Ömer Seyfettin’in Hikâyelerinde Politik Hiciv ve Parodik Yapı

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 25, 209 - 247, 20.04.2020

Atilla Aktaş

Öz

Türk edebiyatında hikâyenin kurucularından biri olarak kabul edilmekle birlikte, aynı zamanda mizah unsurlarını ve komedi tekniklerini hikâye türünde uygulamada öncülerden biri olan Ömer Seyfettin, mizahî dokuda çok sayıda hikâye yazmıştır. Ömer Seyfettin’in yazmış olduğu mizahî hikâyelerin önemli bir kısmı ise politik hiciv özelliği taşımakla beraber, döneminde popüler olan ideolojik yönelimlere, o ideolojilerin savunucularına karşı alay, kaba güldürü ve karikatürleştirme yoluyla onları geçersiz kılmaya ve itibarsızlaştırmaya çalışır. Hicvettiği kişileri sahtekar, yalancı, riyakar otoriteyi yıkarak yerine geçmeyi planlayan, kendi arzuları peşinde koşan ve bu yolda gülünç durumlara düşmelerine rağmen umursamadan yoluna devam eden kimseler olarak betimlerken, onların savunur göründüğü değerler dizgesine de saldırır. Böylelikle hem zihniyeti hem de onları çağrıştıracak unsurları belirgin kıldığı gerçek hayattaki kişileri, Türk milliyetçiliği karşısında önemsizleştirir ve kendi görüşünü hâkim konuma yerleştirir. Bu çalışma iki bölümden oluşan bir giriş kısmından ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında parodi ve hiciv kavramları ve Ömer Seyfettin’in hikâyesinde mizahî unsurların görünüşü işlenmiştir. Birinci bölümde ise Ömer Seyfettin’in hikâyelerindeki politik hiciv, teknik itibarıyla bölümlenerek anlatılmıştır. İkinci ana bölümde ise özellikle başkişisi Efruz Bey olan ve Rıza Tevfik’in parodileştirildiği hikâyeler temel alınarak hikâyelerdeki parodik unsurlar ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ömer Seyfettin’in diğer metinlerle kurmuş olduğu özdeşliklere dikkat çekilerek bilhassa “Araba Sevdası” romanının başkişisi Bihruz Bey ve “Bay Ganü Balkanski”den yaptığı tip ödünçlemesi açıklanmıştır. Kişi ve kurumların parodileştirilmesi, üslup parodisi ve karnaval unsurları da yine bu hikâyelerden örneklerle incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ömer Seyfettin, mizah, parodi, Sokratik diyalog, menippusçu hiciv, politik hiciv

Kaynakça

• AKTAŞ, Atilla (2019), Ömer Seyfettin’in Hikâyelerinde Türk Kimliği ve Milliyetçi Söylem, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AKTULUM, Kubilay (2007), Metinlerarası İlişkiler, İstanbul: Öteki Yay.
• ALANGU, Tahir (2010), Ömer Seyfettin Bir Ülkücü Yazarın Romanı, İstanbul: YKY.
• APAYDIN, Mustafa (2006), “Ömer Seyfettin’in Öykülerinde Hiciv ve Mizah Ögeleri”, Ömer Seyfettin’i Yeniden Okumak, Ölümünün 85. Yılında Ömer Seyfettin’i Anma Toplantısı Bildiri Kitabı, Kayseri: Erciyes Üni., 13-36.
• ARİSTOTALES (2005), Poetika, (Çev. İ.Tunalı), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• ATAY, Selçuk (2019), “Toplumun Nabzını Tutan Bir Metin Örneği Olarak Ömer Seyfettin’in ‘Şîmeler’ Adlı Hikâyesi Üzerine Bir Değerlendirme”, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, XI, 22: 291-305.
• BAHTİN, Mihail (2014), Karnavaldan Romana, (Çev: C. Soydemir), İstanbul: Ayrıntı Yay.
• BAHTİN, Mihail (2019), Rabelais ve Dünyası, (Çev: Ç. Öztek), İstanbul: Ayrıntı Yay.
• BORATAV, Pertev Naili (1982), Folklor ve Edebiyat I, İstanbul: Adam Yay.
• CEBECİ, Oğuz (2016), Komik Edebi Türler-Parodi, Satir, İroni, İstanbul: İthaki Yay.
• DEMİR, Ayşe (2019), “Mizahî Kahramanın Doğuşu: Ömer Seyfettin’in ‘Efruz Bey’i”, TEKE Dergisi, VIII, 1, 392-404.
• ENGİNÜN, İnci (1992), “Ömer Seyfettin’in Hikâyeciliği”, Doğumunun Yüzüncü Yılında Ömer Seyfettin, Ankara: TTK, 37-50.
• ESCARPIT, Robert (2016), Mizah, (Çev. M. Yalçın), Ankara: İmge Yay.İttihâd-ı Anâsır-ı Osmâniyye Heyeti Nizamnâmesi (1914), İstanbul: Matbaa-i Ebuzziyâ.
• KAHRAMAN, Âlim (2015), “Parodi Etrafında Bazı Dikkatler”, Hece Dergisi, Nisan, 220, 64-66.
• KOÇ, Okan (2015), “Komik Olanın Peşinde: Parodi”, Türk Dili, Kasım-Aralık,CIX, 767-768: 233-238.
• KOSTANTİNOF, Aleko (1972), Bay Ganü Balkanski’nin Akıllara Durgunluk Veren Serüvenleri, İstanbul: Milliyet Yay.
• Ömer Seyfettin Bütün Hikâyeleri, (2009), (hzl. Nâzım Hikmet Polat), İstanbul: YKY
• ÖRGEN, Ertan (2009), “Ömer Seyfettin’in Öykülerinin Yapısında ve Dilinde İroni”, Türk Yurdu, 259: 73-81.
• ÖZDEMİR, Serkan (2019), Modern Türk Romanında Parodi, Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• ROSE, Margaret A. (2016), Parodi: Antik, Modern, Postmodern, (Çev. C.Dikme), Ankara: Hece Yay.
• SAĞLIK, Şaban (2006), “Çağlarına Meydan Okuyan İki Parodik Kahraman Efruz Bey ve Don Kişot”, Ömer Seyfettin’i Yeniden Okumak, Ölümünün 85. Yılında
• Ömer Seyfettin’i Anma Toplantısı Bildiri Kitabı, Kayseri: Erciyes Üni., 157-198.
• TANSU, Yunus Emre (2018), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Batıcı Düşünce Çerçevesinde Dr. Abdullah Cevdet ve İctihad Dergisi”, Tarih ve Gelecek Dergisi, IV,1, 113-142.
• UÇMAN, Abdullah (1984), “Ömer Seyfeddin – Rıza Tevfik”, Doğumunun 100.Yılında Ömer Seyfeddin, İstanbul: Marmara Üni. Yay., 127-148.
• YILMAZ, Tuncer (2019), “Karnavalizm, Sokratik Diyalog, Menippusçu Hiciv ve Erewhon”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, XII, 27: 849-870.