GEÇ TUNÇ VE DEMİR ÇAĞI'NDA ANAIA: ARKEOLOJİK VE EPİGRAFİK VERİLER IŞIĞINDA YORUMLAR

Yıl 2024, Cilt: 39 Sayı: 1, 445 - 476, 26.07.2024

Özden Ürkmez

https://doi.org/10.18513/egetid.1406452

Öz

Kadıkalesi Höyüğü kazılarında gerek sur dışından gerekse sur içinde bulunan hiçbir arkeolojik buluntu insitu değildir. Buna karşın çeşitli türlerdeki arkeolojik malzeme hem höyük hem de çevresi hakkında çok önemli bilgiler vermektedir. Seramik, plastik, mimari ve epigrafik tüm bu arkeolojik materyal, bölgenin en azından Kalkolitik Dönem'de iskân edildiğini gösterir. Höyüğün yaklaşık altı bin yıllık yaşamında onun nispeten altın çağı olarak Geç Tunç Çağı'nı görmek yanlış olmaz. Kadıkalesi'nin bu çağdaki adı belki de Nanuwasa'dır. Demir Çağı ile tüm Akdeniz Dünyası değişmiştir. Nanuwasa'da(?) bu değişimden nasibini olumsuz bir biçimde almış gibidir. Hiçbir zaman kesin olarak bağımsızlığını tam olarak kaybettiği söylenemese de sırasıyla en güçlü Ion kentlerinden olan Kolophon, Ephesos ve Samos tarafından İÖ. I. binyıl boyunca kontrol altında tutulduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca bu dönemde isminin muhtemelen evrimleşerek Nanaia ve Anaia'ya dönüştüğü anlaşılır. Anaia ile ilgili diğer önemli bir husus ise onun yalnızca küçük bir kenti nitelemediğidir. Anaia aslında güneyini Mykale Dağı'nın sınırladığı, Kuşadası Körfezi'nin en güneyindeki tüm bölgenin antik adıdır. Kadıkalesi Höyüğü ise bu toprakların akropolisi/merkezi olmalıdır. Onun bu konumu en azından Roma Çağı'na gelindiğinde buradaki Hera ve Artemis kültlerinin filizlenmesine de neden olmuştur. Bu çağdan itibaren muhtemelen artık Neapolis olarak anılan kentin gerçek adının da aslında hiçbir zaman kaybolmadığı anlaşılır. Bu ad günümüze Anya olarak ulaşmıştır. Geç Tunç ve Demir Çağı'nda jeopolitik olarak son derece önemli bir kent olan Anaia'nın İÖ I. binyılın sonunda daha çok kutsal bir alana doğru evrilmesi, sonrasındaki Bizans Çağı'na da etki etmiş gibidir.

Anahtar Kelimeler

Anaia, Kadıkalesi, Geç Tunç Çağı, Demir Çağı

Kaynakça

• Akdeniz 2004 Akdeniz, E., “Kuşadası Kadıkalesi Kazısında Bulunan Bir Hitit Heykelciği”, OLBA IX, 21-57.
• Akdeniz 2006 Akdeniz, E., “A New Excavation in Western Anatolia: Kadıkalesi (Ancient Anaia), (A Preliminary Report for Prehistoric-Protohistoric Results 2001-2005), OLBA XIII, 1-34.
• Akdeniz 2007 Akdeniz, E., "Kadıkalesi Kazısı Miken Buluntuları”, Arkeoloji Dergisi IX : 35-59.
• Akdeniz 2008 Akdeniz, E., “Kuşadası Kadıkalesi Kazısının İlk Sonuçlarının Prehistorik-Protohistorik Açıdan Genel Bir Değerlendirilmesi” Geçmişten Geleceğe Kuşadası II Sempozyum, 25-47.
• Arslan 2012 Arslan, M., "Pseudo-Skylaks: Periplous", MJH II/1, 239-257.
• Brandau ve Schickert 2003 Brandau, B. ‒ Schickert, H., Hititler: Bilinmeyen Bir Dünya İmparatorluğu, (Çev. N. Mertoğlu), Ankara.
• Bean 1997 Bean G. E., Eskiçağda Ege Bölgesi, (Çev. İ. Delemen), İstanbul.
• Boardman 1964 Boardman, J., Greek Overseas, New York.
• Bryce 1974 Bryce, T. R., " Some Geographical and Political Aspects of Mursilis' Arzawan Campaign", AnatSt 24, 103-116.
• Bryce 1999 Bryce, T. R., The Kingdom of Hittites, Oxford.
• Büyükkolancı 2017 Büyükkolancı,, M., "UNESCO Dünya Kültür Mirası EFES'in Bileşenleri", Arkeoloji ve Sanat 155, 215-226.
• Cook 1962 Cook, J.M., The Greeks: In Ionia and The East, London.
• Cramer 1971 Cramer, J. A., Geographical and Historical Description of Asia Minor, Vol. I, Amsterdam.
• Desborough 1964 Desborough, V.R.d'A ., The Last Mycenaeans and Their Successors, Oxford.
• Dinçol 1982 Dinçol, A.M., "Hititler", Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, C.1, İstanbul. Eminoğlu vd. 2001 Eminoğlu, M., Şentürk, Ş., Örki, N., Jean, E, Boğazköy'den Karatepe'ye:Hitit Bilim ve Hitit Dünyası'nın Keşfi, İstanbul.
• Foss 1979 Foss, C., Ephesus after Antiquity:A late Antique, Byzantine and Turkish City, Cambridge.
• Freely 2002 Freely, J. Türkiye Uygarlıklar Rehberi 3, Ege Kıyıları, İstanbul.
• Gates 2010 Gates, M. H., "Potters and Consumers in Cilicia and the Amuq during the 'Age of Transformations' (13th-10th centuries B.C.)" in F. Venturi (ed.), Societies in Transition. Evolutionary Processes in the Northern Levant between Late Bronze Age II and Early Iron Age. Papers Presented on the Occasion of the 20th Anniversary of the New Excavations in Tell Afis, Bologna, 15th November 2007. Studi e testi orientali 9, Serie Archeologica 2 Bologna, 65-81.
• Garstang ve Gurney 1959 Garstang, J. ‒ Gurney, O.R., The Geography of the Hittite Empire, BIAA Vol.5, Ankara. Gurney 1972 Gurney, O.R., The Hittites, London.
• Gür 2012a Gür, B., "Anadolu'da Geç Hellas IIIC Dönemi", Edebiyat Fakültesi Dergisi 1/1, 55-75.
• Gür 2012b Gür, B., "Anadolu'da Geç Hellas IIIC Seramiğine İlişkin Bazı Gözlemler", Arkeoloji ve Sanat 140, 35-54.
• Gür 2014 Gür, B., Miken Uygarlığı ve Ahhiyawa, İstanbul.
• Hawkins 2002 Hawkins, J.D., "Troy in Recent Perspective", AnatSt 52, 75-109.
• Hawkins 2003 Hawkins, J.D., Scripts and Text-The Luwians, Leiden.
• Hawkins 2013 Hawkins, J.D., Luwians versus Hittites, Luwian Identities, Leiden-Boston.
• Herda 2013 Herda, A., "Greek (And Ours) Wiews on on the Karians-Luwian Idendities, Leiden-Boston.
• Hoffner 1997 Hoffner, H.A., The Laws of the Hittites, NewYork.
• Hooke 1963 Hooke, S.H., Middle Eastern Mythology, Baltimore. Hope-Simpson 2003 Hope-Simpson, R., "The Dodecanese and the Ahhiyawa Question", ABSA 98, 203-237.
• Işık 2015 Işık, F., "Anadolulu Ephesos Üzerine", (C. Şimşek, B.Duman, E. Konakçı ed.), Mustafa Büyükkolancı'ya Armağan, İstanbul, 315-338.
• Kan 2005 Kan, M.H., Anaia-Kadıkalesi M.Ö. 2. Binyıl Seramikleri, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Kanmaz 2015 Kanmaz, M.B., Evaluation of Conservation Problems of Anaia Byzantine Church, Kadıkalesi, Kuşadası, Yüksek Lisans Tezi, İzmir Teknoloji Enstitüsü, İzmir.
• Karauğuz 2015 Karauğuz, G., Hitit Mitolojisi, Konya.
• Kınal 1953 Kınal, F., Arzava Memleketinin Mevkii ve Tarihi, Ankara.
• Larson 1995 Larson, J. L., Greek Heroine Cults, Wisconsin.
• Macqueen 1999 Macqueen, J.G., Hititler ve Hitit Çağında Anadolu, (Çev. E. Davutoğlu), Ankara.
• Malay 1999 Malay, H., “Anaia'dan Yeni Bir Yazıt”, (A. V. Çelgin, G. Çelgin, N. Başgelen ed.) Anadolu ve Trakya Çalışmaları. Zafer Taşlıklıoğlu Armağanı C.1, İstanbul, 93-96.
• Mansel 1995 Mansel, A.M., Ege ve Yunan Tarihi, Ankara.
• Matheson 1976 Matheson, S.A., Persia: An Archaeological Guide, London.
• Mellaart 1986 Mellaart, J., Some Reflections on the History and Geography of Western Anatolia in the Late Fourteenth and Thirteenth Centuries B.C. Anadolu Araştırmaları X, 215-231.
• Mercangöz 2002 Mercangöz, Z., "Kuşadası Kadıkalesi 2001 Yılı Çalışmaları", KST 24, C.2, 125-138.
• Mercangöz 2010 Mercangöz, Z., "Kommerkion ve Emporion Olarak Anaia'nın Değişken Tarihsel Yazgısı”, I. Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu, 279-292.
• Meriç ‒ Mountjoy 2002 Meriç, R. ‒ Mountjoy, P.A., "Mycenaean Pottery from Bademgediği Tepe (Purunda) in Ionia: A Preliminary Report", IstMitt 52, 79-98.
• Mountjoy 1998 Mountjoy, P.A., "The East Aegean-West Anatolian Interface in the Late Bronze Age: Mycenaeans and the Kingdom of Ahhiyawa”, AnatSt 48, 33-67.
• Mountjoy 1999 Mountjoy, P.A., Regional Mycenaean Decorated Pottery, Vol.I, Rahen/westf.
• Mountjoy 2005 Mountjoy, P.A., "The Mycenaean Pottery from the 1934-1939 Excavations at Tarsus", (A. Özyar ed.), Field Seasons 2001-2003 of the Tarsus-Gözlükule Interdisciplinary Research Project, 83-134.
• Müler-Wiener 1961 Müller-Wiener, W., “Mittelalterliche Befestigungen im Sudlichen Joinen”, IstMitt 11, 5-12.
• Niemeier 2002 Niemer, W.D., Hattuşa ve Ahhiyava Arasındaki Millavanda/Milet Sorunu: Batı Anadolu’da Miken Yunanistanı’nın Politik ve Kültürel Rolü”, Hititler ve Hitit İmparatorluğu (Müze Sergi Kataloğu), 521-523.
• Özgünel 1983 Özgünel, C., "Batı Anadolu ve içerlerinde Miken etkileri", Belleten XLVII: 697-743.
• Özkan 2016 Özkan, S., “Batı Anadolu Tarihi Coğrafyası Hakkında Bazı Öneriler”, (Ed. S. Erkut, Ö. Sir-Gavaz), Ahmet Ünal Armağanı, Arkeoloji ve Sanat, 405-418.
• Rubienstein ve Greaves 2004 Rubienstein, L. ‒ Greaves, A., "Ionia", (M. H Hansen & T. H. Nielsen eds.), An Inventory of Archaic and Classical Poleis, Oxford, 1053-1107.
• Seçer 2012 Seçer, S., Yazılı Belgeler Işığında Lukka, Pedassa ve Walma Ülkelerinin Tarihi ve Tarihi Coğrafyası, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Sevin 2007 Sevin, V., Anadolu'nun Tarihi Coğrafyası, Ankara.
• Snodgrass 1971 Snodgrass, A.M., The Dark Age of Greece, Edinburgh.
• Texier 2002 Texier, C., Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, (Çev. A. Suat), Ankara.
• Türkan 2006 Türkan, Ü., Anaia/Kadıkalesi Protogeometrik ve Geometrik Dönem Seramikleri, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Umar 1999 Umar, B., İlkçağda Türkiye Halkı, Ankara.
• Ünal 2017 Ünal, A., "Arinnanda-Mykale Dağı ve Puranda-Priene Eşitlemesi Üzerine", (P. Pınarcık, B. Gökçe, M.S. Erkek, S. Coşğun-Sandal ed.) Prof. Dr. Recep Yıldırım'a Armağan, Ankara, 19-36.
• Ünlü 2005 Ünlü, E., "Localy Produced and Painted Late Bronze to Iron Age Transitional Period Pottery of Tarsus-Gözlükule", (A. Özyar ed.), Field Seasons 2001-2003 of the Tarsus-Gözlükule Interdisciplinary Research Project, İstanbul, 145-168.
• Walter 1968 Walter, H., Fruhe Sàmische Gefâsse, Samos V.
• Wiegand ve Schrader 1904 Wiegand, Th. ‒ Schrader, H., Priene, Berlin.
• Wiesehöfer 2003 Wiesehöfer, J., Antik Pers Tarihi, (Çev. M.A. İnci), İstanbul.
• Woudhuizen ve Zangger 2018 Woudhuizen, F.‒ Zangger E., “Arguments for the Authenticity of the Luwian Hieroglyphic Texts from the Mellaart Files (Supplementum Epigraphicum Mediterraneum 47), TALANTA 50,183-212.
• Yağcı 2007 Yağcı, R., "Soli (Kilikia) Miken IIIc Kapları", (M. Kadıoğlu ed.) Patronus Festschrift für Coşkun Özgünel zum 65. Geburtstag, İstanbul, 367-376.
• Yasur-Landau 2010 Yasur-Landau, A., The Philistines and Aegean Migration at the end of the Bronze Age, Cambridge.
• Zagner ‒ Woudhuizen 2018 Zangger, E. ‒ Woudhuizen, F., "Rediscovered Luwian Hieroglyphic Insciriptions from Western Asia Minor", TALANTA 50, 9-56.