Mesleki Olgunluğun Yordayıcısı Olarak Beş Faktör Kişilik Özelliği

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 68, 151 - 165, 20.03.2017

Abdullah Atlı

Öz

Problem
Durumu: Türkiye’de öğrencilerin meslek
tercihlerinin belirginleşmeye başlaması lise döneminde olmaktadır. Ancak
öğrencilerin bu tercihlerini kendi yetenek, ilgi, değer ve kişilik özellikleri
gibi temel faktörleri dikkate alarak yaptıklarını söylemek oldukça güçtür.
Türkiye’de mesleklere yüklenen değerler, iş bulma olanakları gibi faktörler
nedeni ile öğrencilerin lise tercihleri biçimlenmektedir.  Öğrencilerin meslek seçimlerini daha sağlıklı
yapabilmeleri için yeterli mesleki olgunluğa sahip olmaları gerekir. Lise
öğrencilerinin kişilik özelliklerinin mesleki olgunluk düzeyi üzerindeki
etkisinin belirlenmesi farklı kişilik yapılarına sahip lise öğrencileri için
mesleki rehberlik ve danışmanlık uygulamalarına katkı sağlayacaktır. Meslek
seçiminin doğru yapılabilmesi için bazı temel yetkinliklere ihtiyaç vardır. Bu
yetkinliği ifade eden kavram mesleki olgunluk kavramıdır. Mesleki olgunluk
kavramı genel olarak meslek seçimi ile ilgili planlar yapabilme, mesleklere
ilişkin farkındalık sahibi olma ve meslek seçimi sorumluluğunu üstlenebilme
olarak tanımlamaktadır. Mesleki olgunluk üzerine yapılan çalışmalarda kişilik
özelliklerinin etkisinin incelendiği araştırma sayısı çok az sayıdadır.

Bireyin meslek seçiminde dikkate alınması gereken
özelliklerinden biri de kişilik özellikleridir. Kişilik, bir bireyin değişik
durumlarda nasıl davranacağının belirlenmesinde etkilidir. Bu açıdan
bakıldığında kişilik, bireyin mesleki kararını, meslek seçimini, iş performansını
ve mesleki doyumunu etkiler. Kişilik, bireyi diğerlerinden ayıran düşünsel,
duyuşsal ve davranışsal farklılıklar olarak tanımlanmaktadır. Kişiliğin
açıklanması ve tanımlanması ile ilgili literatürde birçok yaklaşım öne
sürülmektedir. Bu yaklaşımlardan biri de özellik yaklaşımıdır.  Beş faktör kişilik yapısı temel bazı
özellikler çerçevesinde yapılandırılması konusunda görüş ayrılıkları içerse de
genel kabul gören bir yapı olarak değerlendirilebilir. Beş faktör modelinde
kişilik özellikleri dışadönüklük, nevrotizm, uyumluluk, sorumluluk ve açıklık
boyutlarında değerlendirilmektedir. Dışadönük kişilik tipindeki bireyler,
pozitif duygulara sahip girişimci ve sosyal ilişkileri güçlüdür. Bu bireyler
farklı kültürden olan kişilere açık ve sosyal uyum düzeyleri yüksektir.
Nevrotizm boyutunun kişilik özelliklerine sahip olan bireyler stres içeren
durumlarda hemen etkilenirler. Zorluklarla baş etme becerileri düşük olduğundan
duygusal anlamda tepkili ve reaktiftirler. Yaşadıkları duygu değişimleri
nedeniyle sıklıkla depresyon, anksiyete ve öfke yaşarlar. Uyumluluk kişilik
özelliklerine sahip olan bireyler, sosyal ilişkilerinden nazik, sevecen, iş
birliği halinde çalışmayı tercih eden bir kişilik yapısı sahiptirler.
Sorumluluk boyutunun kişilik özelliklerine sahip olan kişiler davranışlarında
dikkatli, iç disiplini yüksek ve benzer davranışlar sergileme konusunda
tutarlı, özenli ve sorumluluk düzeyi yüksek özellikler gösterirler.  Son olarak açıklık kişilik özelliğine sahip
bireyler meraklı, çok yönlü düşünebilen, yaratıcı, çevredeki değişimlere
duyarlı, hayal gücü yüksek, yeniliklere açık ve risk alabilen kişililerdir. Bu
araştırma farklı kişilik özelliklerine sahip lise öğrencilerinin mesleki
olgunluk düzeylerinin belirlenmesinde literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Bu araştırma sonuçları okullarda çalışan okul rehber öğretmenlerinin hangi
kişilik özelliklerine sahip öğrencilerin meslek seçimi ile ilgili daha fazla
yardıma ihtiyaç duyduklarını belirlemeyi kolaylaştıracaktır.

Araştırmanın
Amacı: Bu tarama çalışmasının amacı lise
öğrencilerinin beş faktör kuramına dayalı kişilik özellikleri (dışadönüklük,
nevrotizm, uyumluluk, sorumluluk ve açıklık) ile mesleki olgunluk düzeyleri
arasındaki ilişkiyi incelemektir. Aşağıda yer alan soruları cevaplamak için 429
lise öğrencisinden sağlanan veriler kullanılmıştır.

·        
Lise
öğrencilerinin kişilik özellikleri ile mesleki olgunluk düzeyleri arasındaki
korelasyon düzeyi nedir?

·        
Lise
öğrencilerinin kişilik özellikleri mesleki olgunluklarını ne düzeyde
yordamaktadır?

Araştırmanın
Yöntemi: Bu araştırma ilişkisel tarama
modelinde, nicel bir araştırmadır. Araştırmanın evreninin Malatya ili Yeşilyurt
merkez ilçesinde bulunan 15119 lise öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmanın
örneklemini 248’i kız (58%) ve 181’i erkek (42%) erkek toplam 429 lise
öğrencisinden oluşmaktadır. Örneklemin 39’u (9%) dokuzuncu sınıf, 128’i (%30)
10.sınıf ve 262’si (%61) 11.sınıf öğrencilerinden oluşmaktadır.  Araştırma kapsamında öğrencilerin mesleki
olgunluk düzeylerini ölçmek için “Mesleki Olgunluk Ölçeği” kullanılmıştır.
Öğrencilerin kişilik özelliklerinin ölçülmesinde ise, “Beş Faktör Kişilik
Özellikleri Testi” kullanılmıştır. 
Araştırmanın amacı doğrultusunda değişkenler arasındaki ilişkileri
belirlemek için korelasyon analizi; bağımsız değişkenlerin her birinin tek
başına mesleki olgunluk üzerindeki yordayıcı etkisini incelemek için çoklu
regresyon analizi kullanılmıştır.

Araştırmanın
Bulguları: Mesleki olgunluk ile kişilik tipleri
arasındaki ikili korelasyonlar değerleri -.29 ile .40 arasında değişmektedir.  Mesleki olgunluk ile dışadönüklük (r=.21,
p<.05), uyumluluk (r=.19, p<.05), açıklık (r=.19, p<.05) ve sorumluluk
(r=.18, p<.05) arasında anlamlı pozitif ilişki vardır. Mesleki olgunluk ile
nevrotizm (r=-.23, p<.05) arasında ise anlamlı negatif ilişki vardır.
Regresyon analizinde modele sokulan bağımsız değişkenlerin (dışadönüklük,
nevrotizm, uyumluluk, sorumluluk ve açıklık) mesleki olgunluğu anlamlı düzeyde
yordadığı görülmektedir (R² =.12, F(4,424)= 11.560, p <.05). Bağımsız değişkenlerin modelin %12’sini açıkladığı
görülmüştür. Bağımsız değişkenlerin modele katkıları değerlendirildiğinde en
önemli katkının nevrotizm  (β=-.158,
p< .05) bunu sırasıyla dışadönüklük (β=.148, p< .05), açıklık (β=.109,
p< .05), uyumluluk (β=.090, p< .05) ve sorumluluk (β=.083)  geldiği anlaşılmaktadır.

Araştırmanın
Sonuçları ve Önerileri: Araştırma
sonucunda beş faktör kişilik özelliklerinden dışadönüklük, açıklık, nevrotizmin
mesleki olgunluğu anlamlı olarak yordadığı görülmüştür. Dışadönüklük kişilik
özelliği ile açıklık kişilik özelliği mesleki olgunluğu pozitif yönde
yordarken, nevrotizm kişilik özelliği mesleki olgunluğu negatif yönde
yordamaktadır. Çevreleri ile kolaylıkla iletişim kurabilen dışarıya açık ve
sosyal olan dışadönük kişilik özelliğine sahip bireylerin mesleki olgunluk
düzeyinin yüksek olduğu görülmektedir. Aynı şekilde gelişmelere açık, kendi ile
ilgili sorgulamaları rahatlıkla yapabilen ve araştırıcı bir kişilik özelliğine
sahip olan açıklık kişilik tipinde olmak mesleki olgunluğu pozitif yönde
anlamlı bir şekilde yordamaktadır. Bunların aksine kendine güvensiz, içe
kapanık ve değişimi kendi için tehdit olarak gören nevrotik kişilik tipinde
olmak mesleki olgunluğu negatif yönde anlamlı bir şekilde yordamaktadır. Elde
edilen bulgular genel olarak değerlendirildiğinde lise öğrencilerinin mesleki
olgunluk düzeylerinin yükselmesi için çevreleri ile iletişim kurmaları, sosyal
becerilerinin arttırılması ve bilgi kaynaklarına rahatlıkla ulaşmaları için
cesaretlendirilmeleri gerekmektedir. Özellikle içe kapanık, kaygılı kişilik
özelliklerine sahip olan öğrencilerin meslekler ile ilgili bilgi edinmelerinde
internet, dergi ve kitap gibi kaynaklara nasıl ulaşacakları açık bir şekilde
planlanarak sunulmalıdır. Dışadönük ve açıklık kişilik tipindeki bireyler kendi
özellikleri ve mesleklerin gereklilikleri ile ilgili bilgilere iletişim
becerileri ve öğrenme motivasyonları ile ulaşırken nevrotik kişilik özelliğine
sahip öğrencileri aynı güçlü donanıma sahip değillerdir. Bu nedenle nevrotik
tiplerin söz konusu meslek seçimi süreci ile ilgili bilgilere kendi kişilik
özelliklerinin sınırlarını tehdit etmeyecek yani sosyal ilişki kurmaları için
yüksek beklenti oluşturulmayacak şekilde planlamalar yapılarak yardım
edilmelidir. Ayrıca, konuyla ilgilenen araştırmacılara yönelik olarak, yapılan
araştırma sonucunda elde edilen bulgular ve sınırlılıkları çerçevesinde çeşitli
önerilerde bulunulabilir. Öncelikle araştırma kapsamında elde edilen bulguların
geçerlilikleri farklı örneklem grupları üzerinde sınanması faydalı olacaktır.  Araştırma kapsamında elde edilen bulgular,
ölçekler aracılığıyla elde edilmiş dolaylı bir gözlemi yansıtmaktadır. Konu ile
ilgili nitel araştırmalar yapılarak farklı kişilik tiplerine sahip lise
öğrencilerinin meslek seçimi süreci ile ilgili yaşadıkları süreç ve
karşılaştıkları güçlüklerle nasıl baş ettikleri ile ilgili daha detaylı bir
araştırma yapılabilir.   

Anahtar Kelimeler

Beş faktör, mesleki olgunluk, kişilik, meslek seçimi, lise.

Five-Factor Personality Traits as Predictor of Career Maturity

Öz

Purpose: This
study aims to determine the predictive strength of personality traits based on
the five-factor theory on the level of career maturity

Research Methods: The sample of the study included a total of 429 high
school students, 248 females (57.8%) and 181 males (42.2%). The study utilized
the “Career Maturity Scale” to determine the students’ career maturity levels.
To measure the personality traits of the students, the “Five-Factor Personality
Traits Test” was usedFindings:
Results showed that the personality trait variables included in the model
altogether significantly predicted career maturity (R= .35, R² =.12, p<.05).
It has been observed that, in the model, independent variables explained 12% of
the variance in career maturity. When the contribution of each independent
variable to the model was analysed, the highest contribution came from
neuroticism (β=-.158), followed by extraversion (β=.148), openness (β=.109),
agreeableness (β=.090), and conscientiousness (β=.083).

Implications
for Research and Practice: Findings of the study demonstrated that high
school students should be encouraged to interact with people around them and
access sources of information easily. Furthermore, their social skills should
be enhanced to increase their career maturity levels. The ways to access
resources to learn about various occupations, such as the Internet, magazines,
and books, should be planned and presented for students, especially those with
introverted and anxious personality traits.

Anahtar Kelimeler

five factor career maturity personality career choice high school.

Kaynakça

• Akbalik, G. (1991). Career maturity of secondary school students (Unpublished master dissertation) [Ortaokul III. sinif ogrencilerinin mesleki olgunluk duzeyleri]. Ankara University, Ankara, Turkey.
• Bacanli, H., İlhan, T., & Aslan, S. (2009). Development of a personalıty scale based on five factor theory: Adjective based personality test (ABPT) [Bes faktor kuramina dayali bir kisilik olceginin gelistirilmesi: Sifatlara dayalı kisilik testi]. Turk Egitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 261-279.
• Barrick, M.R., & Mount, M. K. (1991). The big five personality dimensions and job performance: A meta-analysis. Personnel Psychology, 44(1), 1-26. DOI: 10.1111/j.1744-6570.1991.tb00688.x
• Binbasioglu, C. (1983). Counseling [Rehberlik] (4.Edition). Ankara: Binbasioglu Yayincilik.
• Blustein, D. J. (1998). A canonical analysis of career choise crystallization and vocational maturity. Journal of Counseling Psychology, 35(3), 294-297.
• Brislin, R. W., & Kevin, D. L. (2006). Culture, personality and people’s uses of time: Key interrelationships. In M. Hersen, J. C. Thomas, & D.
• L. Segal (Eds.). Comprehensive handbook of personality and psychopatology (pp. 44-64). New Jersey: John Wiley and Sons.
• Brown, D. (2003). Career information, career counseling and career development. ABD: Pearson Education, Inc.
• Burger, J. M. (2006). Personality (İ. D. Erguvan Trans.). İstanbul: Kaknus Yayinlari.
• Busacca L. A., & Taber, B. J. (2002) The career maturity inventory-revised: A preliminary psychometric investigation. Journal of Career Assessment, 10(4), 441-145. DOI: 10.1177/1069072702238406
• Caligiuri, P. M. (2000). The big five personality characteristics as predictors of expatriate’s desire to terminate the assignment and supervisor-rated performance. Personnel Psychology, 53(1), 67-68. DOI: 10.1111/j.1744-6570.2000.tb00194.x
• Choi, S., Hutchison, B., Lemberger, M. E., & Pope, M. (2012). A longitudinal study of the developmental trajectories of parental attachment and career maturity of South Korean adolescents. The Career Development Quarterly, 60(2), 163-177. DOI: 10.1002/j.2161-0045.2012.00014.x
• Costa, P. T., & McCrae, R. R. (1995). Domains and facets: Hiyerarchical personality assessment using the revised neo personality inventory. Journal of Personality Assessment, 64(1), 21-50.
• Crant, J.M. (2006). Personality and careers. In J. Greenhaus & G. Callanan (Eds.), Encylopedia of career development (pp. 627-634). SAGE Reference Publication.
• Creed, P.A., & Patton, W. (2002). Predicting two components of career maturity in school based adolescents. Journal of Career Development, 29(4), 277-290.
• Creswell, J.W. (2014). Research design qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (Fourth Editions). SAGE Publications, Inc. David, J. P., & Suls, J. (1999). Coping efforts in daily life: Role of big five traits and problem appraisal. Journal of Personality, 67(2), 265-294.
• Dhillon, U., & Kaur, R. (2005). Career maturity of school children. Journal of the Indian Academy of Applied Psychology, 31(1), 71-76.
• Field, A. P. (2009). Discovering statistics using SPSS: and sex and drugs and rock 'n' roll (third edition). London: Sage publications.
• Field, S. (2008). Career coach: Managing your career in education. New York: Ferguson Publishing, Inc.
• Flouri, E., & Buchanan, A. (2002). The role of work-related skills and career role models in adolescent career maturity. The Career Development Quarterly, 51(1), 36-43. DOI: 10.1002/j.2161-0045.2002.tb00590.x
• Fowler, F. J. (2009). Survey research methods (Fourth Editions). Thousand Oaks CA: Sage Inc.
• Goldberg, L. R. (1981). Language and individual differences: The search for universals in personality lexicons. In L. Wheeler (Ed.) Review of personality and social psychology (pp.141-165). Beverly Hills, CA: Sage.
• Goldberg, L. R. (1990). An alternative description of personality: The big-five factor structure. Journal of Personality and Social Psychology, 59(6),1216-1229.
• Gosling, S. D., Rentfrow, B. J., & Swan, W. B. J. (2003). A very brief of the big five personality domains. Journal of Research in Personality, 37(2003), 504-528. doi:10.1016/S0092-6566(03)00046-1
• Gulbahce, A. (2007). An analysis of self image and social comparison of the students who have different career maturity levels [Mesleki olgunluk duzeyleri farklı olan ogrencilerin sosyal karsilastirma ve benlik imgelerinin incelenmesi] (Unpublished doctoral dissertation). Ataturk Universitesi, Erzurum, Turkey.
• Harlow, A. J., & Bowman, S. L. (2016). Examining the career decision self-efficacy and career maturity of community college and first-generation students. Journal of Career Development, 43(6) 512-525. DOI: 10.1177/0894845316633780
• Hockenbury, D. H., & Hockenbury, S.E. (2010). Psychology. New York: Worth Publishers. John, O. P., & Srivastava, S. (1999). The big five trait taxonomy: History, measurement and theoretical perspectives. Pervin, L.A., & John,
• O.P. (Eds.). Handbook of personality (pp. 102-138). New York: Guilford Press.
• Kail, R.V., & Cavanaugh, J. C. (2008). Human development: A life-span view (5th edition). Belmont, CA: Wadsworth/ Cengage Learning.
• Kaplan, D. M., & Brown, D. (1987). The role of anxiety in career indecisiveness. Career Development Quarterly, 36(2), 148-162.
• Kelly, K. R., & Colangelo, N. (1990). Effects of academic ability and gender on career development. Journal of The Educations of Gifted, 13(2),168-175.
• Kuzgun, Y., & Bacanli, F. (1996). Mesleki olgunluk olcegi el kitabi [Career maturity scale manual]. Ankara: MEB Talim Terbiye.
• Kuzgun, Y. (2000). Meslek danismanligi kuramlar uygulamalar. Nobel Yayin Dagitim. Ankara
• Liu, Y., Peng, K.Z., Mao, Y., & Wong, C.S. (2016). Different forms of relationships between vocational interests and career maturity in Chinese context. Journal of Career Development, 4(1), 1-15. DOI: 10.1177/0894845316661831
• Lounsbury, J. W., Hutchens, T., & Loveland, J. M. (2005). An investigation of big five personality traits and career decidedness among early and middle adolescents. Journal of Career Assessment, 13(1), 25-39. DOI: 10.1177/1069072704270272
• Lounsbury, J. W., Park, S. H., Sundstrom, E., Williamson, J. M., & Pemberton, A. E. (2004). Personality, career satisfaction and life satisfaction: Test of a directional model. Journal of Career Assessment, 12(4), 395-406. DOI: 10.1177/1069072704266658
• Lundberg, D. J. (1995). A comparison of career maturity and personality preferences between Mexican-American and Anglo-American adolescents (Unpublished doctoral dissertation). University of North Carolina, Greensboro.
• McCrae, R. R., & Costa, P. T. (2006). Personality in adulthood, A five-factor theory perspective (Second Edition). New York: Guilford Press.
• Moody, M. C. (2007). Adaptive behaviour in intercultural environments: The relationship between cultural intelligence factors and big five personality traits (Unpublished doctoral dissertation). George Washington University, Washington.
• Nauta, M. M. (2007). Career interests, self-efficacy, and personality as antecedents of career exploration. Journal of Career Assessment, 15(2), 162-180. DOI: 10.1177/1069072706298018
• Patton, W., & Creed, P. (2007). The relationship between career variables and occupational aspirations and expectations for Australian high school adolescents. Journal of Career Development, 34(2), 127-148. DOI: 10.1177/0894845307307471
• Patton, W., & Creed, P. A. (2001). Developmental issues in career maturity and career decision status. The Career Development Quarterly, 49(4), 336-351. DOI: 10.1002/j.2161-0045.2001.tb00961.x
• Patton, W., Creed, P. A., & Muller J. (2002). Career maturity and well-being as determinants of occupational status of recent school leavers: A brief report of an Australian study. Journal of Adolescent Research, 17(4), 425-435.
• Patton, W., Watson, M. B., & Creed, P. A. (2004). Career maturity of Australian and South African high school students: Developmental and contextual explanations. Australian Journal of Career Development, 13(1), 33-41. DOI: 10.1177/103841620401300106 · Source: OAI
• Paunonen, S.V., Jackson, D. G., Forsterling, F., & Trezebinski, J. (1992). Personality structure across cultures: A multimethod evaluation. Journal of Personality and Social Psychology, 62(3), 447-456.
• Post-Kammer, P. (1987). Intrinsic and extrinsic work values and career maturity of 9 th-and 11th-grade boys and girls. Journal of Counseling and Development, 65(8), 420-423. DOI: 10.1002/j.1556-6676.1987.tb00746.x
• Powell, D. F., & Luzzo, D. A. (1998). Evaluating factors associated with the career maturity of high school students. The Career Development Quarterly, 47(2), 145-158. DOI: 10.1002/j.2161-0045.1998.tb00548.x
• Roccas, S., Sagiv, L., Schwartz, S. H., & Knafo, A. (2002). The big five personality factors and personal values. Personality and Social Psychology Bulletin, 28(6), 789-801. DOI: 10.1177/0146167202289008
• Salgado, J. F., Viswesvaran, C., & Ones, D. S. (2001). Predictors used for personnel selection: An overwiev of constructs, methods and techniques. In N. Anderson, D.S. Ones, H.K. Sinangil & C. Viswesvaran (Eds.), Handbook of industrial work and organizational psychology (pp.165-199). London: SAGE Publication.
• Savickas, M. L. (1984). Career maturity: The construct and its measurement. Vocational Guidance Quarterly, 32(4), 222-231.
• Savickas, M. L., Briddick, W. C., & Watkins, J. E. (2002). The Relation of career maturity to personality type and social adjustment. Journal of Career Assessment, 10(1), 24-41.
• Schmitt, D. P., Allik, J., McCrae, R. R., & Martinez, V. B. (2007). The geographic distribution of big five personality traits: Patterns and profiles of human self-description across 56 nations. Journal of Cross-Cultural Psychology, 38(2),173-212.
• Seibert, S. E., & Kraimer, M. L. (2001). The five-factor model of personality and career success. Journal of Vocational Behavior, 58(1), 1-21. http://dx.doi.org/10.1006/jvbe.2000.1757
• Seligman, L. (1980). Assessment in developmental career counseling. Cranston: Carroll Press.
• Somer, O. (1998). The structure of adjectives defining personality traits in Turkish and the five factor model. Turk Psikoloji Dergisi, 13(42),17-32.
• Somer, O., & Goldberg, L. R. (1999). The structure of Turkish trait descriptive adjectives. Journal of Personality and Social Psychology, 76(3), 431- 450.
• Super, D. E. (1977). Vocational maturity in mid-career. Vocational Guidance Quarterly, 25(4), 294-302. DOI: 10.1002/j.2164-585X.1977.tb01242.x
• Super, D. E., & Overstreet, P. L. (1960). The vocational maturity of ninth grade boys. New York: Bureau of Publications.
• Watson, D., & Clark, L. A. (1992). On traits and temperament: General and specific factors of emotional experience and their relation to the five-factor model. Journal of Personality, 60(2), 441-476. DOI: 10.1111/j.1467-6494.1992.tb00980.x