Abdullah Kâdirî ve O‘tkan Kunlar (Geçmiş Günler) Romanı

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 26, 453 - 473, 15.08.2020

Bahodir Karim

Öz

Epik düşüncenin ürünü olan ilk Özbek romanı O‘tkan Kunlar, yaklaşık bir asırdır okunmakta, yorumlanmakta, hakkında yazılar yazılmakta ve çeşitli yönlerden tahlil
edilmektedir. Bu makalede romanın yazarı olan Abdullah Kâdirî’nin hayatı, O‘tkan Kunlar romanının özeti ve onunla ilgili çeşitli yorumlara yer verilmiştir. Abdulla
Kadiri 1917-1918 yıllarından başlayarak “Geçmiş Günler” romanı için malzeme toplamaya başlamıştır. 1922’de ilk Özbek romanının ilk bölümleri “İnkılap” dergisinde
yayınlanmaya başlamış, 1925-1926 yıllarında “Geçmiş Günler” üç bölüm halinde kitap olarak neşredildi. 1928 yılı yazarın ikinci tarihi romanı “Mihraptaki Çıyan” yayınlandı. 1934 yılına gelindiğinde Abdullah Kadiri köy işletmesi mevzusuna adanan “Abid” hikayesini yazdı. Bunun dışında Gogol’un “Evlenme” komediyasının ve batılı yazarların hicvî hikayelerini Özbekçe’ye tercüme etmiştir. Abdullah Kadiri “Emir Ömer Han’ın Cariyesi”, “Hırsız”, “Namaz”, ”Dehşet” gibi romanlar yazma arzusunda olduysa da baskıcı idare bu isteklerinin yerine gelmesine izin vermemiştir. Abdullah Kadiri 1926 yılında “Muştum-Yumruğum-“ da yazdığı “Toplu Sözler” sebebiyle kısa bir süre hapse atıldı. 1937’nin 31 Aralık’ında “Halk Düşmanı” suçlamasıyla hapsedilmiş 4 Kasım 1938’de Taşkent’de idam edilmiştir. Onun eserleri 1956 yılından başlayarak neşredilmeye başlanmış, 1990’da Cumhurbaşkanı emriyle Abdullah Kadiri isimli Cumhuriyet Devlet Ödülü tesis edilerek.1991 yılında ise Abdullah Kadri ‘ye Ali Şir Nevai isimli devlet ödülü verilmiştir. 1994 yılında bağımsızlığın üçüncü yılında “Bağımsızlık” madalyası takdim edilen Abdullah Kadiri, Özbekistan’da romanın gelişmesine önayak olan ve ilk Özbek romanı, “Geçmiş Günler”i yazan bir edebiyatçı, Türk dünyasının Rus işgali altında olmasına karşı çıkan ve Türk dünyasının birliğini ve bağımsızlığını savunan bir yazar olduğu için, Özbek Milli Edebiyatının kurucularından biri olarak kabul edilmektedir. Kendine has bir üslubu olan Kadiri’nin eserinde kısa ve öz anlatımlar, romandaki karakterler dizisi hakkında bilgi edinmeye yardım eder. Bu çalışmada ayrıca Abdullah Kâdirî üzerinde araştırmalar yapan edebiyat araştırmacıları ile Modern Özbek edebiyatındaki Abdullah Kâdirî karakteri hakkında da bilgiler verilmiş; O‘tgan Kunlar’in poetik özellikleri, ondaki kahramanların karakterleri, yazarın dil ve üslubundaki başarısının kaynakları üzerine değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Epik tür, roman, Özbek Edebiyatı, olay örgüsü, blimsel yorum

Kaynakça

• AVEZOV, Muxtor, (1984), “Abdulla Qodiriy haqida dil so‘zlari”, Yoshlik, 4:12.
• KARIM, Bahodir, (2014), Abdulla Qodiriy va germenevtik tafakkur, Taşkent: Akademnashr Yayınevi.
• MERHAN, Aziz, (2008), Abdulla Qodiriy ve Özbek Romanının Doğuşu, Ankara: Grafiker Basımevi.
• MIRVALIYEV, Sobir, (2018), Abdulla Qodiriy kashfiyoti, Taşkent: Mashur-Press Yayınevi.
• Murphy Ch. (1980). The Relationship of Abdulla Qodiriys Historical Nowels to the Earlier Uzbek Literary Traditions. University of Washington.
• NORMATOV, Umarali, (2010), Qodiriy mo‘jizasi, Taşkent: O‘zbekiston Yayınevi.
• OYBEK, (1936), Abdulla Qodiriyning ijodiy yo‘li, Taşkent: O‘zSSR fanlar komitetining nashriyoti.
• QODIRIY, Abdulla, (1992), O‘tkan kunlar. Mehrobdan chayon. Ro‘monlar, Taşkent: G’afur G’ulom Adabiyot va san’at Yayınevi.
• QODIRIY, Abdulla, (1995), Ijod mashaqqatlari, Taşkent: O‘qituvchi Yayınevi.
• QODIRIY, Habibulla, (1983), Otam haqida, Taşkent: G’afur G’ulom Adabiyot va san’at Yayınevi.
• QODİRİY, Abdulla, (1989), “Suddagi nutq”, O‘zbekiston adabiyoti va san’ati, 42:4.