Öğretmen Motivasyonunu Etkileyen Yönetici Davranışlarının Nitel Analizi

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 31, 139 - 166, 16.07.2025

Ender Kazak , Tuğba Candan

https://doi.org/10.58689/eibd.1625821

Öz

Bu araştırmanın amacı, öğretmen motivasyonunu olumlu ve olumsuz etkileyen yönetici davranışlarını nitel araştırma yöntemiyle tespit etmektir. Araştırma 2023-2024 öğretim yılında Düzce ilinde gerçekleştirilmiştir. Yarı yapılandırılmış sorulara, yüz yüze yapılan görüşmelerle yanıt aranmıştır. Olgubilim deseninde yürütülen çalışmada, verilerin analizinde betimsel analiz tekniği kullanılmıştır. Sonuç olarak okul yöneticilerinin olumlu ve olumsuz davranışlarının öğretmenlerin motivasyonları üzerinde etkisi vardır. Okul yöneticileri öğretmenlerle etkili iletişim kurduklarında, problem çözme becerisine sahip olduklarında, güven sağladıklarında, öğretmenlere değer verdiklerinde, adaletli olduklarında ve liderlik davranışları sergilediklerinde öğretmenlerin motivasyonları olumlu yönde etkilenmektedir. Okul yöneticilerinin öğretmen motivasyonunu olumlu yönde etkileyen davranışları, etkili ve olumlu iletişim kurma, problem çözücü olma; güven sağlama, değer verme, adaletli olma, liderlik davranışları sergileme olmak üzere altı alt temada toplanmıştır. Okul yöneticilerinin öğretmen motivasyonunu olumsuz yönde etkileyen davranışları, otoriter yönetim uygulama, adaletli olmama, olumsuz iletişim, güven verici olmama, değer vermeme alt temaları olmak üzere beş alt tema altında ele alınmıştır. Ulaşılan sonuçlar bağlamında, liyakat sahibi yöneticilerin seçimi, eğitim yönetimi ve denetim alanında yüksek lisans yapılması ve yöneticilerin belirli aralıklarla öğretmenler tarafından değerlendirilmesi gibi konularda önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Motivasyon , okul müdürü , öğretmen motivasyonu

Qualitative Analysis of Administrator Behaviors Affecting Teacher Motivation

Öz

The aim of this study is to determine the administrators' behaviours that positively and negatively affect teachers' motivation through qualitative research method. The research was conducted in Düzce province in the 2023-2024 academic year. Semi-structured questions were answered through face-to-face interviews. In the study, which was conducted in a phenomenological design, descriptive analysis technique was used to analyse the data. As a result, positive and negative behaviors of school administrators have an impact on teachers' motivation. When school administrators communicate effectively with teachers, have problem solving skills, provide trust, value teachers, are fair and exhibit leadership behaviors, teachers' motivation is positively affected. The school administrators' behaviours that positively affect teacher motivation were grouped into six sub-themes: communicating effectively and positively, being a problem solver, providing trust, providing value, being fair, and demonstrating leadership. Behaviours of school administrators that negatively affect teacher motivation are discussed under five sub-themes: authoritarian management, not being fair, negative communication, not being reassuring, not valuing. In the context of the findings, suggestions are made on issues such as the selection of deserving administrators, master's degrees in educational administration and supervision, and regular evaluation of administrators by teachers.

Anahtar Kelimeler

Motivation , school principal , teacher motivation

Kaynakça

• Ada, Ş., Akan, D., Ayık, A., Yıldırım, İ., & Yalçın, S. (2013). Öğretmenlerin motivasyon etkenleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(3), 151-166.
• Akbaba, S. (2006). Eğitimde motivasyon. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (13), 343-361.
• Akbaşlı, S., Diş, O. & Durnalı, M. (2020). İlkokul öğretmenlerinin karşılaştıkları yıldırma davranışları ile motivasyon düzeyleri arasındaki ilişki. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 49, 564- 581. https://doi.org/10.9779/pauefd.596426
• Akcakoca, A., & Bilgin, K. U. (2016). Okul müdürlerinin liderlik stilleri ve öğretmen performansı. Çağdaş Yönetim Bilimleri Dergisi, 3(2), 1-23.
• Aktekin, S., & Kuzucu, T. (2019). Öğretmenlerin motivasyonlarını etkileyen okul içi ve okul dışı faktörlerin analizi. Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, (21), 35-66.
• Arısoy, E., & Cömert, M. (2021). The correlation between ethical leadership behaviors of school principals and teacher motivation. Kastamonu Education Journal, 29(5), 953-964. https://doi.org/10.24106/kefdergi.754275
• Ayık, A., Diş, O., & Şahin, G. (2022). Okul yöneticilerinin kullandıkları güç kaynakları ile öğretmenlerin motivasyonları ve örgütsel sessizlik düzeyleri arasındaki ilişki. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 13(3), 2741-2766. https://doi.org/10.48146/odusobiad.1192986
• Badubi, R. M. (2017). Theories of motivation and their application in organizations: a risk analysis. International Journal of Innovation and Economic Development, 3(3), 44-51.
• Bakır, S. (2022). Okul müdürlerinin sahip olması beklenen iletişim becerileri. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 9(83), 1053-1065. http://dx.doi.org/10.26450/jshsr.3087
• Balcı, A. (2022). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler (16. Baskı). Pegem Akademi.
• Belle, L., J. (2007). The role of secondary school principals in Motivating teachers in the Flacq district of Maurıtıus. Doctoral dissertation, University of South Africa
• Bernahu, K., Z., & Sabancı, A. (2019). İlköğretım öğretmenlerinin motivasyonunu etkileyen faktörler ve okul yöneticilerinin uyguladıkları stratejiler: Etiyopya örneği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. (52), 237-260.
• Bibi, A., Lanrong, Y., Haseeb, M., & Jawad, F. A. M. (2011). Theories of motivation and employee motivation in different organizations. Business and Social Sciences Review (BSSR), 1(6), 46-59.
• Boyacıoğlu, B. & Güneyli, A. (2022). Okul yöneticileri nasıl konuşuyor? Öğretmenlerin gözünden bir değerlendirme. Uluslararası Yönetim ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(18), 27-50.
• Börü, N. (2018). The factors affecting teacher motivation. International Journal of Instruction, 11(4), 761-776.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç, Çakmak, E., Akgün, Ö., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2020). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Can, E., & Çınar, C. (2023). Okul yöneticilerinin okul içi tutum ve davranışlarının öğretmenlerin sınıf yönetimi başarısına etkisi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 12(2), 53-67.
• Can, R., Yardımcı, H., Bayazıt, D., Şahin, S., Şahin, R., & Kaya, S., (2023). Okul yöneticilerin seçme ve yerleştirme süreci ile ilgili öğretmen görüşleri. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 10(4), 1172-1183.
• Cohen, G. (2019). Principals’ leadership behaviours that shaped teachers’ motivation to implement an educational ICT reform imposed by state authorities in Israel. Israel Affaırs, 25(3), 554–570. https://doi.org/10.1080/13537121.2019.1593658
• Demir, S. (2018). Okul yöneticilerinin kullandıkları motivasyonel dil ile öğretmen motivasyonu arasındaki ilişki. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(5), 633–638. https://doi.org/10.18506/anemon.395472
• Demir, S., & Akbaba, A. (2018). Akademisyenlerin mesleki motivasyonları ile iş tatmini arasındaki ilişki. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 1256-1286. http://dx.doi.org/10.23891/efdyyu.2018.104
• Deniz, Ü. (2021). Öğretmenlerin motivasyon etkenlerini yeniden keşfetmek: Sahadan sesler. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3), 2115-2139. https://doi.org/10.17679/inuefd.963660
• Dilbaz, E. (2023). A case study on the role of administrators in teacher motivation. International Journal of Eurasian Education and Culture, 8(22), 1206-1225. http://dx.doi.org/10.35826/ijoecc.733
• Ekici, C. (2020). İlkokul yöneticileri ile öğretmenler arasındaki iletişim durumlarının incelenmesi. Uluslararası Eğitim Araştırmacıları Dergisi, 3(2), 292-311.
• Ersarı, G., & Naktiyok, A. (2012). İş görenin içsel ve dışsal motivasyonunda stresle mücadele tekniklerinin rolü. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(1), 81-101.
• Ertürk, R. & Aydın, B. (2017). Öğretmenlerin iş motivasyonunu artıran ve olumsuz etkileyen durumların incelenmesi. The Journal of Academic Social Sciences, 5(58), 562-583. https://doi.org/10.16992/asos.12971
• Gencer, M. (2022). Okul yöneticilerinin öğretmenlerin motivasyonlarına etki eden davranışları: bir meta-sentez çalışması. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 27–43. https://doi.org/10.33437/ksusbd.855302
• Gobena, G. A. (2022). Teaching stress on in-service teachers’ motivation: Its implication for qualityeducation in Ethiopian secondary schools. Anatolian Journal of Education, 7(2), 143-156. https://doi.org/10.29333/aje.2022.7212a
• Gök, C. (2023). Öğretmenlerin motivasyonunda okul yöneticilerinin yönetim tarzlarının incelenmesi. Uluslararası Liderlik Eğitim Dergisi, 7(2), 43-60.
• Göker, R., Kaya, S. Y., Acar, N., Kurşun, M., Uygun, T., & Beke, B. (2023). Öğretmen motivasyonunun kuramsal çerçevede incelenmesi. Socrates Journal of Interdisciplinary Social Studies, 9(31), 132-140. https://doi.org/10.5281/zenodo.8151160
• Gümüştaş, Z., & Gülbahar B. (2022). Öğretmenlerin mesleki motivasyonunu etkileyen etkenler. Pearson Journal of Social Sciences & Humanities, 7(20), 180-200. https://doi.org/10.46872/pj.538
• Güneş, A., & Köse, A. (2021). Okul yöneticilerinin kayırmacı davranışları ve öğretmen motivasyonu üzerine ilişkisel bir çalışma. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Eğitim Dergisi, 3(2), 26-43.
• Haque, M. F., Haque, M. A., & Islam,, Md. S. (2014). Motivational theories – a critical analysis. ASA University Review, 8(1), 61-68.
• Helvacı, M., A., & Başın, H. (2013). Okul yöneticilerinin kullandıkları motivasyon yaklaşımları (Uşak ili örneği). Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(44), 300-322.
• Judge, T., A., & Robbins, S., P. (2012). Örgütsel davranış: Organizational behaviour. (Çev. Ed. İ. Erdem). Nobel Yayıncılık.
• Kahraman, Ü. (2020). Okul müdürlerinin kayırmacılık davranışları. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(3), 90-106.
• Kılıç, Y. (2023). Kamu ve özel okul öğretmenlerinin motivasyon düzeylerinin karşılaştırılması. Turkish Journal of Educational Studies, 10(1), 1-22.
• Kıral, B., & Arslan, P. (2024). Özel eğitim okullarında çalışan öğretmenlerin okul yöneticileri tarafından güçlendirilmesi. Millî Eğitim Dergisi, 53 (241), 209-240. https://doi.org/10.37669/milliegitim.1209363
• Kocabaş, İ., & Karaköse, T (2005). Okul müdürlerinin tutum ve davranışlarının öğretmenlerin motivasyonuna etkisi (özel ve devlet okulu örneği). Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(1), 79-93.
• Köylü, D., & Gündüz, Y. (2019). Öğretmenlerin karar alma sürecine katılım düzeylerinin örgütsel bağlılık ve psikolojik iyi oluş ile ilişkisi. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 279-299.
• Lee, Y. D., & Kuo, C. T. (2019). Principals' transformational leadership and teachers' work motivation: evidence from elementary schools in Taiwan. International Journal of Organizational Innovation, 11(3), 90-113.
• Mohammed, I., & Abdulai, R. (2022). Factors affecting secondary schools teachers’ motivation in the Elliotdale Circuit, South Africa. African Educational Research Journal, 10(3), 211-218. https://doi.org/10.30918/AERJ.103.19.030
• Nachshoni, A. (2024). The ımpact of principal on teacher motivation in secondary schools. Journal of Artificial Intelligence General Science (JAIGS), 4(1), 27-44. https://doi.org/10.60087/jaigs.vol4.issue1.p44
• Nur Yılmaz, A., Yıldız, F., Balcı, D. & Balcı, H. (2023). Öğretmen görüşlerine göre ideal müdür beklentilerinin değerlendirilmesi. International Academic Social Resources Journal, 8(53), 3485- 3504. http://dx.doi.org/10.29228/ASRJOU RNAL.71128
• Örücü, E, & Kanbur, A.. (2008). Örgütsel-yönetsel motivasyon faktörlerinin çalışanların performans ve verimliliğine etkilerini incelemeye yönelik ampirik bir çalışma: Hizmet ve endüstri işletmesi örneği. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 15(1), 85-97.
• Özan, M. B., Türkoğlu, A., & Şener, G. (2010). Okul yöneticilerinin sergiledikleri demokratik tutum ve davranışlarının öğretmenlerin motivasyonuna etkisi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(1), 275-294.
• Özdemir, T., Y., Kartal, S., E., & Yirci, R. (2014). Okul müdürlerinin öğretmenleri motive etme yaklaşımları. Turkish Journal of Educational Studies, 1(2), 190-215.
• Özdoğru, M. & Aydın, B. (2012). İlköğretim okulu öğretmenlerinin karara katılma durumları ve istekleri ile motivasyon düzeyleri arasındaki ilişki. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(2), 357-367.
• Özgan, H., & Aslan, N. (2008). İlköğretim okul müdürlerinin sözlü iletişim biçiminin öğretmenlerin motivasyonuna etkisinin incelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 190-206.
• Özgan, H., & Bozbayındır, F. (2011). Okullarda adil olmayan uygulamalar ve etkileri. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 16, 66-85. Özgüven, H. (2024). Eğitim kurumlarında öğretmenlerin adil olmayan davranışlar karşısındaki tutumları. Uluslararası Liderlik Eğitimi Dergisi (ULED), 9(1), 1- 23
• Pişmek, N., Pişmek, Ü., & Akyüz Çömez, S. (2023). Okul iklimi ve öğretmen motivasyonu arasındaki ilişkinin incelenmesi. International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, 9(75), 4429-4457. http://dx.doi.org/10.29228/smryj.70757
• Sakerani, Imron, A., Djatmika, E. T., & Arifin, I. (2019). The impact of principal leadership on teacher motivation and performance: A mixed method approach. International Journal of Innovation, Creativity and Change, 9(10), 312–334
• Sarı, M., Yıldız, E., & Canoğulları, E. (2018). Öğretmenlerin algıladıkları müdür yönetim tarzı ile mesleki motivasyon düzeylerinin incelenmesi. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(10), 188-208. https://doi.org/10.20860/ijoses.467606
• Sarıoğlu Uğur, S., & Uğur, U. (2014). Yöneticilik ve liderlik ayrımında kişisel farklılıkların rolü. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 6(1), 122-136.
• Serinkan, C. (2012). Liderlik ve motivasyon: Geleneksel ve güncel yaklaşımlar. Nobel Yayıncılık.
• Suriagiri, S., Akrim, A., & Norhapizah, N. (2022). The influence of school principal supervision, motivation, and work satisfaction on teachers’ performance. Cypriot Journal of Educational Science, 17(7), 2523-2537. https://doi.org/10.18844 /cjes.v17i7.7 684
• Şahin, A. (2004). Yönetim kuramları ve motivasyon ilişkisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11, 523-547.
• Şener, G., & Boydak Özan, M. (2018). Okul yöneticilerinin iletişim becerilerinin geliştirilmesinde modül temelli uygulamalar. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(3), 1051-1069. https://doi.org/10.17860/mersinefd.441830
• Ulusoy, A., Aygar, N., Yıldırım, İ., Gürbüz, E., & Çıkar, Ş. G. (2023). Öğretmenlerinin okul yönetimine katılım durumları hakkında görüşlerinin incelenmesi. International Academic Social Resources Journal, 8(52), 3389- 3399. http://dx.doi.org/10.29228/ASRJOU RNAL.71516
• Ünal, S. (2000). İlköğretim okul yöneticilerinin okullarında motivasyonu sağlama etkinlikleri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(7), 84-90
• Ünsal, S., D., & Görücü, Y. (2023). Öğretmen motivasyonunu etkileyen öğrenci, veli ve yönetici davranışları. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Eğitim Dergisi, 5(2), 148–170.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11.Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yıldızhan, S. (2023). Okullarda öğretmen motivasyonunu etkileyen faktörlerin incelenmesi: Altındağ ilçesi örneği. International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, 9(73), 4023-4034. http://dx.doi.org/10.29228/smryj.71051
• Wadesango, N., & Bayaga, A. (2012). Management of schools: Teachers’ involvement in decision making processes. African Journal of Business Management, 7(17), 1689-1694
• Wahab, J. A., Hamid, A. H. A., Zainal, S. & Rafik, M. F. M. (2013). The relationship between headteachers’ distributed leadership practices and teachers’ motivation in national primary schools. Asian Social Science, 9(16), 161-167. http://dx.doi.org/10.5539/ass .v9n16p161
• Wu, S. M. (2023). The Relationship between emotional intelligence of school principals, psychological climate, and teacher motivation. International Journal of Emotional Education, 15(2), 71-85. https://doi.org/10.56300/EELR3418