Osmanlı Devleti’nde Yabancılar ve Okullaşma Çabaları

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 16, 69 - 90, 02.05.2017

Ahmet Rıfat Güzey

Öz

Osmanlı Devletinin son zamanlarında bürokratik anlamda genel bir değerlendirme yapıldığında görülen odur ki, Türklere yalnız ulemâ merdivenlerine tırmanma şansı verilmiş ve mümkün mertebe devlet idaresine hâkim olan noktalardan Türk soylular uzak tutulmaya çalışılmıştır.
İstanbul’un fethini izleyen iki yüz yılda Türk soylu olmayan sadrazamların
sayısı, Türk soylu vezirlerin tam yedi katı kadardır. Pencik Oğlanları ve Devşirme
kanunları bir anlamda devletin yıkılışını hızlandıran yasalar olmuşlardır. Dev-
şirme Kanunu uzun vadede Türk toplumu içinde hiçbir inancı bulunmayan, tam
manasıyla kozmopolit, acımasız, ahlâk anlayışı olmayan, çapulcu, egoist, şahsi hırs
ve çıkarları için her türlü işe teşebbüs etmekten çekinmeyen büyük bir gurubun
teşekkül etmesine sebep olmuştur. Bu organize gurup, ileri dönemlerde Yahudi
dönmeleriyle bütünleşecek, azınlıklarla işbirliği yapacak ve bu azınlıklar aracılığı
ile Avrupa’daki soydaşlarıyla bağlantı kurarak Tanzimât-Islahat Birinci ve İkinci
Meşrutiyet girişimlerinde devlete karşı savaşacak, hattâ Cumhuriyet Türkiye’sinin
Atatürk’ün önderliğindeki bağımsızlık mücadelelerinde de Türk Milletinin bü-
tünlüğünü savunanlara karşı çıkacaklardır. Amerikalı Prof. Earle'ün belirttiğine
göre bu azınlıklardan biri olan Ermenilerin, bu okullarda dillerini, geleneklerini  

yeniden üstün tutmayı öğrenip, batının siyasal, toplumsal ve ekonomik ilerleme
ideallerini tanıdıkları anlaşılmaktadır. Böylece azınlıklar günümüzde de açık se-
çik görüldüğü şekliyle, bulundukları duruma karşı bir hoşnutsuzluk duymayı ve
köylü Müslüman komşularına karşı üstünlük duygusu beslemeyi ilke edindiler.
Bu makalede yabancıların uzun vadedeki iktidar mücadelelerinde, okullarını
Osmanlı Devleti hâkimiyet alanı ve özellikle jeopolitik anlamda çok büyük önemler arz eden bölgelerde kurmaları sonrasında gelişen olumsuzluklar vurgulanarak,
günümüzde benzeri anlamlardaki gelişmelerin doğuracağı sonuçlar açısından bir
değerlendirme zemini bulunmaya çalışılmıştır.  

Anahtar Kelimeler

Türk, devşirme, azınlık, yabancı, gayr-ı Müslim, köle, Ermeni, Rum, misyoner, İslâm, Hıristiyan, Yahudi

Kaynakça

• KÖPRÜLÜ Mehmet Fuat (1999), Osmanlı Devletinin Kuruluşu, s.4–5,9,58,65,81, TTK Yay., VIII. Dizi, 6. Baskı, Ankara. GİBBONS Herbert Adams (1998), Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu, Çeviren Bülent Arı, Haz. Mustafa Everdi, 21. Yüzyıl Yayınları, s. 14, Ankara. ERCAN Yavuz (2001), Osmanlı Yönetiminde Gayr-i Müslimler, s.68, 121, Ankara. ERTUĞRUL Halit (1998), Kastamonu Eğitim Dergisi, s. 102, Ankara. ERGİN Osman (1977), Türk Maarif Tarihi. Eser Kültür Yayınları. C. I., s. 18-22, İstanbul. UZUNÇARŞILI İsmail Hakkı, (1995), Osmanlı Tarihi. C. III, s. 3, 326–342, TTK. Yay. XIII. Dizin., Ankara KOCABAŞOĞLU Uygur (1989), Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika. 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğundaki Misyoner Okulları, TCTA s. 199, İstanbul POLVAN Nurettin (1952), Türkiye’de Yabancı Öğretim. C. I., s. 31,17, 99, 64-65, İstanbul. HAYDAROĞLU İlknur Polat (1999), Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancı Okullar. s. 5–8, 12–16, Ankara. İLTER Erdal (2007), Büyük İhanet: Ermeni Kilisesi ve Terör, s. 8, Turhan Yayı- nevi, İstanbul. ŞİMŞİR, Bilal (1985), Ermeni Propagandasının Amerika Boyutu Üzerine. S.92– 93, Atatürk Üniversitesi Yay. 628, Erzurum. ERCAN Hikmet Yavuz (1972), Osmanlı İmparatorluğu’nda Müslüman Olmayan Halkın Hukukî ve İçtimaî durumu. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi. Cilt. 5., s. 121-129, Ankara. SEZER Ayten (1999), Atatürk Döneminde Yabancı Okullar (1923–38), s. 56, 66, 120–122, TTK Basımevi, Ankara. SOYSAL İlhami (1988), 150’likler, s. 25, 287, İstanbul. ATATÜRK Mustafa Kemal (1970), Nutuk, s.626, Ankara. GÖKBİLGİN, Tayyib (1977), Osmanlı Müesseseleri, Teşkilatı ve Medeniyeti Tarihine Genel Bakış, s. 104, İ.Ü.E.F. Yayınları, İstanbul.