Başkent Ankara’nın Kentleşme Sürecinde Konut Sorunu

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 20, 383 - 424, 15.08.2018

Selcen Özkan

Öz

Modernitenin getirdiği yeni hayat standardı ve aydınlanma felsefesiyle gündeme gelen fikri dönüşüm, köklü değişimleri de beraberinde getirerek konut kavramının değişmesine de neden olmuştur. XX. yüzyılın önemli sorunlarından biri
olan hızlı kentleşmenin sonucunda, özellikle az gelişmiş ülkelerde kalkınmaya sarf
edilecek kaynaklarla, kentleşme harcamaları arasında denge kurmak her zaman
güçlük oluşturmuştur. Ankara, gerek kuruluşu, gerekse gelişimiyle modernleşme
yolunda model şehir olma iddiasını taşımıştır. Dolayısıyla Ankara küçük bir Orta-Anadolu kasabasıyken, başkent olmasıyla kaderi değişmiş; bu günkü konumunu
ve gelişimini Atatürk’e borçlu olan bir yerleşim birimi olarak konutla ilgili bütün
gelişme ve uygulamaların bir çeşit laboratuvarı niteliği kazanmıştır. Ülkenin genelinde konut sorunu ele alınmadan önce bile ilk teşebbüsler Ankara için gerçekleştirilmiş; konut sorununu çözme işinde devletin aktif olarak rol almasının söz konusu
olmadığı zamanlarda bile Ankara için özel kanunların çıkarılması ve ödeneklerin
ayrılması gibi pek çok konuda işe buradan başlanmış, sonra ülkenin geneline yaygınlaştırılmıştır. Başkent olduğu ilk yıllarda, yarışma sonucunda belirlenen yabancı uzmanlarca şehir planlaması yapılmış ancak, planın uygulanmasında ve devamlılığında tam bir başarı sağlanamamıştır. Bütün önlem ve uygulamalara rağmen çeşitli sebeplerle iç göç alması ve nüfus yoğunluğunun yaşanması hızlı ve sağlıksız
kentleşmeye yol açmış; konut ihtiyacı, her dönemde farklı standartta ve boyutta daima var olmuştur. Dar ve orta gelir grubu için 1935 yılında Ankara Bahçelievler’de
başlayan konut kooperatifçiliği daha sonraki yıllarda yanlış uygulamalarla pek çok
örnekte amacından sapmıştır. Ucuz konut edinmenin bir diğer yolu olan konut
ortaklıkları ise özel sektörün yüksek kâr ve ticari çıkarları önceleyen lüks konut
üretimiyle başka bir alana kaymıştır. Kentsel dönüşüm projeleri pek çok semtte
gecekondu gerçeğinin sağlıklı yapılara dönüşmesini sağlamakla birlikte ekonomik
ömrünü tamamlamayan kıymetli arsalar üzerindeki binaların yıktırılarak yüksek
katlı “plaza” ve “rezidanslar”a dönüşmesiyle alt yapı ve ulaşımda yarattığı yoğunluk ve estetik açıdan çarpık kentleşmeye sebep olmuştur. Ayrıca, son on beş yılda
Ankara’da konut sorunu sık değişen imar planı uygulamalarıyla farklı bir boyuta
evirilmiş, yüksek rant geliri için ana yol ve yakınındaki yerlerde yirmi ve otuzu
aşan çok katlı binalar sebebiyle konut arzında fazlalık söz konusu olmuştur.
Anahtar sözcükler: Ankara’da kentleşme, konut sorunu, konut kooperatifleri,
kentsel dönüşüm
Abstract:
With the new standard of living and the philosophy of enlightenment came up
by the modernity, the idea of transformation brought about radical changes and
also caused the concept of housing to change. As a result of the rapid urbanization
which is one of the important problems of the 20th century, it has always been difficult to establish a balance between the resources to be developed in underdeveloped
countries and urbanization expenditures. Ankara has put forward its claim to be a
model city in the way of establishment, and in the course of modernization with its
development. Therefore, while Ankara was a small central-Anatolian town, its destiny changed as it became a capital; as a settlement unit owning its present position
and development to Atatürk, it has gained the quality of a laboratory of all developments and applications related to housing. Even before the housing problem was
addressed throughout the country, the first attempts were made for Ankara; even
when the state does not actively play a role in solving the housing problem, many
issues such as making special laws for Ankara and the allocation of allowances have
started to work here and then spread to the whole country. In the first years when
it was the capital city, the city planning was made by foreign experts determined as
the result of a competition, but the implementation and continuity of the plan were
not completely successful. In spite of all measures and practices, internal migration
and population densification have caused rapid and unhealthy urbanization; the
need for housing has always existed in different standards and sizes in each period.
The housing cooperatives, which started in 1935 in Bahçelievler, Ankara, for the
narrow and middle income group, deviated from their purposes with misapplications in many examples in the following years. Another form of affordable housing, housing partnerships, has shifted to another area with luxury house production
that promotes high profits and commercial interests of the private sector. Urban
transformation projects have led to the transformation of the reality of squatter
houses into healthy structures in many districts and by collapsing them transforming the buildings on the precious arteries, which did not complete their economic
life, into high-rise “plazas” and “residences” has given way to unplanned urbanization in terms of aesthetics and congestion created in transportation and infrastructure. Moreover, in the last fifteen years, the housing problem in Ankara has
evolved into a different dimension with the application of the frequently changing
development plan, there has been excess in building supply due to multi-storey buildings exceeding twenty and thirty storeys by the main road and in places nearby
for high income.
Key words: urbanization in Ankara, housing problem, housing cooperatives,
urban transformation

Anahtar Kelimeler

Ankara’da kentleşme, konut sorunu, konut kooperatifleri, kentsel dönüşüm

Kaynakça

• AKÇURA, Tuğrul, (1971), Ankara Türkiye Cumhuriyeti’nin Başkenti Hakkında Monografik bir Araştırma. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını, No 18, AKSOY, Asu ve Kevin Robins (1994), “İstanbul Between Civilization and Discontent” New Perspectives on Turkey, I, 10: 57-74. AKSU, Cemal, “Abidin Paşa” Maddesi. Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul, 1999. AKTÜRE, Sevgi, (2001), “1830’dan 1930’a Ankara’da Güncel Yaşam”, Tarih İçinde Ankara II: Yıldırım Yavuz (der.), Ankara, ODTÜ ve Ankaralılar Vakfı, Ankara Enstitüsü Vakfı, Ankara Sanayi Odası, 35-74. ALAÇAM, Sami, (1949) “Yurttaşları Mesken Sahibi Yapmak Amacıyla Çıkarılan İki Kanun ve Bunların Ankara’da Tatbikatı”, İller ve Belediyeler Dergisi, 48: 22. ALTABAN Özcan, (1996), Toplu Konut Alanlarında Örgütlenme ve İşletme, T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı, ALTABAN Özcan, (1987), “Kentte Yapılaşmayı Belirleyen Süreçler”, Ankara 1985’ten 2015’e, Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi EGO Genel Müdürlüğü Yayınları. ALTINÖZ, C. Cihan, (1992), “Ankara Metrosu”, Ankara Dergisi, I, 3, Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınları:17-24. “Ankara Bahçeli Evler Kooperatif Sosyetesi Kongresi(1938), Karınca, 49-50: 3.. ATAY, Falih Rıkfı, (1953), Çankaya, Dünya Yayınları. ATKİNSON, G.A., (1952), “Aided Self -Help Housing and Town and Country Planning - It’s Application to the Housing of Tropical Peoples”, Bulletin 6 (United Nations, Department of Social Affairs, AYDIN, Suavi-EMİROĞLU, Kudret- TÜRKOĞLU, Ömer-ÖZSOY, D. Ergi, (2005), Küçük Asya’nın Bin Yüzü Ankara, Ankara. CENGİZKAN, Ali, (2002), “1924-25 Lörcher Planı: Bir Başkenti Tasarlamak ve Sonrası” Modernin Saati, Ankara, Mimarlar Derneği Yayını:37-59. DALKILIÇ; Bahadır, AŞKIN, Mustafa, (2018), Gayrimenkul ve Konut Sektörüne Bakış, Başbakanlık Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı AŞ Yayınları:204. 50 Yılda İmar ve Yerleşme 1923-1973,(1973), İmar ve İskân Bakanlığı, Ankara. ERDOĞAN, Abdülkerim-GÜNEL, Gökçe (2007), İstiklal Savaşı’nda Ankara, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınları: 21. ERDOĞAN, Abdülkerim-GÜNEL, Gökçe-KILCI, Ali, (2007), Tarih İçinde Ankara, Ankara Tarihi ve Kültürü Dizisi: 1, ERZEN, Afif,(1946), İlkçağda Ankara, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. FROST, Raymond, (1961), “The Backward Society”, New York, St. Martin’s Press:56. GALANTI Avram, (2005), Ankara Tarihi I-II, Ankara: Çağlar Yayınları. GERAY, Cevat, (1994), “Konutta Kooperatif ve Belediye İşbirliği” Çağdaş Yerel Yönetimler, III, 1:39-45. GLENN H. Beyer, (1969), Gelişmekte Olan Ülkelerde Mesken, Ankara: İmar ve İskân Bakanlığı, Mesken Genel Müdürlüğü Sosyal Araştırma Dairesi, No: 38 GÖRMEZ Kemal, (2003), Çevre Sorunları ve Türkiye, Ankara: Gazi Kitabevi Yayını. “Housing, Building and Planning: Problems and Priorities in Human Settlements, Report of the Secretary”. (1972), General, United Nations General Assembly, Publications, 27. İLKİN Selim, TEKELİ İlhan, (1984), Bahçelievlerin Öyküsü, Ankara: Kent-Koop, KARAPİNAR Aydın, BAYIRLI Rıdvan, BAL Hasan, ALTAY Adem, BAL Emine, TORUN Salih, (2007) Gayrimenkul Değerleme Uzmanlığı,4.Baskı, Ankara: Gazi Kitabevi Yayını, 4. KAROSMANOĞLU, Yakup Kadri (1973) Ergenekon, Milli Mücadele Yazıları, İstanbul Remzi Kitabevi Yayını. KAVRAKOĞLU, İbrahim, (1983), Konut Sorunu için Çözüm Öneriler, İstanbul Sanayi Odası Araştırma Dairesi Yayınları No. 1983/11. KAYA, Ali Özcan, (1961) “Cumhuriyet Döneminde Mesken Meselesi”, Türk İktisadi Gelişme Projesi, Ankara: Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, KELEŞ Ruşen, (1978), 100 Soruda Türkiye’de Şehirleşme, Konut ve Gecekondu, Ankara. KELEŞ Ruşen, (2004); Kentleşme Politikası, Ankara: İmge Kitabevi KELEŞ Ruşen, (1971), Eski Ankara’da Bir Şehir Tipolojisi, Ankara. [NAYIR], Yaşar Nabi, (1935), “Gene Ankara’nın Ev Buhranı Hakkında”, Ulus, 31 Temmuz:1-3) ÖZKAN, Selcen, (2011), Ankara’da Kentleşme Sürecinde Konut Sorunu, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. SAKALLI Bayram, (1998), Ankara ve Çevresinde Milli Faaliyetler ve Teşkilatlanma, Kültür Bakanlığı Yayınları:41-44. SARGIN, G., (2002), Ankara’nın Kamusal Yüzleri,İstanbul: İletişim Yayınları. SEZAL, İhsan, (1992), Şehirleşme, İstanbul: Ağaç Yayıncılık SÜMER, Faruk, (1972), Oğuzlar, Ankara: Ankara Üniversitesi, DTCF. Yayınları. TEKELİ, İlhan, (1982), Türkiye’de Kentleşme Yazıları, Ankara, TEKELİ, İlhan, (1986), “Türkiye’de 19. Yüzyıl Ortalarından 1950’ye Kadar Kentsel Araştırmanın Gelişimi”, Türk Sosyal Bilimler Derneği, Ankara. TEKELİ, İlhan, (1996), Türkiye’de Yaşamda ve Yazında Konut Sorunun Gelişimi, Ankara, T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı, Konut Araştırmaları Dizisi-2, ODTÜ Basım İşliği.. TEKİN, Talât, (1968), A Grammar of Orkhon Turkic. Indiana University, Bloomington TOKMAN, Arıbaş, Yıldız, (1985), Konut Politikaları Uygulamalarında Özel Bir Örnek: Yenimahalle, Ankara: Kent-Koop Batıkent Konut Üretim Yapı Kooperatifleri Birliği Yayınları. TÜRKAY, Orhan,(1957), “Türkiye’de Zirai Nüfus ve Yerleşme”, Siyasal Bigiler Fakültesi Dergisi, XII, 1:32-57. Uğur, Mehmet(1982), ‘’Yeni Mahallenin Kuruluşu ve Ucuz Mesken Politikası’’ Ankara Belediye Dergisi III,10:66. United Nations, Bureau of Social Affairs (1955), International Survey of Programmes of Social Development, New York:45. UZGÖREN, Nusret (1936), “Ankara Bahçeli Evler Yapı Kooperatifi Nasıl Doğdu?” Karınca, 29-30. WEBER, Max, (2000), Şehir, Modern Kentin Oluşumu (çeviren: Musa Ceylan) 4. bs. İstanbul, Bakış Yayınları. www.ankara-bel.gov.tr/.../ABB...Plani/ABB_nazim_plani.aspx 2312.2010. YAVUZ Fehmi, KELEŞ Ruşen, GERAY Cevat, (1973), Şehircilik, SorunlarUygulama ve Politika, Ankara. YAVUZ, Fehmi, (1952), Ankara’nın İmarı ve Şehirciliğimiz, Ankara: SBF Yayınları.