MUAVİYE b. EBÛ SÜFYÂN DÖNEMİNDE EMEVİLERİN İSTANBUL SEFERİ VE MÜSLÜMANLARIN KAPIDAĞ YARIMADASINDAKİ İZLERİ

Yıl 2024, Cilt: 39 Sayı: 1, 303 - 330, 26.07.2024

Fatih Sarıkaya

https://doi.org/10.18513/egetid.1388638

Öz

Kapıdağ yarımadası Marmara Denizi havzasında coğrafi ve stratejik açıdan önemli bir yere sahiptir. Boğazlara ve İstanbul’a yakın olması geçmişte de insanların dikkatini çekmiştir. Nitekim Müslümanların VII. yüzyılda gerçekleştirdiği ve yedi yıl devam ettiği düşünülen İstanbul seferinde, deniz kuvvetleri tarafından kış aylarını geçirmek için konaklama merkezi olarak kullanıldığı kaynakların bir kısmında ifade edilmiştir. Lakin verilen bu bilginin yeterince sorgulanmamış olması, konunun önemine binaen dikkatli bir şekilde incelenmesi gereğini ortaya çıkarmıştır. Zira böyle erken bir dönemde Müslümanların, Kapıdağ yarımadasını pek de kısa sayılamayacak bir zaman diliminde konaklama merkezi olarak kullanması önemlidir. Aynı zamanda tarihte Grek ateşi olarak da isimlendirilen, suda dahi yanabilen ve bu sebeple gemilere karşı kullanıldığında oldukça etkili olan madde ilk defa bu sefer esnasında kullanılmıştır. Seferi araştırmacılar açısından daha da önemli hale getiren bu hadiselerden hareketle elinizdeki çalışmada, gerçekleşen İstanbul seferi ve Müslümanların kışladığı Kapıdağ yarımadası ele alınmış olup, aynı zamanda halen burada o döneme ait Müslümanlardan izler var olup olmadığı tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Muaviye, Müslümanların İstanbul Seferi, Kapıdağ Yarımadası, Bizans, Grek Ateşi

Kaynakça

• “Golden Gate” 1991 The Oxford dictionary of Byzantium, 2. Cilt, ed. Alexander P. Kazdhan, Oxford University Press, New York.
• “Hebdemon” 1991 The Oxford dictionary of Byzantium, 2. Cilt, ed. Alexander P. Kazdhan, Oxford University Press, New York.
• “Magnaura” 1991 The Oxford dictionary of Byzantium, 2. Cilt, ed. Alexander P. Kazdhan, Oxford University Press, New York.
• Abû’l-Farac 1999 Gregory Abû’l-Farac, Abû’l-Farac Tarihi I, çev. Ömer Rıza Doğrul, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Adıgüzel 2010 Mehmet Adıgüzel, Emeviler ve Abbasiler Döneminde İstanbul Kuşatmaları, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Ahatlı 2010 Erdinç Ahatlı, “Süfyân b. Avf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 38. Cilt, s. 21-22.
• Algül 1997 Hüseyin Algül, “Has’am (Ben-î Has’am)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16. Cilt, s. 281-282.
• Aliyyü’l-Karî 2006 Aliyyü’l-Karî. Uydurma Olduğunda İttifak Edilen Hadisler. trc. Halil İbrahim Kutlay, İnkılab Yayınevi, İstanbul.
• Apak 2009 Adem Apak, “Emeviler Döneminde Anadolu'da Arap- Bizans Mücadelesi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18/2, s. 95-122.
• Askalânî 1995 İbn Hacer el-Askalânî, el-İsabe fî Temyîzi’s-Sahabe, thk. A. A. Abdülmevcud - A. M. Muavvaz, Darü’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut.
• Avcı 2017 Casim Avcı, “Müslüman Araplar Tarafından Bizans Başkenti İstanbul’a Düzenlenen Askeri Seferler”, Byzantion’dan Constantinopolis’e İstanbul Kuşatmaları, ed. Murat Arslan-Turhan Kaçar, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, s.
• Başaran 1998 Selman Başaran, “Abdurrahman b. Ümmü’l-Hakem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1. Cilt, s. 176.
• Belâzurî 2002 Belâzurî, Fütûhu’l-Büldân, çev. Mustafa Fayda, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Belâzurî 2020 Belâzurî, Ensâbü’l-Eşrâf, ed. Adnan Demircan, 1. Cilt, Türkiye Yazma Eserler Kurumu, İstanbul.
• Belâzurî 2021 Belâzurî, Ensâbü’l-Eşrâf, ed. Adnan Demircan, 2. Cilt, Türkiye Yazma Eserler Kurumu, İstanbul.
• Belâzurî 2022a Belâzurî, Ensâbü’l-Eşrâf, ed. Adnan Demircan, 3. Cilt, Türkiye Yazma Eserler Kurumu, İstanbul.
• Belâzurî 2022b Belâzurî, Ensâbü’l-Eşrâf, ed. Adnan Demircan, 4. Cilt, Türkiye Yazma Eserler Kurumu, İstanbul.
• Brooks 1898 E.W. Brooks, "The Arabs in Asia Minor (641–750), from Arabic Sources". The Journal of Hellenic Studies, XVIII, s. 182-208.
• Canard 1956 Marius Canard, "Tarih ve Efsaneye Göre Arapların İstanbul Seferleri", çev. İsmail H. Danişmend, İstanbul Enstitüsü Dergisi, II, s. 213-259.
• Cedrenus 1838 Georgius Cedrenus, Corpus Scriptorum Historiae Byzantiane, I. Cilt, Impensis Ed. Weberi, Bonnae.
• Conrad 1992 L. I. Conrad, “The Conquest of Arwād: A Source-Critical Study in the Historiography of the Early Medieval Near East”, The Byzantine and Early Islamic Near East, I, Problems in the Literary Source Material, ed. Averil Cameron-Lawrence I. Conrad, Princeton-New Jersey: Darwin Press, s. 317-401.
• Çakan 2000 İsmail L. Çakan, “Sahâbî Kimliği Açısından Eyüp Sultan’ın Bazı Davranış ve Değerlendirmeleri”, IV. Eyüpsultan Sempozyumu, Eyüp Belediyesi, İstanbul.
• Çelikan 2017 Serkan Çelikan, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye'nin Küllî Kaidelerinin (Kavâid-i fıkhiyye) Hadis Literatüründeki Kaynakları, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Adana.
• Delaporte 1910 Louis Joseph Delaporte, La chronographie d’Élie Bar-Šinaya, Métropolitain de Nisibe. Bibliothéque de l’École des Hautes Études, Librairie Honoré Champion, Paris.
• DİA 1991 “Ammûriye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 3. Cilt, s. 79.
• Dineverî 1960 Ebû Hanife Ahmed b. Davud b. Venend Dineverî, el-Ahbaru’t-tıval, thk. Abdülmün’im Amir, Mektebetü'l-Müsenna, Bağdat.
• Ertüzün 1998 Reşit Mazhar Ertüzün, Kapıdağ Yarımadası ve Çevresindeki Adalar, Papirüs Basım, İstanbul.
• Fayda 1993 Mustafa Fayda, “Cerâcime”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 7. Cilt, s. 389-390.
• Grainger 2022 John D. Grainger, The Forty Sieges of Constantinople: The Great City's Enemies and Its Survival, Pen-Sword Books, Philadelphia.
• Halife b. Hayyat 1993 Halife b. Hayyat, Tarihu Halife b. Hayyat, tah. Süheyl Zekkar, Darü’l-Fikr, Beyrut.
• Hamilton ve Jotischky 2020 Bernard Hamilton - Andrew Jotischky, Latin and Greek Monasticism in the Crusader States, Cambridge University Press, Cambridge.
• İbn A’sem 1986 Ebu Muhammed İbn A’sem Ahmed b. A’sem el-Kufi, el-Fütûh, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut.
• İbn Hibban 1987 Ebû Hâtim Muhammed b. Hibban b. Ahmed et-Temîmî İbn Hibban, es-Siretü'n-Nebeviyye ve Ahbaru'l-Hulefa, Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekafiyye, Beyrut.
• İbn Kesîr 1995 Ebu’l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer İbn Kesîr, el-Bidâye ve'n-Nihâye, 8. Cilt, çev. Mehmet Keskin, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• İbn Sa‘d 2001 İbn Sa‘d, Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebîr, ed. Ali Muhammed Ömer, Mektebetü’l-Hancı, Kahire.
• İbnü’l-Cevzi 2013 Ebü'l-Muzaffer Şemseddin Yusuf b. Kızoğlu Sıbt İbnü’l-Cevzi, Mir’atü’z-zaman fî tevârîhi’l-a’yan, thk. Muhammed Rıdvan Araksusi, er-Risaletü’l-Alemiyye, Dımaşk.
• İbnü’l-Esîr 1991 İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fî’t-Târîh, çev. Ahmet Ağırakça, Bahar Yayınları, İstanbul.
• Kândehlevî 1990 M. Yusuf Kândehlevî, Hayâtü’s Sahabe, trc. Sıtkı Gülle, 4. Cilt, Divan Yayınları, İstanbul.
• Kandemir 2001 M. Yaşar Kandemir, “Kâb el-Ahbâr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 24. Cilt, s. 1-3.
• Karahan 2012 Abdullah Karahan, “Ubeydullah b. Abbas”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 42. Cilt, s. 18.
• Kesler 2006 Muhammet Fatih Kesler, “Mücahid b. Cebr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 31. Cilt, s. 442-443.
• Koçhan 2004 Nurettin Koçhan, “Argonautlar Mitolojisine Göre Kyzikos Kentinin Topografik Yapısı”, 60. Yaşında Fahri Işık’a Armağan, Ege Yayınları, İstanbul, s. 423-426.
• Koçhan 2013 Nurettin Koçhan, “Kyzikos, Hellespontus’da Bir Eyalet Merkezi”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 31, s. 69-91.
• Kudame b. Cafer 1981 Kudame b. Cafer, Kitâbü'l-harac ve sınaatü'l-kitâbe, thk. Muhammed Hüseyin Zebidi, Dârü’r-Reşid, Bağdad.
• Kuzudişli 2011 Ali Kuzudişli, “Ka’bu’l-Ahbâr’ın Karısının İki Oğlu ve Rivayetlerinin İsrailiyatla İlişkisi”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 31, s. 67‐90
• Küçükaşçı 2003 Mustafa Sabri Küçükaşçı, “Mâlik b. Avf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 27. Cilt, s. 504-505.
• Küçükaşçı 2009 Mustafa Sabri Küçükaşçı, “Savâif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 36. Cilt, s. 185-186.
• Küçükaşçı 2015 Mustafa Sabri Küçükaşçı, “İlk Müslümanların İstanbul Seferleri ve Eyüp Sultan”, Düşten Fethe İstanbul, Ed. Coşkun Yılmaz, İhlas Matbaacılık, İstanbul, s. 33-50.
• Menbicî 1986 Agapiyos b. Kostantin el-Menbicî, El-Müntehab min Târih-i Menbicî, thk. Ömer Abdüsselam Tedmurî, Darü'l Mansur, Lübnan.
• Menbidj 1909 Agapius De Menbidj, Kitab Al-Unvan, 2. Cilt, haz. Alexandre Vasiliev, İmprimeurs-Editeurs, Paris.
• Mesûdî 2018 Mesûdî, Kitâbü’t-Tenbih ve’l-İşraf, çev. Ramazan Şeşen, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• Müller-Wiener 1988 Wolfgang Müller-Wiener, Bizans’tan Osmanlı’ya İstanbul Limanı, çev. Erol Özbek, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Nikephoros 1990 Patriarch of Constantinople Nikephoros, Short History, ed. and trans. Cyril Mango, Dumbarton Oaks Texts, Washington D.C.
• Onat 1998 Hasan Onat, “Husayn b. Nümeyr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 18. Cilt, s. 413-414.
• Ostrogorsky 1999 George Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Önkal 2001 Ahmet Önkal, “Cünâde b. Ebû Ümeyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 8. Cilt, s. 116.
• Özaydın 1992 Abdülkerim Özaydın, “Büsr b. Ebû Ertât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 6. Cilt, s. 494.
• Özbayoğlu 2003 Erendiz Özbayoğlu, “Bizans Döneminde Zeytinburnu”, Surların Öte Yanı Zeytinburnu, haz. Burçak Evren, Zeytinburnu Belediyesi, İstanbul, s. 14-37.
• Özkuyumcu 2002 Nadir Özkuyumcu, “İfrîkiye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 21. Cilt, s. 515-516.
• Özkuyumcu 2003 Nadir Özkuyumcu, “İslâm'ın İlk Dönemlerinde Müslümanların Denizciliğe Bakışları ve Kıbrıs”, Türk Yurdu Dergisi, 23/186, s. 34-37.
• Özkuyumcu 2007 Nadir Özkuyumcu, Mısır ve Kuzey Afrika’nın Müslümanlar Tarafından Fethi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Manisa.
• Porphyrogenitus 1967 Constantine Porphyrogenitus, De Administrando Imperio, ed.-tran. Gy. Moravcsik - R. J. H. Jenkins, Harvard University Press, Washington.
• Sebēos 1999 Sebēos. The Armenian History Attributed to Sebeos, trans. Robert W. Thomson, Liverpool University Press, Liverpool.
• Syrien 1901 Michel le Syrien. Chronique de Michel le Syrien patriache jacobite d’Antioche: 1166-1199, 2. Cilt. nşr. ve trc. J.-B. Chabot, Ernest Leroux Edituer, Paris.
• Taberî 1987 Taberî, Tarihu’l-Ümem ve’l-Mülûk, 2. Cilt, Dar’ül-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.
• Theophanes 1982 Theophanes, The chronicle of Theophanes, trans. Harry Turtledove, University of Pennsylvania Press, Philadelphia.
• Uçar 1986 Şahin Uçar, "Müslümanların İstanbul'u Fethetmek İçin Yaptıkları İlk Üç Muhasara", Selçuk Dergisi. 1, s. 65-83.
• Uçar 1990 Şahin Uçar, Anadolu’da İslam-Bizans Mücadelesi, İşaret Yayınları, İstanbul.
• Yakubî 2010 Yakubî, Tarihu'l Ya'kûbî, 2. Cilt, Şirketu'l-Âlemi'l-Matbûat, Beyrut.
• Yâkût el-Hamevî [t.y.] Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-Hamevî el-Bağdâdî er-Rûmî, Mu’cemü’l-büldan, Dâru Sadır, Beyrut.
• Yıldız 1993 Hakkı Dursun Yıldız, “Ecnâdeyn Savaşı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 10. Cilt, s. 385.