Hizmetkar Liderliğin İş Performansı Üzerindeki Etkisinde Öğretmen Özerkliğinin Aracılık Rolü

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 27, 55 - 86, 31.07.2023

Dilek Esen

https://doi.org/10.58689/eibd.1245874

Cited By: 3

Öz

Bu çalışmanın amacı; öğretmenlerin hizmetkar liderlik algılarının, iş performansı üzerindeki etkisini tespit etmek ve bu olası etkide öğretmen özerkliğinin aracılık rolünü test etmektir. Nicel araştırma yönteminin kullanıldığı bu araştırmada, verilerin toplanması için yazında geçerliliği ve güvenilirliği test edilmiş ölçeklerden faydalanılmıştır. Bu ölçekler, Hizmetkar Liderlik Ölçeği, İş Performansı Ölçeği ve Öğretmen Özerkliği Ölçek’leridir. Araştırmanın hipotezleri, Adana’da 2022-2023 eğitim-öğretim yılında mesleki ve teknik liselerde görev yapan 212 öğretmenin katılımıyla sınanmıştır. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre, katılımcı öğretmenlerin iş performanslarına yönelik algılarının yüksek, yöneticilerin hizmetkar liderlik davranışlarına yönelik algıları ile genel özerklik algılarının ortalama değerin üstünde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca öğretmenlerin hizmetkar liderlik davranışlarına yönelik algılarının, iş performanslarını olumlu yönde etkilediği tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra, öğretmenlerin kendilerini öğretim süreci ve programı ile mesleki gelişim ve iletişim alanında özerk algılamalarının hizmetkar liderliğin, iş performansı üzerindeki etkisi üzerinde güçlü bir aracılık etkisi bulunmaktadır. Dolayısıyla, öğretmenlerin mesleklerini icra ederken, kendilerini özerk algılamaları ve yöneticilerinin hizmetkar liderlik biçimi, öğretmen performansını olumlu yönde arttırmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hizmetkar Liderlik, Öğretmen Özerkliği, İş Performansı

Kaynakça

• Akdoğan, A.A., Cingöz, A. & Mirap, S.O. (2009). Lider‐üye etkileşiminin/değişiminin yenilikçi iş performansı, görev performansı ve bağlamsal performans üzerindeki etkisinin belirlenmesi. 17. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi, Eskişehir, 379-386.
• Akyol, B. & Yazıcı, A. Ş. (2017). Okul müdürlerinin liderlik davranışları ile öğretmen özerkliği arasındaki ilişki. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, (10), 189-208. Akyüz, B. (2012). Hizmetkâr liderlik davranışlarının örgütsel adalet, örgütsel vatandaşlık davranışları ve performans üzerine etkisi: Eğitim sektörü üzerine bir araştırma. (Yayımlanmamış doktora tezi). Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Gebze.
• Bakan, İ.& Doğan, İ. F. (2012). Hizmetkâr liderlik. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2), 1-12.
• Baker, N. (2022). Liderliğin evrimi ve başlıca liderlik tarzları. Florya Chronicles of Political Economy, 8(1), 29-46. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/fcpe/issue/70071/1101700
• Balay, R., Kaya, A. & Geçdoğan Yılmaz, R. (2014). Eğitim yöneticilerinin hizmetkâr liderlik yetenekleri ile farklılıkları yönetme becerileri arasındaki ilişki. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(1), 229-249.
• Barbuto, J. E. J., & Wheeler, D. W. (2006). Scale development and construct clarification of servant leadership. Group and Organizational Management, 31, 300–326.
• Befort, N., & Hattrup, K. (2003). Valuing task and contextual performance: Experience, job roles, and ratings of the importance of job behaviors. Applied HRM Research, 8(1), 17-32. , Blau, P. M. (1964). Exchange, and Power in Social Life. New York: John Wiley & Sons.
• Borman, W. C., Stephan J. M. (1997). Task performance and contextual performance: the meaning for personnel selection research. Human Performance, 10, 99-109.
• Bustingorry, S. O. (2008). Towards teachers’ professional autonomy through action research. Educational Action Research, 16(3), 407-420.
• Cerit, Y. (2009). The effects of servant leader ship behaviours of school principals on teachers’ job satisfaction. Educational Management Administration & Leadership, 37(5) 600–623, DOI: 10.1177/1741143209339650
• Chiniara, M. & Bentein, K. (2016). Linking servant leadership to individual performance: Differentiating the mediating role of autonomy,competence and relatedness need satisfaction. The Leadership Quarterly, 27(2016): 124-142.
• Çayırağası, F. & Özpolat, A. (2013). Özel güvenlik sektöründe çalışanların örgütsel bağlılık, iş motivasyonu, iş performans düzeyleri ve bir uygulama. 3. Ulusal Özel Güvenlik Sempozyumu, Gaziantep, 89-105. , Çoban, O. (2019). Okul müdürlerinin hizmetkâr liderlik davranışları ile öğretmenlerin iş doyumu arasındaki ilişkiler. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Çolak, İ. Altınkurt, Y. & Yılmaz K. (2017). Öğretmenlerin özerk davranışları ile iş doyumları arasındaki ilişki. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 189-208.
• Çolak, İ. & Altınkurt, Y. (2017). Okul iklimi ile öğretmenlerin özerklik davranışları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 23(1), 33-71. doi: 10.14527/kuey.2017.002
• Conway, J. M.(1999). Distinguishing contextual performance from task performance for managerial jobs. Journal of Applied Psychology, 84(1), 3-13.
• Cronbach, L. J (1951). Coefficient Alpha and the Internal Structure of Tests. (16th Ed.), Psychometrika.
• Duman, M. Ç. & Akdemir, B. (2016). Mobing ve çalışan performansı arasındaki ilişkiyi belirlemeye yönelik bir araştırma. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 29-52.
• Duyan, E.,& Van Dierendonck, D. (2014). Hizmetkar liderliği anlamak: teoriden ampirik araştırmaya doğru. Sosyoloji Konferansları, 49, 1-32.
• Doğan, Y. & Özdevecioğlu, M. (2009). Pozitif ve negatif duygusallığın çalışanların performansları üzerindeki etkisi. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 1(18), 165-190.
• Eurydice. (2008). Levels of autonomy and responsibilities of teachers in Europe 17.10.2022 tarihinde http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/thematic_ reports /094EN. pdf adresinden erişildi.
• Ertürk, R. (2021). Okul yöneticilerinin hizmetkâr okul liderliği davranışları ile öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık algıları arasındaki ilişki. Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4 (2) , 57-72
• Esser, I.,& Olsen, K.M. (2012). Perceived job quality: autonomy and job security within a multi-level framework. European Sociological Review, 28 (4), 443–454.
• Farling, M.L.,Stone, A.G. & Winston, B.E. (1999). Servant leadership: setting the stage for empirical research, Journal of Leadership & Organizational Studies, 6(1/2), 49-72.
• Fischer, Paul E.(2017). The relationship between teacher perceptions of principal servant leadership behavior and teacher job satisfaction in South Dakota. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), The University of South Dakota, USD.
• Fraenkel, J. R., Wallen, N. E., & Hyun, H. H. (2012). How to Design and Evaluate Research in Education (7th Ed.). New York: McGraw-Hill.
• Franklin, H. N. (1998). Principle consideraiton and its relationship to teacher sense of autonomy. (Yayımlanmamış doktora tezi ). University of Oregon, Oregon.
• Friedman, I. A. (1999). Teacher-perceived work autonomy: The concept and its measurement. Educational and Psychological Measurement, 59(1), 58-76.
• Garvin, N. M. (2007). Teacher autonomy: distinguishing perceptions by school cultural characteristics (Yayımlanmamış doktora tezi). ProQuest Dissertations and Theses database (UMI No. AAI3255863).
• Greenleaf, R. K. (1977). Servant Leadership: A Journey into the Nature of Legitimate Power and Greatness, Mahwah, NJ : Paulist Press.
• Güvenç, H. (2011). Sınıf öğretmenlerinin özerklik destekleri ve mesleki özyeterlik algıları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 17(1), 99-116.
• Hunter, E. M., Neubert, M. J., Perry, S. J., Witt, L. A., Penney, L. M., & Weinberger, E. (2013). Servant leaders inspire servant followers: Antecedents and outcomes for employees and the organization. The Leadership Quarterly, 24(2), 316–331.
• Homans, G. C. (1961). Social Behavior and Its Elementary Forms. New York: Harcourt, Brace and World. Ingersoll, R. M. (2007). Short on power long on responsibility. Educational Leadership, 65(1), 20- 25.
• Jimmy, S. & Jodi, N. (2014). Teacher retention and satisfaction with a servant leader as principal. Education, 1, 101-106.
• Joseph, E. E. & Winston, B. E. (2005). A correlation of servant leadership, leader trust and organizational trust. Leadership and Organization Development, 26(1), 6-22.
• Karacaoğlu, K. & Satır, F. (2019). Çalışanların otantik ve hizmetkâr liderlik algılamalarının, performansları üzerindeki etkileri: kayseri organize sanayi bölgesinde bir işletme uygulaması. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 53 (Haziran)2019:87-111.
• Kaya, A., Balay,R., & Göçen, A.(2012). Öğretmenlerin alternatif ölçme ve değerlendirmetekniklerine ilişkin bilme, uygulama ve eğitim ihtiyacı düzeyleri. International. Journal of Human Sciences, 9(2), 1303-5134.
• Katz, D. R. & Kahn, L. (1978). The Social Psychology of Organizations, 2nd Edition, New York: John Wiley and Sons.
• Keith, K.M. (2017). Definition of servant leadership. 1.10.2022 tarihinde http://toservefirst.com/definiton-of-servantleadership.html adresinden erişildi.
• Kendir, T. M. (2022). Okul yöneticilerinin liderlik stilleri ile ilgili yapılmış bilimsel çalışmalara ilişkin bir içerik analizi (2010-2021). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Kılıç, K.C., & Aydın, Y. (2016). ‘Hizmetkar liderlik ölçeğinin türkçe uyarlaması: güvenirlik ve geçerlik çalışması. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 18 (30), 106 – 113.
• Kılınç, A.Ç., Bozkurt, E., İlhan, H. (2018). Öğretmen özerkliğine ilişkin öğretmen görüşlerinin incelenmesi. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi Teori ve Uygulama, 19 (18), 78-98.
• Koç H., Yazıcıoğlu İ. & Hatipoğlu, H (2009). Öğretmenlerin iş doyum algıları ile performansları arasındaki ilişkinin belirlenmesine yönelik bir araştırma. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 0(28), 13 - 22.
• Kutaniş, P. (2018). Kendi kendine liderlik tarzının iş tatmini ve iş özerkliği üzerindeki etkisini belirlemeye yönelik bir araştırma. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Laub, J. (2004). Defining servant leadership: A recommended typology for servant leadership studies. School of Leadership Studies, 1-10 Liden, R. C., Wayne S. J., Zhao H. & Henderson D. (2008). Servant leadership: development of a multidimensional measure and multi-level assessment. The Leadership Quarterly, 19, 161–177.
• Lopez-Cabarcos, M.A., Vazquez-Rodríguez, P. & Quinoa-Pinerio, L. M.. (2022). An approach to employees’ job performance through work environmental variables and leadership behaviours. Journal of Business Research, 140 (2022): 361-369.
• Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim İstatistikleri, 9.10.2022 tarihinde chrome- extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_09/10141326_meb_istatistikleri_orgun_egitim_2020_2021.pdf adresinden erişildi.
• Mittal, R. & Dorfman, P. W. (2012). Servant leadership across cultures. Journal of World Business, 47, 555-570 Motowidlo, S. J., Walter C. B., Schmit, M.J. (1997). A theory of ındividual differences in task and contextual performance. Human Performance, 10, 71-83.
• Ordu, A. (2016). Lise öğretmenlerinin iş doyumları ve bireysel performansları arasındaki ilişki. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(36), 1-19.
• Özer, E. (2018). Otel yiyecek içecek bölümlerinde güçlendirmenin işgören performansına ve işten ayrılma niyetlerine etkisi: Afyonkarahisar’daki beş yıldızlı otel işletmelerinde bir uygulama. (Yayımlanmamış doktora tezi). Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
• Özaslan, G. (2015). Öğretmenlerin sahip oldukları mesleki özerklik düzeyine ilişkin algıları. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 3 (2), 25-39 . DOI: 10.14689/issn.2148-2624.1.3c2s2m
• Özdevecioğlu, M. & Kanıgür, S. (2009). Çalısanların ilişki ve görev yönelimli liderlik algılamalarının performansları üzerindeki etkileri. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11 (16), 53-82
• Özgen, H., Azim Ö., & Azmi Y. (2002). İnsan Kaynakları Yönetimi, Nobel Yayıncılık, Adana.
• Öztürk, İ. H. (2011). Öğretmen özerkliği üzerine kuramsal bir inceleme. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(35), 82-99.
• Özkan, A. (2021), Özel eğitim okullarında görev yapan öğretmenlerin örgütsel bağlılıklarının yöneticilerinin hizmetkar liderlik düzeyleri ve özerklik davranışları ile ilişkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi) İstanbul Kültür Üniversitesi, İstanbul.
• Page, D. & Wong, P. T. P. (2000). A conceptual framework for measuring servant leadership. S. Adjibolosoo (Ed.), The Human Factor in Shaping the Course of History and Development. Boston: University Press of America
• Patterson, K. A. (2003). Servant leadership: a theoratical model, (Yayımlanmamış doktora tezi), Erişim adresi ProQuest Dissertations and Theses A&I database. (UMI No. 2003778674).
• Pearson, L. C., & Hall, B. W. (1993). Initial construct validation of the teaching autonomy scale. Journal of Educational Research, 86(3), 172-177.
• Pearson, C. & Moomaw, W., (2006). Continuing validation of the teaching autonomy scale. The Journal of Educational Research, 100(1), 44-51.
• Pearson, L. C. & Moomaw, W. (2005). The relationship between teacher autonomy and stress, work satisfaction, empowerment, and professionalism. Educational Research Quarterly, 29(1), 37-53.
• Pekdemir, I., M. Koçoğlu & Gürkan, G.Ç. (2014). Özerklik ve ödüllendirme algılarının çalışan performansı üzerindeki etkisinde çalışanın inovasyona yönelik davranışının aracılık rolüne yönelik bir araştırma. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 43 (2), 332-350.
• Polat, Ş. (2019). Öğretim doyumu ve iş performansı ilişkisinin öğretmen görüşlerine göre incelenmesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(2), 641-651.
• Porter, L. W. (1963). Job attitudes in management: IV. Perceived deficiencies inneedfulfillment as a function of size of, company. Journal of Applied Psychology, 47(6), 38-45.
• Rotundo, M., Paul R. S. (2002). The relative ımportance of task, citizenship, and counterproductive performance to global ratings of job performance: a policy capturing approach. Journal of Applied Psychology, 87(1), 66-80.
• Rudolph, L. (2006). Decomposing teacher autonomy: A study investigating types of teacher autonomy and how it relates to job satisfaction. (Yayımlanmamış doktora tezi). ProQuest Dissertations and Theses database. (UMI No. AAI3209981).
• Saragih, S. (2011). The effects of job autonomy on work outcomes: self efficacy as an ıntervening variable, International Research Journal of Business Studies, 4 (3), 203-215.
• Scotter V.J. (2000). Relationship of task performance and contextual perfomance with turnover, jon satisfaction and affective commitment. Human Resources Management Review, 10 (1).
• Skinner, R. R. (2008). Autonomy, working conditions, and teacher satisfaction: Does the public charter school bargain make a difference? (Yayımlanmamış doktora tezi), The George Washington University, USA.
• Spears, L. C. (2010). Character and servant leadership: Ten characteristics of effective, caring leaders. The Journal of Virtues & Leadership, 1(1), 25-30.
• Spears, L. (1996). Reflections on Robert K. Greenleaf and servant‐leadership. Leadership & Organization Development Journal. 17(7), 33–35.
• Stevens, J. P. (2002). Applied multivariate statistics for the social sciences (4th Edt). New Jersey: Lawrance Erlbaum Association.
• Steh, B. & Pozarnik B. M. (2005). Teachers’ Perception of Their Professional Autonomy in The Environment of Systemic Change. In D. Beijaard et al. (Eds.) Teacher Professional Development in Changing Conditions (349-363), Dordrecht: Springer.
• Sparks, D. (2012). The relationship between teacher perceptions of autonomy in the classroom and standards based accountability reform (yayımlanmamış doktora tezi). The University of Maryland, College Park.
• Sousa, M. & Van Dierendonck, D. (2017). Servant leadership and the effect of the interaction between humility, action, and hierarchical power on follower engagement. Journal of Business Ethics 141, 13-25. Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using Multivariate Statistics. Boston: Pearson.
• Thompson, J.D. (1967). Organizations in Action, Mcgraw-Hill, New York.
• Tuuli, M.M. & Rowlinson, S. (2009). Performance consequences of psychological empowerment. Journal of Construction Engineerıng and Management, 135(12), 1334-1347
• Türk Dil Kurumu Sözlüğü, 15.09.2022 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Ürü Sanı, F. O., Çalışkan, S. C., Atan, Ö. & Yozgat, U. (2013). Öğretim üyelerinin hizmetkâr liderlik davranışları ve ardılları üzerine bir araştırma. Ege Akademik Bakış, 13(1), 63-82.
• Van Scotter, J. R. (2000). Relationships of task performance and contextual performance with turnover, job satisfaction, and affective commitment. Human Resource Management Review, 10(1), 79-95.
• Wilches, J. U. (2007). Teacher autonomy: A critical review of the research and concept beyond applied linguistics. Ikala, 12(18), 245-275.