5. SINIF TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDAKİ METİNLERDE GEÇEN EŞ VE ZIT ANLAMLI KELİMELERİN GÖRÜNÜMÜ VE BAĞLAM İÇERİSİNDE İNCELENMESİ

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 39, 593 - 616, 30.12.2024

Keriman Bakkal , Mehmet Kara

Öz

Öz:
Türk dili, tarih boyunca çeşitli diller ile iletişim içerisinde bulunmuştur. Bu durum Türk dilinin anlam derinlikleri olan, ayrıca sözvarlığı açısından çok üretken ve zengin bir dil olmasına katkı sağlamıştır. Dildeki zenginliklerden biri olan eş anlamlı kelimeler bazı tartışmalara konu olmasına rağmen dilin önemli bir unsuru ve yapısı konumundadır. Anlambilim ve eğitim sistemi içerisinde genellikle zıt anlamlı kelimeler ile birlikte incelendiği için eş anlamlı kelimeler, zıt anlamlı kelimeler ile birlikte anılmaktadırlar. Bu çalışmada ana dili öğretiminde kullanılan en yaygın öğretim materyali olan 5. sınıf Türkçe ders kitabındaki metinlerde geçen eş ve zıt anlamlı kelimeleri anlamsal açıdan, TDK Sözlük İnternet Veri Tabanı yardımı ile cümle içerisinde bağlamsal nitelikleri, kelimelerin kullanım çeşitlikleri ve sıklıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Bunun yanı sıra yapı olarak eş anlamlı olan kelimeler anlam olarak zıt anlamlı kelimeleri de karşılayabilmektedir, ayrıca eş ve zıt anlamlı kelimelerin cümle içerisindeki kullanımlarında, anlamsal olarak birbirlerini karşılamayan örnekler de tespit edilmiştir. Bunların yanında tespit edilen örneklerin kısıtlılığı öğrencilerin dil becerilerinin gelişimlerini zorlaştıracağı düşünülmektedir. Ayrıca sekiz tema içerisinde bulunan eş ve zıt anlamlı kelimelerin hem temalar arasındaki dağılımları orantısız hem de artarak gitmediği görülmektedir. Öğrencilerin öğrenimlerini doğru ve düzenli gerçekleştirebilmeleri açısından ders kitaplarının Türkçe Dersi Öğretim Programı içerisindeki eş ve zıt anlamlı kazanımları karşılaması ayrıca desteklemesi beklenmektedir. Öğrencilerin sözvarlığını geliştirmeleri ve bu sayede duygu, düşünce ve fikirlerini yazılı veya sözlü olarak en etkili ve doğru biçimde anlatmaları için eş ve zıt anlamlı kelimeleri bilmeleri önem taşımaktadır. Türkçe öğretimi, dilin zenginliklerini ve sözvarlığını öğrencilerin aktif bir şekilde kullanıcılığını yapabilecekleri şekilde olmalıdır ve bu duruma göre tasarlanmalıdır.
Anahtar Sözcükler: Anlambilim, Türkçe ders kitabı, zıt anlam, eş anlam.

Anahtar Kelimeler

Anlambilim, Türkçe ders kitabı, zıt anlam, eş anlam

Kaynakça

• Akçataş, A., Arı, E. (2018). Anlambilimin Eş Anlamlılık Sorunu. Avrasya Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, II, 2: 60-84.
• Aksan, D. (2006). Anlambilim. Ankara: Engin Yayınevi.
• Aksan, D. (2020). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (2021). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Ayaz, E. S. (2011). Eş Anlamlılığın Bilimsel Temelleri ve Türkiye Türkçesi ile Azerbaycan Türkçesindeki Eş Anlamlıların Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Budak, Y. (2000). Sözcük öğretimi ve sözlüğün işlevi. Dil Dergisi, 92, 19.
• Çetinkaya, B. (t.y.). Bağlam İçerisinde Yürek ve Kalp Sözcükleri. Sosyal Bilimler Dergisi, 111-134.
• Durmuşoğlu, G. (1987), Karşılaştırmalı Metindilbilim ve Çeviri, 1.Dilbilim Sempozyumu, Ankara.
• Ergin, M.(2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayıncılık. Guiraud, P. (1999). Anlambilim. İstanbul: Multilingual.
• Güngör, O., Güngör, T. (2007). Türkçe Bir Sözlükteki Tanımlardan Kavramlar Arasındaki Üst-Kavram İlişkilerinin Çıkarılması. IX. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri, Kütahya.
• https://sozluk.gov.tr/ adresi üzerinden erişilmiştir.
• Huber, E. (2008). Dil Bilimine Giriş. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• Karagöl, E., Tarakcı, R. (2019). Söz Varlığı Öğretimi Açısından Ortaokul Türkçe Ders Kitapları. MİLLÎ EĞİTİM, 222, 149-171.
• Kıral, B. (2020) Nitel Bir Araştırma Yöntemi Olarak Doküman Analizi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 170-189.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Lyons, J., (1983). Kuramsal Dilbilime Giriş. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. MEB, (2013). Okul öncesi eğitimi programı. Ankara.
• MEB, (2019). Türkçe dersi öğretim programı (1-8. Sınıflar). Ankara.
• Metin, O., Ünal, Ş. (2022). İçerik Analizi Tekniği: İletişim Bilimlerinde ve Sosyolojide Doktora Tezlerinde Kullanımı. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Özel Sayı II, 22: 273-294.
• Nurlu, M., Sarıca, A. (2015). İlköğretim Türkçe Ders Kitaplarındaki Sözcük Çalışmalarının Yöntem-Teknik ve Türkçe Öğretimi Kazanımları Açısından İncelenmesi. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, IV, 10: 19-37.
• Oğuzkan, A. F. (1981). Eğitim terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Oktay, M., Kurt, A., Kara, M. (2009). Türkçe İçin Bir Sıklık Analizi Programı. 38.ICANAS, 1227-1244.
• Özbay, M., Melanlıoğlu, D. (2008). Türkçe Eğitiminde Kelime Hazinesinin Önemi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, I, 5: 30-35.
• Özmakas, U. (2009). Charles Sanders Peırce’in Gösterge Kavramı. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, I, 2: 32-45. S. 36.
• Pilten, Ş. (2008). Türkçede Eş Anlamlılık. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Pilten, Ş. (2013). Türk Dilinde Izdırap Sözlüğü Bir Eş Anlamlılık İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sarı, M. (2011). Türkiye Türkçesinde Eş Anlamlılık İle İlgili Bazı Sorunlar. Turkish Studies, I, 6: 523-528. Saussure, F. (2001). Genel Dilbilim Dersleri. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Sert, G. (2018). Anlam Alanı ve Anlam Ezgisi Açısından Eş Anlamlı Durum Sıfatları (Derlem Tabanlı Bir İnceleme), Doktora Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sert, G. (2019). Anlam Alanı ve Anlam Ezgisi Açısından Eş Anlamı Durum Sıfatları: “Muhtemel” ve “Olası” Örneği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, I, 8: 93-121.
• Sevim, B. (2022). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Türkçe 5. Sınıf Ders Kitabı. Ankara: Koza Yayıncılık.
• Şimşek, H., & Yıldırım, A. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (9. b.). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul:Multilingual Yabancı Dil Yayınları.