SON HAÇLIYI KOVMAK: MEMLÛKLERİN ARVAD ADASI’NI FETHİ VE DOĞU AKDENİZ GÜVENLİK POLİTİKASI

Yıl 2024, Cilt: 39 Sayı: 2, 857 - 880, 27.12.2024

Kazım Uzun

https://doi.org/10.18513/egetid.1575799

Öz

Memlûk Devleti’nin 1250 yılındaki kuruluşunu takip eden neredeyse yarım asırlık süre zarfındaki en önemli meselelerden birisi Haçlılardı. Buna bağlı olarak, devletin ilk yarım yüzyılında saltanat makamına geçen sultanların önemli bir kısmı bu meseleyle ilgilendi veya ilgilenmek durumunda kaldı. Nihayet XIII. yüzyılın son on yılına gelindiğinde Haçlılar mağlup edilerek Suriye ana karasından çıkarıldılar. Ancak Tartus’un hemen karşısında ve ana karaya oldukça yakın bulunan Arvad Adası ve buradaki müstahkem kale Templier Şövalyeleri çoğunlukta olmak üzere bazı Haçlıların sığındığı yer haline geldi. Adadaki Haçlılar fırsat buldukça Suriye kıyı şehirlerine saldırılar düzenledi, katl ve yağma yapmaya çalıştı ve Akdeniz ticareti açısından bir tehdit oluşturdular. Bu şekilde geçen yaklaşık on yılın ardından Memlûkler Suriye’de İlhanlılarla mücadele ettikleri sırada Arvad Adası’na bir sefer düzenlemeyi gerekli gördü ve yapılan seferle birlikte adayı feth ettiler. Arvad Adası’na düzenlenen sefer Haçlıların doğudaki son bakiyelerini temizleme amacının yanı sıra Memlûklerin Doğu Akdeniz’i güvenli hale getirme politikalarıyla yakından ilgilidir. Bu çalışma Memlûklerin Arvad Adası fethini ortaya koymaya ve bu fethin Memlûklerin Doğu Akdeniz politikası açısından işlev ve önemini izaha hasredilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Memlûkler, Arvad Adası, Haçlılar, İlhanlılar, Akdeniz

Kaynakça

• Aktan 1999 Ali Aktan, “Memlûk – Haçlı Münasebetleri”, Belleten, C. 63/S. 237, s.411 – 452.
• Allen 1853 William Allen, “On the Island of Ruad, North Syria”, The Journal of the Royal Geographical Society of London, Vol. 23 (1853), s.154-156.
• Amadi 1891 Francesco Amadi, Chroniques d’Amadi et de Strambaldi, C. I, ed. René de Mas Latrie, Paris.
• Ayalon 1971 David Ayalon, “Memlûkler ve Deniz Kuvvetleri”, çev. Salih Özbaran, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. XXV, s.39-50.
• Ayaz 2015 Fatih Yahya Ayaz, Memlükler (1250-1517), İstanbul.
• Ayaz 2016 Fatih Yahya Ayaz, Memlük – Kıbrıs İlişkileri, Kıbrıs’ta İlk Türk Hâkimiyeti, Ankara.
• Aynî 1992 Bedreddin el-Aynî, Ikdu’l-Cumân fî Tarîhi Ehli’z-Zamân, C. IV, tah. Muhammed Muhammed Emin, Kahire.
• Baybars el-Mansûrî 2010 Baybars el-Mansûrî, Zubdetu’l-Fikre fî Tarîhi’l-Hicre, tah. Donald S. Richards, Beyrut. Belâzürî (t.y.) Belâzürî, Fütûhu’l-Buldân, tah. Abdullah Enîs et-Tabbâi - Ömer Enîs et-Tabbâi, Beyrut (tarih yok).
• Buharalı 1995 Eşref Buharalı, “Kıbrıs’ta İlk Türkler veya Kıbrıs’ın Memlük Hâkimiyetine Girişi”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 95, s.82-120.
• Burgtorf 2011 Jochen Burgtorf, “Die Templer auf Ruad (1300–1302)”, Ordines Militares, Colloquia Torunensia Historica, Vol. XVI, s.63-92.
• Bustron 1886 Florio Bustron, Chronique de L’Île de Chypre, ed. René de Mas Latrie, Paris.
• Conrad 1992 Lawrance I. Conrad, “The Conquest of Arwad: A Source-Critical Study in the Historiography of the Early Medieval Near East”, The Byzantine and Early Islamic Near East I, Problems in the Literary Source Material, ed. Averil Cameron - Lawrance I. Conrad, Princeton, s. 317-401.
• Çetin 2011 Altan Çetin, “Memlûklerin Kıbrıs İle İlişkileri”, Adalya S. XIV, s.327-343.
• Demurger 2021 Alain Demurger, Tapınakçıların Çöküşü, Jacques de Molay, çev. Reşat Uzmen, İstanbul.
• Ebû’l-Fidâ 1997 Ebû’l-Fidâ, Tarihu Ebi’l-Fidâ (el-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer), C. 2, neşr. Mahmud Deyyûb, Beyrut.
• Ebü’l-Fedâil 1983, 1985 Mufaddal b. Ebü’l-Fedâil, en-Nehcü’s-Sedîd ve Dürrü’l-Ferîd fî mâ ba’d Tarîhi İbni’lÂmîd, neşr. ve Fran. çev. E. Blochet, Patrologie Orientale, C. 14, Turnhout, 1983, s.211-508 (375-672); (1985), neşr. ve Fran. çev. E. Blochet, Patrologie Orientale, C. 20, Turnhout, s.1-267 (512-776).
• Edbury 1991 Peter W. Edbury, The Kingdom of Cyprus and the Crusades, 1191-1374, Cambridge. ed-Dımaşkî 1866 Şemseddin Ebû Abdullah Muhammed ed-Dımaşkî, Nuhbetü’d-Dehr fî Acâibi’l-Berr ve’l-Bahr, neşr. M. A. F. Mehren, Saint Petersbourg.
• el-Menbicî 1986 Agabyûs b. Kostantîn el-Menbicî, el-Munteheb min Târîh el-Menbicî, ed. Ömer Abdüsselâm Tedmurî, Beyrut.
• Erol 2012 Burak Gani Erol, Memlûk Deniz Kuvvetleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Ersan 2007 Mehmet Ersan, Selçuklular Zamanında Anadolu’da Ermeniler, Ankara.
• Gibb 1969 H. A. R. Gibb, “The Rise of Saladin 1169-1189”, A History of the Crusades, ed. Kenneth M. Setton – Marshall W. Baldwin, Wisconsin.
• Gökhan 2014 İlyas Gökhan, “Memlûk-Kilikya Ermeni Siyasî İlişkileri”, Tarihte Türkler ve Ermeniler: Birlikte Yaşama Kültürü, C. III, Ankara, s.67-104.
• Gökhan 2024 İlyas Gökhan, “Memlûk Sultanı Eşref Halil b. Kalavun’un Rumkale’yi Fethi (1292)”, Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, S. XIV, s.263-281.
• Halef 2020 Muhammed İbrahim Muhammed Halef, “Edvâu alâ Cezîreti Arvad (1099-1302 M. / 492-702 H.)”, Mecelletü’d-Dirâsâti’t-Tarîhîyye ve’l-Hadâriyyeti’l-Mısriyye, Asyut.
• Hamevî (t.y.) Yâkût el-Hamevî, Mu’cemu’l-Buldân, C. I, tah. Ferîd Abdülaziz el-Cundî, Beyrut (tarih yok).
• Hayton 2023 Korykoslu Hayton, Doğu Ülkeleri Tarihinin Altın Çağı, çev./not. Altay Tayfun Özcan, İstanbul.
• Hitti 1959 Philip K. Hitti, Syria, A Short History, New York.
• Honigmann ve Bosworth 2000 E. Honigmann – C. E. Bosworth, “Tartûs”, The Encyclopaedia Of Islam2, C. X, Leiden, s.309-310.
• Irwin 1986 Irwin, Robert, The Middle East in the Middle Ages, London.
• İbn Habîb 1976 İbn Habîb el-Halebî, Tezkiretü’n-Nebîh fî Eyyâmi’l-Mansûr ve Benih, C. I, tah. Muhammed Muhammed Emin, Kahire.
• İbn Hacer 1997 İbn Hacer el-Askalânî, ed-Durerü’l-Kâmîne fî A’yâni’l-Mieti’s-Sâmine, C. I, III, neşr. Abdülvâris Muhammed Ali, Beyrut.
• İbn Kesîr 2015 İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, C. XVI, tah. Komisyon, Katar.
• İbn Tagriberdi 1992 İbn Tagriberdi, en-Nucûm ez-Zâhire fî Mulûki Mısr ve’l-Kâhire, C. VIII, neşr. Muhammed Hüseyin Şemseddin, Beyrut 1992.
• İbnü’d-Devâdârî 1960 İbnü’d-Devâdârî, Kenzü’d-Dürer ve Câmiʿu’l–Gurer, C. IX, neşr. Hans R. Roemer, Kahire.
• İbnü’l-Verdî 1969 İbnü’l-Verdî, Tarihu İbni’l-Verdî, C. II, neşr. Matbaatü’l-Haydariyye, Necef.
• İdrîsî 2002 eş-Şerîf el-İdrîsî, Nüzhetü’l-Müştâk fî İhtirâkı’l-Âfâk, C. I, neşr. Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye, Kahire.
• İskenderâni 1970 Nuveyrî el-İskenderânî, Kitâbu’l-İlmâm, C. IV, tah. Aziz Süryal Atiya, Haydarabad.
• Kanat 1999 Cüneyt Kanat, “Memluk Sultanı Melik ez-Zâhir Seyfeddin Çakmak'ın Rodos Seferleri (1440-1443-1444)”, Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, İzmir, s.393-406.
• Kanat 2000 Cüneyt Kanat, “Memlûkler ve Çukurova”, Efsaneden Tarihe Tarihten Bugüne Adana: Köprü Başı, haz. M. Sabri Koz - Erman Artun, İstanbul 2000, s.93-107.
• Kanat 2019 Cüneyt Kanat, “Ketboğa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. Ek-2, İstanbul, s.47-49.
• Letters 2016 Letters from the East Crusaders, Pilgrims and Settlers in the 12th–13th Centuries, trans. Malcolm Barber – Keith Bate, New York.
• Makrîzî 1939 el-Makrîzî, es-Sulûk li-Maʿrifeti Düveli’l-Mülûk, C. I (3), tah. Muhammed Mustafa Ziyâde, Kahire.
• Minervini 2006 Laura Minervini, “Gestes des Chiprois”, The Crusades An Encyclopedia, C. II, ed. Allan D. Murray, London, s. 1049.
• Mu’nis 1987 Hüseyin Mu’nis, Atlasu Târîhi’l-İslâm, Kahire.
• Nuveyrî 2004 Nuveyrî, Nihayetü’l-Ereb fî Funûni’l-Edeb, C. XXXI, tah. Necip Mustafa Fevvâz - Hikmet Kaşlî Fevvâz; C. XXXII, tah. İbrahim Şemseddin, Beyrut.
• Özaydın 2011 Abdülkerim Özaydın, “Tartûs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 40, İstanbul, s. 116-118.
• Özbek 2018 Süleyman Özbek, Moğolları Durduran Türk Sultan Baybars, Ankara.
• Özgüdenli 2008 Osman G. Özgüdenli, Moğol İranında Gelenek ve Değişim, Gazan Han ve Reformları (1295-1304), İstanbul.
• Reşîdüddin 2013 Reşîdüddin Fazlullâh-ı Hemedânî, Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı), çev. İsmail Aka – Mehmet Ersan – Ahmad Hesamipour Khelejani, Ankara.
• Riley-Smith 1967 Jonathan Riley-Smith, The Knights of St. John in Jerusalem and Cyprus, New York.
• Safedî 1998 Halil b. Aybek es-Safedî, A’yânü’l-Asr ve A’vânü’n-Nasr, C. IV, tah., Ali Ebû Zeyd ve diğerleri, Beyrut.
• Sağlam 2017 Ahmet Sağlam, Suriye’de Hâkimiyet Mücadelesi, İlhanlılar – Memlûkler (1298-1304), İstanbul.
• Salih b. Yahya 1898 Salih b. Yahya, Tarihu Beyrut, neşr. Luvis Şeyho, Beyrut.
• Sanudo 2016 Marino Sanudo Torsello, The Book of Secrets of the Faithful of the Cross (Liber Secretorum Fidelium Crucis), trans. Peter Lock, New York.
• Schein 1979 Sylvia Schein, “Gesta Dei per Mongolos 1300. The Genesis of a Non-Event”, The English Historical Review, 94/373, s.805-819.
• Schmieder 1994 Felicitas Schmieder, Europa und die Fremden: die Mongolen im Urteil des Abendlandes vom 13. bis in das 15. Jahrhundert, Sigmaringen.
• Stewart 2001 Angus D. Stewart, The Armenian Kingdom and The Mamluks: War and Diplomacy During The Reigns of Het’um II (1289-1307), Leiden.
• Stewart 2006 Angus Stewart, “Ruad”, The Crusades An Encyclopedia, C. IV, ed. Allan D. Murray, London, s. 1049.
• Strabo 1917 Strabo, The Geography of Strabo, trans. Horace Leonard Jones, C. VII, London.
• Şeşen 2000 Ramazan Şeşen, Selâhaddin Eyyûbi ve Devri, İstanbul.
• Templar of Tyre 2003 Paul Crawford, The ‘Templar of Tyre’: Part III of the Deeds of the Cypriots, Aldershot.
• The Old French 2016 “The Old French Continuation of William of Tyre, 1184-97”, The Conquest of Jerusalem and the Third Crusade, ed. Peter W. Edbury, New York, s.11-148.
• Theophanes 1997 Theophanes, The Chronicle of Theophanes Confessor, trans. Cyril Mango - Roger Scott, Oxford.
• Uyar 2012 Mustafa Uyar, “İlhanlı-Memlûk Mücadelesinde Bir Kırılma Noktası: Vâdî el-Hazindâr Savaşı”, International Congress of Asian and North African Studies, (10-15 Eylül 2007 Ankara), Ankara, s. 1-8.
• Uzun 2020 Kazım Uzun, “VII. Haçlı Seferi ve Memlûk Devleti’nin Kuruluşu”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXV/2, s. 727-751.
• Uzun 2023 Kazım Uzun, “Memlûk – Çağataylı İlişkilerine Dair Bazı Tespit ve Değerlendirmeler”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 23/1, İzmir.
• Willermus 1943 Willermus Tyrensis, A History of Deeds Done Beyond the Sea, C. II, ed. and trans. Emily Atwater Babcock – A. C. Krey, Columbia.
• Yûnînî 2007 Kutbüddin el-Yûnînî, Zeylu Mirâti’z-Zaman, C. I, neşr. Hamza Ahmed Abbâs, Abu Dabi.
• Ziada 1933 M. Mustafa Ziada, “The Mamluk Conquest of Cyprus in the Fifteenth Century”, Bulletin of the Faculty of Arts, Vol. I / P. I, s.90-113.
• Ziada 1934 M. Mustafa Ziada, “The Mamluk Conquest of Cyprus in the Fifteenth Century”, Bulletin of the Faculty of Arts, Vol. II / P. I, s.43-66.