Temporary School Holidays in Ottoman State (1875-1920)

Yıl 2023, Cilt: 38 Sayı: 1, 119 - 153, 01.09.2023

Ertan Gökmen

https://doi.org/10.18513/egetid.1333134

Öz

In this study, temporary school holidays in Ottoman State due to some reasons at the end of the 19th century and the beginning of the 20th century are discussed. Sources of the study are the documents on the subject in Ottoman Archive and second-hand sources. Among the reasons that cause school holidays are disasters such as extreme hot and cold weather, rain, storm, fire and earthquake. In addition, wars, riots, unlicensed schools, repaired made in schools, unpaid teachers’ salaries and teacher attitudes are among the reasons for schools’ holidays. In the study, first of all, information about the ordinary school holidays in Ottoman Empire and then the temporary school holidays made for the reasons mentioned above were discussed. In the study, what kind of process is followed in the closure of schools, what kind of actions should be taken by teachers and school principals, the attitude of local administrations and the Ministry of Education towards the issue; the role of doctors and medical communities in the holiday of schools, disinfection procedures carried out by municipal officials in schools where epidemics were experienced were tried to be put forth in the light of documents.

Anahtar Kelimeler

Temporary School Holiday, Epidemic, Earthquake, Ottoman Empire, Ministry of Education

OSMANLI DEVLETİ’NDE ÂRIZÎ MEKTEP TATİLLERİ (1875-1920)

Öz

Bu çalışmada 19. yüzyıl sonu ile 20. yüzyıl başlarında Osmanlı mekteplerinde bazı sebeplere dayalı olarak yapılan geçici mektep tatillerine değinilmiştir. Çalışmanın kaynaklarını Osmanlı Arşivi’ndeki konuya dair belgeler ve ikinci el kaynaklar oluşturmaktadır. Mektep tatillerine neden olan sebepler arasında hastalıklar, aşırı sıcak ve soğuk havalar, yağmur, fırtına, yangın, deprem gibi afetler bulunmaktadır. Bunun yanında savaşlar, isyanlar, ruhsatsız mektepler, mekteplerde yapılan tamiratlar, öğretmenlere maaş ödenememesi ve öğretmen tutumları da mektep tatillerinin nedenleri arasındadır. Çalışmada öncelikle Osmanlı mekteplerindeki olağan mektep tatilleri hakkında bilgi verilmiş daha sonra belirtilen nedenlerden dolayı yapılan geçici mektep tatillerine temas edilmiştir. Çalışmada mekteplerin tatil edilmesinde nasıl bir süreç takip edildiği, muallimlerin ve mektep müdürlerinin yapması gereken işlemler, mahalli idareler ile Maarif Nezaretinin meseleler karşısındaki tutumu; tabiplerin ve sıhhiye heyetlerinin mekteplerin tatil edilmesindeki rolü, salgın hastalığın yaşandığı mekteplerde belediye görevlilerince yapılan dezenfeksiyon işlemleri belgeler ışığında ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Geçici Mektep Tatili, Salgın Hastalık, Depremler, Osmanlı Devleti, Maarif Nezareti.

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA.MF.MKT. 2/116; 3/40; 11/17; 7/43; 128/58; 143/75; 170/29; 459/1; 1131/33;127/23; 936/51; 694/38; 1707/104; 186/26; 154/106; 155/125; 168/46; 172/30; 365/30; 361/12; 370/36; 382/53; 400/8; 421/60; 477; 190/48; 157/12; 206/43; 617/46; 620/22; 631/29; 639/29; 694/38; 652/22; 674/42; 677/33; 676/33; 619/3; 695/22; 694/38; 2334/20; 550/46; 556/41; 589/40; 590/19; 237/13; 258/8; 334/50; 778/62; 918/5; 914/67; 930/39; 939/49; 978/93; 995/30; 995/19; 1047/44; 1061/1; 1114/42; 1126/59; 1183/9; 920/25; 930/39; 2/138; 38/125; 140/87; 143/70; 134/33; 278/24; 278/24; 299/14; 348/39; 348/39; 584/51; 679/42; 392/43; 403/7 142/2; 155/20; 2/63; 624/22; 101/76; 423/1; 945/2; 58/3; 298/16; 1206/12; 615/34; 622/11; 1193/77;1193/77; 591/15; 459/1; 172/30.
• BOA. MF. İBT. 47/40; 136/20; 14164; 201/87;58/13; 58/47; 269/63; 56/113; 21/55; 23/55; 24/97; 136/20; 517/51;37/106; 34/14; 34/27; 37/66; 60/7; 56/113; 58/2; 57/105; 57/51; 60/50; 116/22; 117/94; 144/71; 159/2; 187/22; 182/122; 182/119; 182/121; 185/110; 182/72; 189/86; 185/110; 185/72; 189/36; 176; 189/45; 201/31; 202/8; 203/8; 204/108; 207/96; 205/124; 225/24; 231/7; 261/49; 269/39; 277/24; 234/20; 258/66; 24/97; 202/8; 34/27; 189/86; 361/93; 116/22; 34/14; 280/66; 118/83; 167/72; 131/14; 307/45; 43/49; 33/109; 34/42; 367/54; 26/4; 18/86; 18/86; 27/86; 347/32;347/32.
• BOA. Y.PRK.MF. 3/3; 2/90; 2/90.
• BOA.Y.PRK.UM. 79/81
• BOA. Y. PRK. BŞK. 58/106.
• BOA.DH.EUM.MH. 248/41.
• BOA. TFR. I. ŞKT. 148/14770.
• BOA. DH. MKT. 1471/44; 1516/56;
• BOA. HR.TH. 129/96; 129/96.
• BOA. HR. SFR.04. 732/113.
• BOA. BEO. 205/15336; 518/38821.
• BOA.TS. MA. e 1372/66; 1372/34.
• BOA. TFR.I.M. 24/2378.
• BOA. DH.EUM.MTK. 3/24; 91/60.
• BOA.DH.KMS. 36/18.
• BOA. ŞD. 205/32.
• Akyüz 2008 Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 100-M.S. 2008, 12. Baskı, Pegem Akademi, Ankara.
• Albayrak vd.2014 Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Eğitiminde Modernleşme, Haz. Muzaffer Albayrak, Kevser Şeker, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No: 134, İstanbul.
• Bingöl 2020 Şeyhmuz Bingöl, “II. Abdülhamid Döneminde İstanbul’da Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklara Karşı Alınan Tedbirler: Mektep Tatilleri”, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Salgın Hastalıklar Özel Sayısı, s. 77-104.
• Cevad 2001 Mahmud Cevad İbnü’ş-Şeyh Nâfî, Maârif-i Umumiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilaât ve İcrââtı XIX. Asır Osmanlı Maarif Tarih-, Haz. Taceddin Kayaoğlu, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• Ener 2019 Erkan Ener, XIX. Yüzyılda Osmanlı Balkanlarında Depremler ve Afet Yönetimi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Ergin 1977 Osman Ergin, Türkiye Maarif Tarihi, C. 1-2, 3-4 Eser Matbaası, İstanbul.
• Erler 2002 Mehmet Yavuz Erler, “XIX. Yüzyıldaki Bazı Doğal Afetler ve Osmanlı Yönetimi”, Türkler, C. 13, Ed. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 762-770.
• Karakuş 2021 Ayşe Niğdem Zeyben Karakuş, 19. Ve 20 Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Yaşanan Salgın Hastalıkların Mekteplere Etkileri, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
• Kiskira 2001 Constantia Kiskira, “Missionary Herald’dan 19. Yüzyıl Anadolusu’ndaki Depremler”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğal Afetler, Ed. Elizabeth Zachariadou, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, s. 133-148.
• Olgun 2018 Said Olgun, “Padişahım Çok Yaşa! Sosyal ve Siyasî Yönleri ile II. Abdülhamit İçin Yapılan Doğum Günü Kutlamaları”, Akademik Bakış, C. 11, Sayı 23, s. 111-137.
• Özaydın 2017 Neslihan Özaydın, Arşiv Belgeleri Işığında 1855 Depremi ve Bursa Yapılarına Etkisi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, İslam Tarihi Bilim Dalı Doktora Tezi, Bursa.
• Özcan 1993 Abdülkadir Özcan, “Cülus”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul, s. 108-113.
• Satılmış 2012 Selahattin Satılmış, Aydın Vilayetinde Doğal Afetler, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı Doktora Tezi, Manisa.
• Şahingöz 1999 Mehmet Şahingöz, “Osmanlı’dan Millî Mücadeleye İstiklâl-i Osmânî Günü Kutlamaları”, Osmanlı C. I, Ed. Güler Eren, Kemal Çiçek, Cem Oğuz, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 194-201.
• Ürekli 2000 Fatma Ürekli, İstanbul’da 1894 Depremi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Ürekli 2010 Fatma Ürekli, “Osmanlı Döneminde İstanbul’da Meydana Gelen Âfetlere İlişkin Literatür”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 8, Sayı 16, s. 101-130.
• Yıldırım 2020 Nuran Yıldırım, “Kolera Salgınlarında Şehir Hijyeni: İstanbul’da Kanalizasyonlar, Su Şebekesi ve Tebhirhaneler”, Tasarım Kültürü Dergisi, Sayı 342, Eylül-Ekim 2020, s. 87-95.