, s. 31-55.
• İssawi 1970 Charles Issawi, “The Tabriz-Trabzon Trade, 1830- 1900: Rise and Decline of a Route,” International Journal of Middle East Studies, cilt 1, sayı 1, s. 18-27.
• İvanova 2003 Svetlana Ivanova, “The Empires “Own” Foreigners: Armenians and Acem Tüccar in Rumeli in the Seventeenth and Eighteenth Centuries,” Oriente Moderno Nuova Serie, cilt 22, sayı 83, s. 681-703.
• Jabbari 2003 Houshang Jabbari, Trade and Commerce Between Iran and India During The Safavid Period (1555-1707), Indian Bibliog-raphies Bureau, Delhi.
• Jennings 1993 Ronald C. Jennings, Christians and Muslims in Ottoman Cyprus and the Mediterranean World 1571-1640, New York University Press, New York and London.
• Kahraman ve Arıkan 2017
• Nurfeddin Kahraman ve Refik Arıkan, “İstanbul’u Anadolu’ya Bağlayan Kadim Yol Üzerinde Tarihi Bir Yapı: Lefke Rüstem Paşa Kervansarayı,” Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, cilt 5, sayı 46, s. 222-233.
• Kars 2018a Rümeysa Bilgili Kars, “XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Konyalı Tüccarların Faaliyetleri Kapsamında İç Ticarete Konu Olan Em-tia,” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, cilt 11, sayı 60, s. 309-322.
• Kars 2018b Rümeysa Kars, “XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Konya’ya Gelen Tüccarların Faaliyetleri,” Social Sciences Studies Journal, cilt 4, sayı 13, s. 311-14.
• Kasaba 1993 Reşat Kasaba, Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi, Belge Yayınları, İstanbul.
• Kavak 2008 Nuri Kavak, Kırım Karasu Kazası 1683-1744 (Şer’iye Sicille-rine Göre), (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dok-tora Tezi), Ankara.
• Kavak 2009 Nuri Kavak, "Kırım’ın Karasu Kazasında Bulunan Ticari Mekânlar ve Vakıf Eserleri 1683-1744 Şer’iyye Sicillerine Gö-re,” Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, cilt 1, sayı 1, s. 111-124.
• Kavak 2016 Nuri Kavak, “Acem Tüccarının Trabzon’dan Başlatıp Kırım Topraklarında Süren Serüveni (1680-1755),” The Journal of Academic Social Science Studies, sayı 48, s. 69-76, vd.
• Kèvonian 1975 Kèram Kèvonian, “Marchands Arméniens au XVIIe Siècle [À propos d'un livre arménien publié à Amsterdam en 1699], Ca-hiers du Monde Russe et Soviétique, cilt 16, sayı 2, s. 199-244.
• Kılıç 2007 Orhan Kılıç, “XVI-XVII. Yüzyıllarda Van Gölü Çevresinde Ermeni Varlığı ve Türk Ermeni İlişkileri,” Hoşgörü Toplu-munda Ermeniler, 3. Cilt, haz. Metin Hülagü vd., Kayseri 2007, s. 439-474.
• Kocakaplan 2017 Saim Çağrı Kocakaplan, 18. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi ve İstanbul Gümrüğü, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Kokdaş 2021 İrfan Kokdaş, “17. Yüzyılda İzmir'e Ermeni Göçü: Acem Tüc-carları ve Hemşehrilik Ağları,” HÜTAD, sayı 34, s. 227-253.
• Köse 2013 Ensar Köse, “18. Yüzyılın İlk Yarısında İçel ve Antalya Sahil-lerinde Ticaret,” Cedrus, sayı 1, s. 299-328.
• Köse 2019 Ensar Köse, “Acem Ermeni Tüccarın Osmanlı Ülkesindeki Faaliyetleri (18. Yüzyılın İlk Yarısında),” Üçüncü İktisat Ta-rihi Kongresi Bildirileri-3, eds. Mustafa Öztürk ve Ayşe De-ğerli, İzmir, s. 43-62.
• Kurt 2021 Yılmaz Kurt, “Adana Ermenileri veya Erâmine-i Acem”, https://www.academia.edu/21655410/7_Adana_Ermenileri_ve_Eramine-i_Acem, (Erişim: 11.03.2021).
• Kopraman 1987 Kazım Yaşar Kopraman, “Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre Tokat Şehri,” Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyu-mu, 2-6 Temmuz 1986, Ankara, s. 38-56.
• Lamprakos 2017 Michele Lamprakos, “Life in the Khans: The Venetians in Early Ottoman Aleppo,” Muqarnas, sayı 34, s. 125-155.
• Zarcone ve Zarinebaf 1993
• Thierry Zarcone, Fariba Zarinebaf, Les Iraniens d’Istanbul, Peeters Publishers, İstanbul.
• Mantran 1987 Robert Mantran, “XVI ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı İmpara-torluğu ve Asya Ticareti,” Belleten, cilt 51, sayı 201, çev. Zeki Arıkan, s. 1433-1443.
• Masters 2000 Bruce Masters, “Halep: Osmanlı İmparatorluğu’nun Kervan Kenti”, Doğu ile Batı Arasında Osmanlı Kenti, Halep, İzmir ve İstanbul, eds. Edhem Eldem, Daniel Goffman ve Bruce Masters, çev. Sermet Yalçın, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İs-tanbul, s. 19-94.
• Matthee 1994 Rudi Matthee, “Anti-Ottoman Politics and Transit Rights: The Seventeenth-Century Trade in Silk Between Safavid Iran and Muscovy,” Cahiers du Monde Russe, cilt 35, sayı 4, s. 739-761.
• Matthee 1999 Rudolph Matthee, The Politics of Trade in Safavid Iran: Silk for Silver, 1600-1730, Cambridge University Press, Cambrid-ge.
• McCabe 1999 Ina Baghdiantz McCabe, The Shah’s Silk for Europe’s Silver: The Eurasian Trade of the Julfa Armenians in Safavid Iran and India (1530-1750), Scholars Press, Philadelphia.
• McCabe 2018 Ina Baghdiantz McCabe, “Caucasian Elites and Early Modern State-building in Safavid Iran,” Les Arméniens dans le Com-merce Asiatique au Début de l'ère Moderne, eds. Sushil Cha-udhury ve Kéram Kévonian, Paris, s. 91-102.
• Morineau 2018 Michel Morineau, “Questionnaire pour Les Armeniens aux 17e et 18e siècles. Prèsence, position et place dans l’ oekoumène èconomique,” Les Arméniens dans le Commerce Asiatique au Début de l'ère Moderne, eds. Sushil Chaudhury ve Kéram Ké-vonian, Éditions de la Maison des sciences de l'homme, Paris, s. 21-42.
• Mutaf 2003 Abdülmecit Mutaf, “Balıkesir’de İskân Edilen Ermenilerin Yönetim ve Müslüman Halkla İlişkileri,” CBÜ Sosyal Bilim-ler, cilt 1, sayı 1, s. 71-80.
• Mutaf 2014 Abdülmecit Mutaf, “XVII. Yüzyılda Ermenilerin Balıkesir’de İskânları,” Türk Tarih Kurumu 100. Yılında Dünya Savaşı Türk-Ermeni Külliyatı V, eds. Mehmet Metin Hülagü vd. İs-tanbul, s. 1-9.
• Muşmal 2000 Hüseyin Muşmal, XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Konya’da Eko-nomik ve Sosyal Hayat 1640-1650, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi), Konya.
• Odabaşı 2018 Zehra Odabaşı, “XV. ve XVI. Yüzyıllarda Konya Ekonomisi Sahib Ata Medresesinin Malî Kaynakları,” XVII. Türk Tarih Kongresi, Ankara 15-17 Eylül 2014, 4. Cilt, 4. Kısım, Anka-ra, s. 1445-1463.
• Oğuz 1924 Remzi Oğuz, Adana Ticaret Rehberi, Cihan Biraderler Matba-ası, İstanbul.
• Oğuzoğlu 1970 Yusuf Oğuzoğlu, “XVII. Yüzyılda Konya Şehrindeki Üretim Faaliyetleri Hakkında Bazı Bilgiler," İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, cilt 12, s. 611-621.
• Öntuğ 2003 Mustafa Murat Öntuğ, XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Balıkesir, Şehrin Fiziki, Demografik ve Sosyo-Ekonomik Yapısı, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi), Konya.
• Özdem 2016 Zeynep Özdem, Kırım Karasubazar’da Sosyo-Ekonomik Hayat (17. Yüzyıl Sonlarından 18. Yüzyıl Ortalarına Kadar), (Kırık-kale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Te-zi), Kırıkkale.
• Özergin 1959 Kemal Özergin, Anadolu Selçukluları Çağında Anadolu Yolla-rı, (İstanbul Üniversitesi Doktora Tezi), İstanbul.
• Özkan 2011 Ela Özkan, 53 Numaralı Adana Şer’iye Sicili, (Fırat Üniversi-tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi), Elazığ.
• Özkul 2014a Ali Efdal Özkul, “Silk Production and Trade in Ottoman Cy-prus,” Festschrift In Honor of İoannis P. Theocharides, Stud-ies on Ottoman Cyprus, eds. Evangelia Balta vd., Istanbul The Isis Press, İstanbul, s. 171-214.
• Özkul 2014b Ali Efdal Özkul, “Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Ermeni Top-lumu ve Faaliyetleri,” Yeni Türkiye, sayı 60, s. 523-564.
• Öztürk 2020 Şeyda Sağlam Öztürk, 67 Numaralı Ayıntab Şer’iye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi (H. 1128-1129 /M. 1716-1717 S. 429-603), (Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi), Gaziantep.
• Özvar 2005 Erol Özvar, “Osmanlı’da Gümrükler ve Kervanlar,” Osmanlı Medeniyeti, Siyaset, İktisat, Sanat, ed. Coşkun Çakır, Klasik Yayınları, İstanbul, s. 105-124.
• Telci 2004 Cahit Telci, “XVIII. Yüzyıl Başlarında Turgudlu Esnafı”, Ma-nisa Dergisi, 27 (Haziran 2004), s. 8-18
• Ünal 1973 Rahmi Hüseyin Ünal, “Erzurum İli Dâhilindeki İslâmî Devir Anıtları Üzerine Bir İnceleme,” Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, cilt 6, s. 49-144.
• Pamuk 2007 Bilgehan Pamuk, “İpek Yolu Ticareti ve Erzurum,” Tarih İncelemeleri Dergisi, cilt 22, sayı 2, s. 125-143.
• Pamuk 2013 Bilgehan Pamuk, “Erzurum Gümrüğü’nün Teşekkülü ve Tekâmülü (XVI-XVII. Yüzyıllar),” Belleten, cilt 77, sayı 279, s. 523-545.
• Refik 1988 Ahmet Refik, Hicri On İkinci Asırda İstanbul Hayatı: 1100-1200, Enderun Kitabevi, İstanbul.
• Schütz 1975 E. Schütz, “Eine Armenische Chronik von Kaffa aus der Ersten Hälfte des 17. Jahrhunderts,” Acta Orientalia Academiae Scien-tiarum Hungaricae, cilt 29, sayı 2, s. 133-186.
• Selen 1949 Hamit Sadi Selen, “Doğu Anadolu Yolları ve Manzaralar,” Türk Coğrafya Dergisi, sayı 11-12, s. 102-109.
• Sönmez 2015 Serpil Sönmez, Tanzimat’a Giden Yolda Bir Osmanlı Kenti: Sivas, (1777-1839), (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi), Ankara.
• Şahin ve Emecen 1988 İlhan Şahin-Feridun Emecen, “XV. Asrın İkinci Yarısında Tokat Esnafı,” Osmanlı Araştırmaları, sayı 7-8, s. 287-308.
• Solak ve Sak 2014 İbrahim Solak ve İzzet Sak, 38 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1103-1104/1692-1693) Transkripsiyon ve Dizin, Selçuk Üni-versitesi Basımevi, Konya.
• Varlık 1988 Mustafa Çetin Varlık, “Evliya Çelebi’ye Göre Kütahya ve Bu Bilgilerin Arşiv Belgeleri ile Karşılaştırılması,” Marmara Üni-versitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergi-si, sayı 4, s. 299-308.
• Yanar 2016 Şenay Yanar, “17. Yüzyıl İran ve Osmanlı Tarihine Dair Bir Kaynak: Agulisli Zekeriya’nın Seyir Defteri,” Bir İnsan-ı Se-lim: Prof. Dr. Azmi Özcan’a Armağan, eds. Refik Arıkan ve Halim Demiryürek, Lotus, İstanbul, s. 990.
• Yaşayanlar 2017 İsmail Yaşayanlar, “Hân-ı Cedît’ten Koza Hanı’na Bir Ticaret Merkezinin Mekânsal ve Fonksiyonel Dönüşümü,” Sultan II. Bayezid ve Bursa, ed. Nilüfer Alkan Günay, Osmangazi Bele-diyesi Yayınları, Bursa, s. 572-593.
• Yeşilbaş 2015 Evindar Yeşilbaş, “Diyarbakır’da Osmanlı Dönemi Şehir-İçi Hanları Üzerine Değerlendirme,” Belleten, cilt 79, sayı 286, s. 877-899.
• Yıldırım 2013 Ömer Yıldırım, 535 Numaralı Afyonkarahisar Şer`iyye Sicili-nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, (Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi), Afyonkarahisar.
• Yılmaz 1900 Leyla Yılmaz, Batı Karadeniz Bölgesi Ticaret Yolları ve Bu Yollar Üzerindeki Hanlar, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilim-ler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• Yinanç ve Elibüyük 1973
• Refet Yinanç ve Mesut Elibüyük, Maraş Tahrir Defteri (1563) Cilt 1, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygu-lama Merkezi Yayınları, Ankara.
• Tabak 1992 Serap Tabak, “İranlı Ermeni Bir Tüccarın Terekesi ve Ticari Etkinliği Üzerine Düşünceler,” Tarih İncelemeleri Dergisi, cilt 7, sayı 1, s. 191-215.
• Taeschner 1924 Franz Taeschner, Das Anatolische Wegenetz Nach Osmani-schen Quellen, Mayer & Müller, Leipzig.
• Taş 1998 Kenan Ziya Taş, “XVIII. Yüzyılın Son Çeyreğinde Adana Şehri,” OTAM, sayı 9, s. 367-387.
• Tavernier 2006 Jean-Baptiste Tavernier, Tavernier Seyahatnamesi, çev. Teo-man Tunçdoğan, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Troebst 1993 Stefan Troebst, “Isfahan-Moskau-Amsterdam, Zur Ents-tehungsgeschichte des Moskauischen Transitprivilegs für die Armenische Handelskompanie in Persien (1666-1676),” Jahr-bücher für Geschischte Osteuropas, cilt 41, sayı 2, s. 190-209.
• Turgay 1983 Üner Turgay, “Ottoman-British Trade Through Southeastern Black Sea Ports During the Nineteenth Century,” Economie et Sociétés dans l’Empire Ottoman (fin du XVIIIe-début du XXe siècles), Ed.: Jean-Louis Bacqué-Grammont ve Paul Dumont, Presses universitaires de Provence, Paris, s. 297-316.
• Turgay 1994 Üner Turgay, “Trabzon”, Doğu Akdeniz’de Liman Kentleri 1800-1914, Ed.: Çağlar Keyder vd., Tarih Vakfı Yurt Yayınla-rı, İstanbul, s. 45-74.
• Türkhan 2014 M. Sait Türkhan, 18. Yüzyılda Doğu Akdeniz'de Ticaret ve Haleb, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dokto-ra Tezi), İstanbul.
• Türkmenoğlu 2016 Mehmet Ali Türkmenoğlu, XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Trabzon (Şer’iye Sicillerine Göre), (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi), Konya.