Lider-Üye Etkileşimini İnceleyen Lisansüstü Tezlere İlişkin Sistematik Bir Derleme

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 61 - 70, 30.04.2025

Yener Akman , Gülşah İmamoğlu Akman

https://doi.org/10.53506/egitim.1619190

Öz

Lider-üye etkileşimi teorisi, liderlik ve örgütsel davranış alanında önemli bir yere sahip olan ve lider ile çalışanlar arasındaki dinamik ve çok boyutlu ilişkiyi farklı bir perspektiften ele alan ve anlamaya yönelik bir liderlik yaklaşımdır. Lider ve astları arasındaki ikili ilişkilerin kalitesine yoğunlaşan teorinin, diğer liderlik yaklaşımlarına kıyasla daha olumlu bireysel ve kurumsal sonuçlar üretebileceği ileri sürülmektedir. Bu araştırmada 2014-2024 yılları arasında YÖKTEZ veri tabanından ulaşılan lider üye etkileşimi konulu yüksek lisans ve doktora tezleri sistematik olarak incelenmiştir. Bu çerçevede 200 tez; yayımlanma yıllarına, türlerine, yöntemlerine, alanlarına, örneklemlerine, örneklem büyüklüklerine ve çalışıldığı konulara göre değerlendirilmiştir. Araştırmada lider üye etkileşiminin son beş yıl içerisinde yoğun olarak araştırıldığı, en çok yüksek lisans tezlerinde ve nicel yöntemlerle ele alındığı tespit edilmiştir. Ayrıca en fazla işletme alanında tezlerin üretildiği ve örneklem olarak ise karma gruplardan veri toplandığı gözlenmiştir. Örneklem büyüklüklerinin ise çoğunlukla 201-400 aralığında yoğunlaştığı saptanmıştır. Lider üye etkileşimin en sık iş gören performansı, örgütsel bağlılık ve örgütsel destek ile olan ilişkilerinin incelendiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Lider-üye etkileşimi , lisansüstü tez , sistematik

A Systematic Review of Postgraduate Theses on Leader-Member Exchange

Öz

Leader-member exchange theory is an approach to leadership that has an important place in the field of leadership and organisational behaviour and is an approach to leadership that addresses and understands the dynamic and multidimensional relationship between leaders and employees from a different perspective. It is argued that the theory, which focuses on the quality of dyadic relationships between leaders and subordinates, can produce more positive individual and organisational outcomes compared to other leadership approaches. In this study, master's and doctoral theses on leader-member interaction accessed from YÖKTEZ database between 2014-2024 were systematically analysed. In this framework, 200 theses were evaluated according to the years of publication, types, methods, fields, samples, sample sizes and subjects studied. In the research, it was determined that leader-member interaction has been intensively researched in the last five years, mostly in master's theses and quantitative methods. In addition, it was observed that theses were mostly produced in the field of business administration and data were collected from mixed groups as a sample. Sample sizes were found to be mostly concentrated in the range of 201-400. It was observed that leader-member interaction was most frequently examined in relation to employee performance, organisational commitment and organisational support.

Anahtar Kelimeler

Leader-member exchange , postgraduate thesis , systematic

Kaynakça

• Alkan, V. (2017). Bir sistematik derleme çalışması: Öğretmenlik uygulaması. Yıldız Journal of Educational Research, 2(1), 1-23.
• Alkan F. ve Kesik, F. (2022). Eğitim örgütlerinde örgütsel özdeşleşme konusunda yapılan tezlerin incelenmesi: bir sistematik derleme çalışması. Uluslararası Liderlik Eğitimi Dergisi (ULED), 8(2), 1-22. https://trdoi.org/10.26023458/uled.1376514.
• Akman, Y. (2017). Sosyal sermaye ve öğretmenlerin okulları ile özdeşleşmeleri ilişkisinde lider-üye etkileşiminin aracılık etkisi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 263–281.
• Akman, Y. (2020). The relationship between social justice leadership trust in principals and student motivation. International Journal of Educational Methodology, 6(4), 775-788. https://doi: 10.12973/ijem.6.4.775.
• Akman, Y. (2021). Lider-üye etkileşimi ile performans arasındaki ilişkinin incelenmesi: Bir meta-analiz çalışması. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(4), 1308–1321. https://doi.org/10.32709/akusosbil.886078.
• Alp, Ö. ve Şen, S. (2020). Eğitim yönetimi ve denetimi bilim dalında yapılan nicel tezlere ilişkin bir sistematik derleme: 2009-2019. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (KÜSBD), 11(1), 359-392.
• Alp, Ö. ve Şen, S. (2021). Eğitim yönetimi ve denetimi alanında yazılan lisansüstü nicel tezlerin incelenmesi: Bir sistematik derleme. TEBD, 19(1), 24-53. https://doi.org/10.37217/tebd.774591.
• Ataç, İ., Yüksel, S., Dursun, İ. E., Özgenel, M. (2022). Türkiye’ de öğretmenlerin örgütsel mutluluğu konulu lisansüstü tezlerin analizi (2000-2021): bir sistematik derleme çalışması. EKEV Akademi Dergisi (92), 297-313. https://doi.org/10.17753/sosekev.1107608.
• Bal Taştan, S. (2014). Examination of the relationship between leader-member exchange (LMX) quality and employee job performance in the moderating context of perceived role ambiguity. International Journal of Management Economics and Business, 10(22), 211-233.
• Bellibaş, Ş. M., ve Gümüş, S. (2018). Eğitim yönetiminde araştırma. In K. Beycioğlu, N. Özer, & Y. Kondakçı (Eds.), Eğitim yönetiminde sistematik derleme çalışmaları (p. 507). Ankara: Pegem Akademi.
• Burns, J. Z., ve Otte, F. L. (1999). Implications of leader-member exchange theory and research for human resource development research. Human Resource Development Quarterly, 10(3), 225-248.
• Cevher, A. Y. ve Yıldırım, S. (2020). Investigation of academic studies on learning styles: systematic review. HAYEF: Journal of Education, 17(1), 20-50.
• Çalık, M., ve Sözbilir, M. (2014). İçerik analizinin parametreleri. Eğitim ve Bilim, 39(174), 33–38. http://dx.doi.org/10.15390/EB.2014.3412
• Çalışkan, S. C. (2008). Yöneticilerin bireysel yetkinliklerinin liderlik tarzları ve lider üye etkileşimine verdikleri önem üzerindeki etkileri ve bu etkileşimde kültürel varsayımların rolü [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Çınar, N. (2021). İyi bir sistematik derleme nasıl yazılmalı? Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(2), 310–314. Çekmecelioğlu, H. G., ve Ülker, F. (2014). Lider-üye etkileşimi ve çalışan tutumları üzerindeki etkisi: Eğitim sektöründe bir araştırma. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28, 35–58.
• Cevrioğlu, E. (2007). Lider-Üye etkileşimi ile bireysel ve örgütsel sonuçlar arasındaki ilişki [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Dansereau, F., Graen, G., ve Haga, W. J. (1975). A vertical dyad linkage approach to leadership within formal organizations: A longitudinal investigation of the role making process. Organizational Behavior and Human Performance, 13(1), 46–78.
• Dionne, L. (2000). Leader-member exchange (LMX): Level of negotiating latitude and job satisfaction (Unpublished document). University De Moncton, Shippagan.
• Dulebohn, J. H., Bommer, W. H., Liden, R. C., Brouer, R. L., ve Ferris, G. R. (2012). A meta-analysis of antecedents and consequences of leader-member exchange: Integrating the past with an eye toward the future. Journal of Management, 38(6), 1715–1759.
• Duran, V., ve Aydın, E. (2024). Eğitimde yapay zekanın kapsamlı incelenmesi: Web of Science veri tabanı üzerinden bir AI destekli bibliyometrik analiz. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 11(104), 468–484. https://doi.org/10.5281/zenodo.10737254
• Erdogan, B., ve Bauer, T. N. (2010). Differentiated leader–member exchanges: The buffering role of justice climate on performance and commitment. Journal of Applied Psychology, 95(6), 1104–1120. https://doi.org/10.1037/a00205784.
• Eskici, M., ve Çayak, S. (2017). Eğitim bilimleri anabilim dalında yapılan yüksek lisans tezlerine genel bir bakış. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 211-226.
• Gökdemir, F., & Dolgun, G. (2020). Writing material & method section in qualitative, quantitative, systematic review, meta-analysis, and meta-synthesis studies. Archives of Health Science and Research, 7(2), 189-195. https://doi.org/10.5152/ArcHealthSciRes.2020.594665.
• Graen, G. B., ve Uhl-Bien, M. (1995). Relationship-based approach to leadership: Development of leader-member exchange (LMX) theory of leadership over 25 years: Applying a multi-level multi-domain perspective. The Leadership Quarterly, 6(2), 219–247. https://doi.org/10.1016/1048-9843(95)90036-5.
• Gür, Z. B., ve Duman, S. N. (2024). Dijital okuryazarlık ile ilgili tezlerin sistematik derlemesi. Ulusal Eğitim Akademisi Dergisi (UEAD), 8(1), 126-137.
• İşçi, S. (2013). Türkiye’de eğitim yönetimi alanında yapılmış lisansüstü tezlerin tematik, metodolojik ve istatistiksel açıdan incelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Karaçam, Z. (2013). Sistematik derleme metodolojisi: Sistematik derleme hazırlamak için bir rehber. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 6(1), 26–33.
• Karcıoğlu, F., ve Kahya, C. (2012). Lider-üye etkileşimi ve çatışma yönetim stili ilişkisi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(2), 337-352.
• Liden, R. C., ve Maslyn, J. M. (1998). Multidimensionality of leader-member exchange: An empirical assessment through scale development. Journal of Management, 24(1), 43–72. https://doi.org/10.1177/014920639802400105.
• Liu, L., Liu, P., Yang, H., Yao, H., ve Thien, L. M. (2022). The relationship between distributed leadership and teacher well-being: The mediating roles of organisational trust. Educational Management Administration & Leadership. https://doi.org/10.1177/17411432221113683.
• Martin, R., Thomas, G., Charles, K., Epitropaki, O., ve McNamara, R. (2005). The role of leader-member exchanges in mediating the relationship between locus of control and work reactions. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 78, 141-147.
• Northouse, P. G. (2007). Leadership: Theory and practice. Sage Publications.
• Özdemir, M., Büyükgöze, H., Akman, Y., Topaloğlu, H., ve Çiftçi, K. (2023). Distributed leadership and teachers’ emotional labour: the mediating role of teacher autonomy. Journal of Educational Administration, 61(4), 405-422. https://doi.org/10.1108/JEA-06-2022-0092.
• Schriesheim, C. A., Neider, L. L., Scandura, T. A., ve Tepper, B. J. (1992). Development and preliminary validation of a new scale (LMX-6) to measure leader-member exchange in organizations. Educational and Psychological Measurement, 52, 135–147.
• Sparrowe, R. T., ve Liden, R. C. (1997). Process and structure in leader-member exchange. Academy of Management Review, 22(2), 522–552. https://doi.org/10.5465/amr.1997.9707154063
• Uhl-Bien, M., Graen, G., ve Scandura, T. (2000). Implications of leader-member exchange (LMX) for strategic human resource management systems: Relations as social capital for competitive advantage. Research in Personnel and Human Resource Management, 18, 137–185.
• Uludağ, G. (2019). Lider üye etkileşiminin işgören performansına etkisi üzerine bir alan araştırması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(2), 719-739.
• Üçler, Ç., ve Taştan, S. B. (2017). Psikolojik sözleşme, örgütsel şeffaflık ve lider-üye etkileşiminin çalışan performans davranışları ile ilişkisinin incelenmesi. İş'te Davranış Dergisi, 2(2), 89-107.
• Ülker, F. (2015). Lider üye etkileşimi ve çalışan tutumları üzerinde etkisi: Eğitim sektöründe bir uygulama [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Kocaeli Üniversitesi.
• Wang, H. J., Lu, C. Q., ve Siu, O. L. (2015). Job insecurity and job performance: The moderating role of organizational justice and the mediating role of work engagement. Journal of Applied Psychology, 100(4), 1249–1258. https://doi.org/10.1037/apl0000013.
• YÖK (2016). Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=21510&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5.
• YÖK (2025). Tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tarama.jsp.Adıay, S. (2011).