Sosyal Bilgiler Ders Kitabında Yer Alan “Geçmişimi Öğreniyorum ve Yaşadığımız Yer” Ünitelerinin Eleştirel Düşünme Standartları Doğrultusunda İncelenmesi

Yıl 2016, Cilt: 16 Sayı: 65, 35 - 54, 15.10.2016

Birsel Aybek Serkan Aslan

Öz

Problem Durumu: Ders kitapları,
öğretim programlarında yer alan konulara ait bilgileri planlı bir şekilde
sunan, düzenli bir şekilde açıklayan, öğrenciyi dersin hedefleri doğrultusunda yönlendiren,
eğitim sürecinin vazgeçilmez araçları olan tamamlayıcı öğretim materyalleridir.
Ders kitabına yönelik yapılan çalışmalar incelendiğinde kitapların; anlatım
biçimi, içerik, tasarım, görsellik, fiziksel özellikleri, içerdiği etkinlikler,
kullanılan yöntem ve teknikler, içerdiği sorular ve deneyler, aktiviteler,
kavram yanılgıları, organizasyonlar, resimler, metin seçimi, ünite sonu
soruları ve değerlendirmeler, indeks ve ek sözlükler, bilimsel içerik, okunabilirlik,
hedef yaş grubuna uygunluk, ders kitaplarına yönelik öğretmen ve öğrenci
görüşleri gibi kitabın nicelik ve niteliğine yönelik pek çok araştırmanın
yapıldığı görülmektedir. Alanyazın taramasında, sosyal bilgiler ders
kitaplarındaki etkinliklerin eleştirel düşünme standartları doğrultusunda
incelendiği herhangi bir araştırmanın yapılmadığı tespit edilmiştir. Bu nedenle
böyle bir çalışmanın yapılmasına karar verilmiştir. Bu çalışma ile ders
kitapları hazırlanırken eleştirel düşünme standartlarının göz önünde
bulundurulması konusunda yazarların dikkatinin çekilmesi ve dolayısıyla ders
kitaplarının niteliğinin artması düşünülmektedir.

Araştırmanın Amacı: Bu çalışmanın amacı,
ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler ders kitabında yer alan “geçmişimi
öğreniyorum ve yaşadığımız yer” ünitelerinin Nosich’in ortaya koyduğu açıklık,
doğruluk, önem/alaka, yeterlilik, derinlik/genişlik, kesinlik eleştirel düşünme
standartları doğrultusunda incelemektir.

Araştırmanın Yöntemi: Bu araştırmada,
ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler ders kitabında yer alan “geçmişimi
öğreniyorum ve yaşadığımız yer” üniteleri Nosich'in ortaya koyduğu eleştirel
düşünme standartları doğrultusunda inceleyebilmek için nitel araştırma modeli kullanılmıştır.
Çalışmanın evrenini ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler ders kitapları oluşturmaktadır.
Örneklemini ise Tuna Yayıncılığa ait dördüncü sınıf sosyal bilgiler ders kitabı
oluşturmaktadır. Bu kitap, Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından kabul
edilip, 2013-2014 eğitim-öğretim yılında ülke genelinde kullanılıyor olmasından
dolayı seçilmiştir. Bu çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden biri olan
doküman incelemesi yöntemi kullanılarak veriler toplanmıştır. Verilerin analizinde,
dördüncü sınıf sosyal bilgiler ders kitabında yer alan “geçmişimi öğreniyorum
ve yaşadığımız yer” üniteleri eleştirel düşünme standartları doğrultusunda
uygunluğunun incelenip var olan durumu açıklamak istenildiğinden betimsel
analiz kullanılmıştır. Betimsel analizde, elde edilen veriler daha önceden
belirlenen temalara göre özetlenip ve yorumlanabilir. Bu araştırmada da, elde
edilen bulgular daha önceden belirlenen eleştirel düşünme standartları
çerçevesinde temalara göre düzenlenmiş ve yorumlanmıştır. Araştırmada,
incelenen ders kitabındaki etkinlikler eleştirel düşünme standartlarına uygun
olup olmadığına tek tek bakılmıştır. Sonuçlar tablolarda gösterilmiştir. Tablolarda
( + )işareti eleştirel düşünme standardının olduğunu, ( - )işareti olmadığını
göstermektedir.

Araştırmanın Bulguları: Elde edilen
bulgulara göre ders kitabındaki etkinliklerin eleştirel düşünme
standartlarından açıklık, doğruluk, önem/alaka, yeterlilik standartlarını
yüksek oranda, derinlik/genişlik ve kesinlik standartlarını kısmen karşıladığı
belirlenmiştir.

Araştırmanın
Sonuçları ve Önerileri: Açıklık standardı ile ilgili sonuçlara bakıldığında
ünitelerin bu standardı yüksek oranda karşıladığı görülmüştür. Ünitelerde
öğrencilere sorulan sorular ile etkinlik yönergelerinin açık ve anlaşılır bir
şekilde yazıldığı, etkinliklerin çoğunun sade olduğu, öğrencilerin seviyelerine
uygun bir dille yazıldığı belirlenmiştir. Bu da etkinliklerin anlaşılırlığını kolaylaştırmaktadır.
Buna karşın, bazı etkinliklerin çok fazla ayrıntılı bir şekilde açıklandığı
tespit edilmiştir. Bu da, öğrencilerin etkinlikleri okurken sıkılmalarına neden
olacağını düşündürtmektedir. Kitaptaki ifadelerin somutlaştırılması için
örneklerin verildiği ve görsellerin kullanıldığı görülmüştür ve görsellerin
etkinliklere uygun olduğu tespit edilmiştir. Doğruluk standardı ile ilgili
sonuçlara bakıldığında üniteler ile ilgili olarak; verilen bilgilerin
genellikle doğru olduğu görülmüştür. Öğrencilerin sosyal çevresini tanıyıp
anlamasını sağlayan, çevresindeki gelenek, görenek ve adetleri tanıtan, tarih ile
ilgili bilgiler veren sosyal bilgiler ders kitaplarının eksiksiz ve doğru
bilgiler içermesi son derece önemlidir. Bu kitapların yanlış bilgiler içermesi,
öğrencilerin kavramları yanlış öğrenmesine neden olabilir. Ünitelerdeki
etkinliklerin bazılarında sebep-sonuç ilişkisi kurulurken, bazılarında
kurulmadığı görülmüştür. Bu da, sosyal bilgiler dersinde en önemli ilklerden
biri olan, olaylar arasında neden-sonuç ilişkisini kurmanın kazandırılmamasına
neden olabilir. Bu durum, ders kitabının önemli bir eksikliği olarak karşımıza çıkmaktadır.
Önem/Alaka standardı ile ilgili sonuçlara bakıldığında üniteler ile ilgili olarak;
ders kitabı içerisinde yer alan konuların öğrencilerin günlük hayatları için
önem taşıdığı görülmüştür. Sosyal bilgiler dersi, günlük hayat ile iç içe
olması gereken bir derstir. Öğrencilerin içinde yaşadıkları toplumdan kopmadan,
güncel konulardan haberdar, bilgili birer birey olarak sosyalleşebilmesi için
sosyal bilgiler dersi büyük önem taşımaktadır. Sosyal bilgiler dersi,
öğrencilerin çevresinde olup bitenlere karşı duyarlı, sorumluluk sahibi,
sorunlar karşısında çözüm üretmek için istekli vatandaşlar yetiştirilmesini hedefler.
Bunun için de güncel olayların ve günlük hayatlarında kullanılacak bilgilerin
sosyal bilgiler dersinde öğretilmesi önem arz etmektedir. Yeterlilik standardı
ile ilgili sonuçlara bakıldığında üniteler ile ilgili olarak; kitapta yer alan
bilgilerin kazanımları kazandırmak için yeterli olduğu görülmüştür. Ancak
gereğinden fazla ve farklı etkinlik olduğu tespit edilmiştir. Bu durumda,
öğrencilerin etkinlik sonucunda ulaşmaları gereken kazanımlara
ulaşamayacaklarını düşündürmektedir. Ünitelerde yer alan etkinliklerle gereksiz
ve oldukça fazla bilgi yer almaktadır. Bu durum öğrencilerde kafa karışıklığına
neden olmaktadır. Çok fazla etkinlik ve bilginin olmasının yeterli değil,
abartılı olduğu düşünülmektedir. Ayrıca bu durum kitabın kalitesini de
düşürmektedir. Derinlik/Genişlik standardı ile ilgili sonuçlara bakıldığında
üniteler ile ilgili olarak; kitapta yer alan çoğu etkinlikler ile ilgili
açıklamaların yapıldığı görülmektedir. Ünitelerde yer alan etkinliklerin
çoğunda konular en ince ayrıntısına kadar açıklanırken, az sayıda etkinlik
ayrıntılı bir şekilde açıklanmamıştır. Bu bulguda, kitabın bir eksikliği olarak
karşımıza çıkmaktadır. Ünitelerde yer alan etkinlikler ile ilgili farklı bakış
açılarının yer almadığı tespit edilmiştir. Bu da kitabın önemli bir eksikliği
olarak değerlendirilmektedir. Çünkü sosyal bilgiler dersinin amaçlarından birisi
öğrencilere farklı bakış açıları kazandırmaktır. Bunun için ders kitaplarının
da bu amacı gerçekleştirmeye yönelik hazırlanması gerekmektedir. Kesinlik
standardı ile ilgili sonuçlara bakıldığında üniteler ile ilgili bazı hatalara rastlanılmıştır.
Bilgilerde hataların olması kesinlik standardı ile bağdaşmamaktadır. Eleştirel
düşünme kesinlik standardını karşılayan her hangi bir kitapta bilgiler; hatasız,
yeterince ayrıntılı, sebep ve sonuç ilişkileri tutarlı olmalı ve kesinlik içermelidir.
Ünitede birkaç konu dışında yeterince ayrıntıya girilmiş, bu durumun örnekleri
de derinlik/genişlik standardı altında verilmiştir. Ünitelere ait etkinliklerin
doğru bilgiler içermesi, olayların sebep ve sonuçlarının belirtilmesi kesinlik
standardı için vazgeçilmezdir. Bu ünitelere ait etkinliklerde kesinlik içeren
ifadeler kullanıldığı, ünitelere ait etkinliklerin kazanımlarla ilişkili olduğu
tespit edilmiştir. Araştırma bulgularına dayalı olarak aşağıdaki öneriler
geliştirilmiştir:

1.    
Sosyal bilgiler ders kitapları hazırlanırken sadece konu
alanı uzmanlarının değil diğer uzmanlarla birlikte(program geliştirme uzmanı,
üniversiteden konu alanı uzmanı, branş öğretmeni, eğitim psikoloğu, eğitim
teknoloğu vb.) bir ekip çalışmasıyla, ciddi anlamda pilot uygulamalar yapılarak
ve kitapların eleştirel düşünme becerisi gibi çağdaş eğitim anlayışına uygun
becerileri öğrencilere kazandıracak şekilde hazırlanması eğitimin gelişip
ilerlemesine katkı sağlayacaktır.

2.    
Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından, ülke
genelinde uygulanacak olan ders ve kitapları daha bir titizlikle incelenip
seçilmelidir.

Anahtar Kelimeler

İlkokul, eğitim, düşünme, eleştirel düşünme.

An Analysis of the Units “I’m Learning my Past” and “The Place where We Live” in the Social Studies Textbook Related to Critical Thinking Standards

Öz

Problem
Statement: Various research have been conducted investigating
the quality and quantity of textbooks such as wording, content, design, visuality,
physical properties, activities, methods and techniques, questions and
experiments, events, misconceptions, organizations, pictures, text selection,
end of unit questions and assessments, indexes and glossaries, scientific
content, readability, suitability for the target age group, and the opinions of
teachers and students about specific textbooks. A literature review identified
that no research has been carried out on social studies textbooks that has
analyzed these textbooks in accordance with the standards of critical thinking.
Therefore it was determined that such a study needed to be performed. With this
study, it is thought that the standards of critical thinking should be
considered when preparing textbooks in order to draw the attention of the
authors so that the quality of textbooks will increase.

Purpose
of the Study: The aim of the current study is to analyze the
units “I am learning my past and the place where we live” in the primary
education fourth grade social studies textbook, in accordance with the
standards of critical thinking.

Method:
A qualitative research model was used in the study. Data was collected
through document analysis. Themes were formed within the framework of critical
thinking standards (i.e., clarity, accuracy, significance/relevance, sufficiency,
breadth/depth, precision) regarding the social studies textbook. Descriptive
analysis was used to analyze the data.

Findings
and Conclusion: According to the findings, the activities in the
textbook meet critical thinking standards of clarity, accuracy, significance/relevance,
sufficiency standards at a high rate, and partially meet the standards for
breadth/depth and precision.

Recommendations:
Arranging the activities in social studies textbooks so as to develop
critical thinking skills will contribute to the development of higher level
thinking skills of the students, which is one of the main objectives of
education. The quality of education will improve provided that social studies
textbooks are prepared according to the standards of critical thinking. Textbooks
should be meticulously prepared by publishers. The preparation of social
studies textbooks not only by the experts but also by other experts(e.g., program
development specialist, field specialists from university, branch teachers, educational
psychologists, etc.) to facilitate student acquisition of critical thinking
skills within the context of modern education mentality along with performing
pilot scheme will contribute to the improvement and advance in education.

Anahtar Kelimeler

Elementary school, education, thinking, critical thinking

Kaynakça

• Akdag, H. (2009). The assessment of primary education 6th and 7th class social studies curriculum according to students’ views (A case study in Konya). Selcuk University Journal of Social Sciences,21, 1-14.
• Akdeniz, N.,& Kapicioglu, M.O. (2011). The opinions of social studies teachers concerning the application of class social studies curriculum. e-Journal of New World Sciences Academy,6(3),2096-2109.
• Aybek, B., Cetin, A., & Basarir,F. (2014). Analysis of the science and techology textbook in accordance with the standards of critical thinking. Journal of Research in Education and Teaching, 3(1), 313-325.
• Aybek, B., Aslan, S., Dincer ,S., & Arisoy, B. (2015). Critical thinking standars scale for the teacher candidates: Study of validity reliability. Educational Administration: Theory and Practice, 21(1), 25-50.
• Bakar, E., Keles, O., & Kocakoglu, M. (2009). Evaluation of the teachers’ views about class 6th science and technology text book set. Kirsehir Ahi University Faculty of Education Journal, 10(1), 41-50.
• Beyer, K. B. (1988). Developing as cope and sequence for thinking skills instruction. Educational Leadership, 45(7), 26-30.
• Cecen ,MA., Oz ,G., & Kurnaz, H. (2016). 8th grade secondary school students’ perceptions related to texts in Turkish textbooks. Turkish Studies, 11(3), 735-736.
• Ceken, R. (2011). A content analysis of heart and lung figures in science and technolgy textbook at the elementary school. Kastamonu Education Journal, 19(3), 903-912.
• Dinc, E., & Dogan, Y. (2010). The opinions of teachers concerning upper-primary social studies curriculum and implementation. The Journal of Social Studies Research, 1(1), 17-49.
• Ersoy, A.F., & Kaya, E. (2009). Students’ perceptions of application process of the elementary social studies curriculum. Kastamonu Education Journal, 17 (1), 71-86.
• Facione, P.A. (1990). Critical thinking:a statement of expert consensus for purposes of educational assessment and ınstruction: Research finding and recommendations. New York: American Philosophical Association.
• Fullan, M. (1991). The new meaning of educational change. London: Cassell.
• Gecit, Y., & Ozen, I. (2011). Evaluation of primary education fourth class social studies textbook according to students’ opinions. 10th National Symposium on Teacher Education, 5-7/May/2011,University of Cumhuriyet,Sivas.
• Gedik, H. (2008). Current topics in social studies textbook. TSA Journal, 12(1), 117-134.
• Grant, G.E. (1988). Teaching critical thinking. New York:Praeger Publishers.
• Gunes, T., Varol, C., & Gunes, O. (2016). Evaluation of using book and student’s workbooks used in science lessons according to students’ opinions. International Journal of Social Sciences and Education Research, 2(2), 471-486.
• Halpern, D.F. (1996). Thought and knowledge: An ıntroduction to critical thinking. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.
• Karadas, A., Yasar, Z., & Kirbaslar, G. (2012). An examination to activities on learning domain of 'matter and change' in the 4th and 5th class science and technology textbooks. Necatibey Faculty of Education Electronic Journal of Science and Mathematics Education, 6(1), 94-123.
• Karasar, N. (2012). Scientific research method. Ankara: Nobel Publishing.
• Kirbaslar, F.G., & Ince, E. (2010).Investigation of atom concept and issues at the primary and secondary school textbooks. Journal of Education, 188, 251-267.
• Kosker, N., & Akoz, Y. (2011). An analysis of the questions in the elementary 4th and 5th class social studies textbooks and student workbooks. 10th National Symposium on Teacher Education,5-7/May/2011,University of the Republic, Sivas.
• Maltepe, S. (2016). An analysis of the critical reading levels of pre-service Turkish and literature teachers. Eurasian Journal of Educational Research, 63, 169-184.
• Merriam, S. (1998). Qualitative research and case study applications in education. San Francisco: Jossey-Bass.
• Moore, K.D. (2001). Classroom teaching skills. Boston:Mcgraw-Hill.
• Nosich, M.G. (2012). Learning to think things through: A guide to critical thinking across the curriculum. New Jersey: Prentice-Hall.
• Ozdemir, D. (2006). The views teachers concerning the trasnmisson level of skills in the social studies. Unpublished Master Thesis. Anadolu University, Eskisehir.
• Ozturk, E., & Razgatlioglu, M. (2013). An analysis of textbooks on the Turkish language for 5th classs in terms of critical thinking. International Journal of Human Sciences, 10(1), 445-458.
• Ozturk, C., & Tuncel, G. (2006). The opinions of teachers in the new upper primary classes concerning social studies curriculum. National Congress of Elementary Teacher,14-16/April/2006,Gazi University, Ankara.
• Paul, B., Binker, AJA., & Weil, D. (1990a). Critical thinking handbook:k-3/a guide for remodeling lesson plans in language arts, social studies and science. CA: Foundation for Critical Thinking.
• Paul, R., & Elder, L. (2007). The miniature guide to critical thinking: conceptsand tools. Tomales/CA: Foundation for Critical Thinking Press.
• Sahin, H. (2004). The qualities of an effective social studies textbook. Kazim Karabekir Journal of Education, 9, 365-375.
• Sahinel, S. (2002). Critical thinking. Ankara: Pegem.
• Silverman, D. (2005). Doing qualitative research: A practical handbook. London:Sage Publication.
• Tas, M.A. (2007). Designation of the opinions of teachers related to the new social studies texbooks. Selcuk University Institute of Social Science Journal, 17, 519-532.
• Tunca, N. (2015). The regression level of constructivist learning environment characteristics on classroom environment characteristics supporting critical thinking. Eurasian Journal of Educational Research, 60, 181-200.
• Tuysuz, S. (2013). Elementary social studies 4 lessons and workbook (1st book). Ankara: Tuna.
• Unsal, Y., & Gunes, B. (2004). As an example of a critical textbook investigation to physics textbook in high school 1st class prepared by ministry of national education. Journal of Turkish Educational Sciences, 2(3), 305-327.
• Yildirim, A., & Simsek, H. (2011). Qualitative research methods in the social sciences. Ankara: Seckin.
• Yukselir, A. (2006). The effect of the concept analysis method on the learning and permanance of the concepts of social sciences programme in the sixth year of the primary education. Unpublished Master Thesis. Cukurova University, Adana.