BİZANS SARAYINDA GÜRCÜ BİR İMPARATORİÇE: MARİAM BAGRATİONİ HAYATI VE FAALİYETLERİ (1050-1118)

Yıl 2024, Cilt: 39 Sayı: 2, 697 - 722, 27.12.2024

Onur Güven

https://doi.org/10.18513/egetid.1531086

Öz

XI. yüzyıl, Gürcü Krallığı ve Doğu Roma İmparatorluğu için çok farklı hadiselerin gerçekleştiği bir süreç olmuştu. Bu iki devlet siyasi çıkarları gereğince uzun bir dönem birbirleriyle mücadele içerisine girmiştir. Nitekim Basileios II.’un yürütmüş olduğu yayılmacı politika, doğu bölgelerinde başarılı olmuş ve Gürcü Krallığı’na karşı özellikle “Güney Gürcistan” şeklinde tabir edilen Tao bölgesinde mutlak hâkimiyet sağlanmıştır. Ancak bölgede yaşanan siyasi ve idari anlamda değişiklikler, Gürcü Kralı IV. Bagrat’ın tutumu, mücadele şeklinde geçen Gürcü-Doğu Roma ilişkisine olumlu yönde istikamet kazandırmıştır. Daha da önemlisi Selçuklu akınlarının şiddetli bir şekilde görülmeye başlanması her iki devleti birbirine yakınlaştıran bir husus olmuştur. Gürcü Krallığı ve Doğu Roma arasındaki ilişkiler ittifak boyutunda sürerken hanedanlıklar arasında yapılacak bir evliliğin getireceği stratejik hamlenin farkında olan Kral Bagrat, kızı Mariam Bagrationi’yi Doğu Roma sarayına göndermiştir. Mariam zaman içerisinde sarayda önemli bir pozisyona ulaşarak İmparatorlar Mikhael Dukas ve Botaneiates ile evlilik gerçekleştirmiştir. Dukas ile olan evliliğinden Konstantin isimli bir çocuk dünyaya gelmiştir. Bu çalışmada Mariam Bagrationi’nin hem Doğu Roma sarayında yaptığı faaliyetler ve bıraktığı etkiler hem de ülkesi Gürcistan için dini-kültürel anlamda katkıları dönemin kaynakları göz önünde bulundurularak izah edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gürcüler, Doğu Romalılar, İmparatoriçe, IV. Bagrat, Nikephoros Botaneiates, Mikhael Dukas

A Georgian Empress in the Byzantine Palacae: The Life and Activities of Mariam Bagrationi (1050-1118)

Öz

XIth century was a period of very different events for the Georgian Kingdom and the Eastern Roman Empire. These two states struggled with each other for a long period in accordance with their political interests. As a matter of fact, Basileios II's expansionist policy was successful in the eastern regions and he achieved absolute dominance over the Georgian Kingdom, especially in the Tao region, which is called "South Georgia". However, the political and administrative changes in the region and the attitude of the Georgian King Bagrat IV gave a positive direction to the Georgian-East Roman relationship, which was in the form of a struggle. More importantly, the Seljuk raids began to be seen in a severe way, which brought both states closer to each other. While the relations between the Georgian Kingdom and Eastern Rome continued in the alliance dimension, King Bagrat, who was aware of the strategic move that a marriage between the dynasties would bring, sent his daughter Mariam Bagrationi to the Eastern Roman palace. In time, Mariam reached an important position in the palace and married Emperors Mikhael Dukas and Botaneiates. She gave birth to a child named Konstantin from her marriage with Dukas. In this study, Mariam Bagrationi's activities at the Eastern Roman palace and the effects she left behind, as well as her religious-cultural contributions to her country Georgia, have been tried to be explained by considering the sources of the period.

Anahtar Kelimeler

Georgians, Eastern Romans, Queen, IV. Bagrat, Nikephoros Botaneiates, Mikhael Dukas

Kaynakça

• Angold 1997, Michael Angold, The Byzantine Empire 1025-1204 A Political History, Longman, London and New York.
• Bayram 2015, Fahriye Bayram, “Hahuli Triptiği ve Martha-Maria Alania”, OLBA XXIII, Mersin Üniversitesi Kilikia Arkeolojisini Araştırma Merkezi Yayınları, Mersin, 447-485.
• Connor 2011, Carolyn Connor, Bizans’ın Kadınları, çev. Barşı Cezar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. Garland ve Rapp 2006, Lynda Garland - Stephen H. Rapp Jr, ““Mart’a-Maria of “Alania”, De Imperatoribus Romanis (an Online Encyclopedia of Roman Emperors), 1-19.
• Hill 2003, Barbana Hill, Bizans İmparatorluk Kadınları İktidar, Himaye ve İdeoloji, çev. Elif Gökteke, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul. http://www.nplg.gov.ge/emigrants/ka/00000102/ (Erişim tarihi: 25.02.2024)
• Javakhishvili 1983, Ivane Javakhishvili, tkhzulebani, t. 2, sakartvelos ssr metsnierebata ak’ademia tbilisis sakhelmts’ipo univesit’et’i. Tbilisi.
• Kartlis Tskhovreba 2011, Kartlis Tskhovreba, leonti mroveli&juanşeri, red. dekanozi maqsime canturia gamomtsemloba axali ivironi, Tbilisi.
• Komnena 2000, Anna Komnena, The Alexiad, trans. Elizabeth A. S. Dawes, In parentheses Publications Byzantine Series Cambridge, Ontario.
• Kopaliani 1969, Vasil Kopaliani, Sakartvelosa da bizant’iis politikuri urtiertoba 970-1070 tslebshi, Tblisi.
• Mashurashvili 2019, Marta-mariam bagrat’ioni sakartvelos da bizant’iis k’ult’urul da p’olit’ik’ur tskhovrebashi, ivane javakhishvilis sakhelobis tbilisis sakhelmts’ipo universit’et’i humanit’arul metsnierebata pak’ult’et’i samagist’ro p’rograma sakartvelos ist’oria, Tbilisi.
• Mikaberidze 2000, Avtandil Mikaberidze, “Die Byzantinische Kaiserin Maria-Martha im Lichte Neuerer Archaologischer Ausgrabungen”, Byzantinische Malerei Bildprogramme-Ikonographie-Stil, Reichert Verlag Wiesbaden, 183-210.
• Mikaberidze 1998, Avtandil Mikaberidze, “Maria-Martha Bagrationi in Byzanz und Georgien”, Caucasica the Journal of Caucasian Studies, v. I, Tbilisi, 128-159.
• Mtsire 1981, Giorgi Mtsire, tskhovreba giorgi mtats’mindelisa, dzveli kartuli agiograpiuli lit’erat’uris dzeglebi, ts. II (XI-XII), redaktori ilia abuladzis, Tbilisi.
• Neville 2012, Leonoro Neville, Heroes and Romans in Twelfth-Century Byzantium, Cambridge University Press.
• Nicol 2001, Donald Nicol, Bizans’ın Soylu Kadınları On Portre 1250-1500, yay. haz. Ayşen Anadol, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Ostrogorsky 2015, Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Otarishvili ve Mikeladze 2020, Alexandre Otarashvili - Nunu Mikeladze, “bizant’iis dedopali mariam bagrat’ioni da sakartvelo”, ist’oria, arkeologia, etnologia, 1/3, 111-117.
• Peacock 2007, Andrew Peacock, "Between Georgia and the Islamic World: The Atabegs of Samc'xe and the Turks", At the Crossroads of Empires: 14th -15th Century Eastern Anatolia. Proceedings of the International Symposium, held in Istanbul, 4th-6th May 2007. İstanbul, ss. 49-70.
• Psellos 1979, Mikhael Psellos, The Chronographia of Michael Psellus, trans. E. Sewter, Penguin Classics.
• Shengelia 1968, Nodar Shengelia, Selchuk’ebi da sakartvelo XI sauk’uneshi, Tbilisi 1968.
• Subaşı 2022, Ömer Subaşı, Gürcistan Krallığı (XI-XIV. Yüzyıllar), Selenge Yayınları, İstanbul.
• Tarieladze 2021, Nestan Tarieladze, bizant’iis kartveli dedopali, sakartvelos sap’at’riarkos ts’minda t’bel abuserisdzis sakhelobis sasts’avlo universit’et’i humanit’arul metsnierebata da ganatlebis pak’ult’et’i, Khich’auri.
• Urfalı Mateos 2000, Urfalı Mateos Vekayi-Namesi (952-1136) ve Papaz Grigor'un Zeyli (1136-1162), çev. Hrant Andreasyan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, İstanbul.
• Yıldırım ve Şimşek 2018 Ali Yıldırım – Hasan Şimşek, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• Zonaras 2008, Ioannes Zonaras, The History of Zonaras. Trans. Thomas Banchich and Eugene Lane, Routledge, London and New York.