Öğretmen Adaylarının Üstbilişsel Farkındalıkları, Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Öz Yeterlikleri ve Problem Çözme Becerileri Arasındaki İlişki

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 72, 107 - 128, 20.11.2017

Mehmet Bars Behcet Oral

Öz

Problem Durumu: Günümüz dünyasında; gerek iş yaşamında, gerek kişiler arası ilişkilerde, gerekse bilim ve teknolojide hayata dair çok hızlı gelişmeler yaşanmaktadır. Bu gelişmeler beraberinde hızlı bir değişimi de meydana getirmektedir. Meydana gelen bu değişimlere uyum sağlayabilmek için yeni öğrenmelerin oluşması gerekmektedir. Okullarda gerçekleşen öğrenmeler zaman bakımından sınırlı olduğundan hayatın her evresinde gerek duyulan öğrenmeler yaşam boyu öğrenme ihtiyacını ön plana çıkarmaktadır. Bu ihtiyacın giderilebilmesi için öğrenmeyi öğrenme becerilerini kazanmak son derece önem taşımaktadır.

Öğrenmeyi öğrenme, bireyin bilgiye ulaşmayı öğrenmesi bakımından çok önemlidir. Birçok öğrenci bir göreve dair bilgi ve beceriye sahip olmasına rağmen ilgili bilgi ve beceriyi nasıl kullanacağını bilmediğinden söz konusu beceriler durağanlaşmaktadır (Akın & Abacı, 2011). Üstbilişsel becerilerin gelişmemesinin de bu durumun sebepleri arasında olduğu düşünülmektedir. Çünkü üstbilişsel becerileri gelişmiş bireyler nasıl öğrendiklerinin farkındadırlar ve öğrenme süreçlerini yönlendirerek daha kolay öğrenirler. Bu durum öğrenme süreçlerinde üstbilişin ne denli önemli olduğunu göstermektedir.

Öğrenmenin yaşam boyu devam ettiği göz önünde bulundurulduğunda, nasıl öğrendiğinin farkında olan, öz yeterlilik algısı yüksek ve problem çözme becerileri gelişmiş bireylerin yetişmesinin öğrenmeyi öğrenme açısından büyük önem taşıdığı söylenebilir.

Araştırmanın Amacı: Bu araştırma öğretmen adaylarının üstbilişsel farkındalıklarına, öğretmenlik mesleğine yönelik öz yeterliklerine ve problem çözme becerilerine ilişkin algılarını incelemek amacıyla yapılmıştır.

Bu amaç doğrultusunda yanıt aranan sorular şunlardır.

1- Öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine yönelik öz yeterliklerine, üstbilişsel farkındalıklarına ve problem çözme becerilerine ilişkin algıları hangi düzeydedir?

2- Öğretmen adaylarının üstbilişsel farkındalıkları, öğretmenlik mesleğine yönelik öz yeterlik düzeylerini anlamlı bir şekilde yordamakta mıdır?

126 Mehmet BARS – Behcet ORAL / Eurasian Journal of Educational Research 72 (2017) 107-128

3- Öğretmen adaylarının üstbilişsel farkındalıkları, problem çözme becerilerine ilişkin algılarını anlamlı bir şekilde yordamakta mıdır?

4- Öğretmen adaylarının üstbilişsel farkındalıkları ve problem çözme becerilerine ilişkin algıları birlikte öğretmenlik mesleğine yönelik öz yeterlik düzeylerini anlamlı bir şekilde yordamakta mıdır?

5- Öğretmen adaylarının problem çözme becerilerine ilişkin algıları, öğretmenlik mesleğine yönelik öz yeterlik algı düzeylerini anlamlı bir şekilde yordamakta mıdır?

Araştırmanın Yöntemi: Araştırma, ilişkisel tarama modeli ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın evreni Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesinde 2014-2015 öğretim yılı bahar yarıyılında son sınıfta öğrenime devam eden öğrenciler ile aynı dönemde pedagojik formasyon sertifika programına devam eden 2883 öğretmen adayından, örneklemi ise bu öğretmen adaylarından seçkisiz örnekleme yöntemi ile belirlenen 1475 öğretmen adayından oluşmuştur. Araştırmada veri toplama aracı olarak “kişisel bilgi formu”, “üstbilişsel farkındalık envanteri”, “öğretmenlik mesleğine yönelik öz yeterlik ölçeği” ve “problem çözme envanteri” kullanılmıştır. Öğretmen adaylarının üstbilişsel farkındalık düzeylerini belirlemek amacıyla Akın, Abacı ve Çetin’in (2007) Türkçeye uyarladığı 52 maddeden oluşan “üstbilişsel farkındalık envanteri” kullanılmıştır. Öğretmenlik mesleğine yönelik öz yeterlik algılarını belirlemek amacıyla kullanılan ölçek, araştırmacı tarafından geliştirilmiştir. Öğretmen adaylarının problem çözme becerilerine ilişkin algılarının belirlenmesi amacıyla Türkçeye Şahin, Şahin ve Heppner’ın (1993) uyarladığı “problem çözme envanteri” kullanılmıştır.

Araştırmanın Bulguları: Araştırmada öğretmen adaylarının gerek üstbilişsel farkındalıklarının, gerek öğretmenlik mesleğine ilişkin öz yeterliklerinin ve gerekse problem çözme becerilerine dair algı düzeylerinin “yüksek” olduğu belirlenmiştir.

Öğretmen adaylarının üstbilişsel farkındalıklarının, öğretmenlik mesleğine yönelik öz yeterlik algısını anlamlı bir şekilde yordadığı bununla beraber üstbilişsel farkındalık düzeyine ilişkin algı ile öğretmenlik mesleğine yönelik algı düzeyi arasında pozitif yönde orta düzeyde bir ilişkinin olduğu belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının üstbilişsel farkındalıklarının, problem çözme becerilerine ilişkin algı düzeyini anlamlı şekilde yordadığı, üstbilişsel farkındalığın artması durumunda, problem çözme becerileri algı düzeyinin de arttığı sonucuna varılmıştır. Öğretmen adaylarının problem çözme becerilerine ilişkin algılarının, öğretmenlik mesleğine yönelik öz yeterlik algı düzeyini anlamlı bir şekilde yordadığı saptanmıştır.

Araştırmanın Sonuçları ve Önerileri: Öğretmen adaylarının üstbilişsel farkındalık düzeylerinin ve problem çözme becerilerinin geliştirilmesi durumunda öğretmenlik mesleğine ilişkin öz yeterliklerinin de büyük ölçüde gelişeceği sonucuna varılmıştır.

Öğretmen adaylarının üstbilişsel farkındalıklarını geliştirmek amacıyla öğretim programlarında üstbilişsel becerilere dair etkinliklere yer verilmelidir. Öğretim programına düşünme becerilerini geliştirmeye yönelik bir ders eklenerek bu dersin içeriği kapsamında üstbilişsel becerileri geliştirmeye yönelik stratejilerin öğretimi

Mehmet BARS – Behcet ORAL / Eurasian Journal of Educational Research 72 (2017) 107-128 127

sağlanabilir. Bu durumun öğretmen adaylarının üstbilişsel becerilerini geliştirerek beraberinde mesleğe dair öz yeterlik algı düzeyini ve problem çözme becerilerine ilişkin algı düzeyini de yükselteceği öngörülmektedir.

Öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine yönelik öz yeterlik algılarında "sınıf yönetimi" en düşük ortalamaya sahip alt boyut olarak belirlendiğinden, öğretmen adaylarının sınıf yönetimine dair deneyimleri artırılmalı ve genişletilmelidir. Bu amaç doğrultusunda öğretmen adaylarının dönem boyunca aynı okulda öğretmenlik uygulamalarını yapmaları yerine birden fazla okulda uygulama yaparak daha zengin deneyim kazanmaları sağlanmalıdır. Ayrıca öğretmenlik uygulaması için öğretmen adaylarının farklı sosyokültürel çevrelerden seçilen okullarda deneyim yaşamaları sağlanmalıdır.

Öğretmen adaylarının problem çözme becerilerini geliştirmek için daha çok fikir ve alternatif üretebilecekleri durumlarla karşılaşması gerektiği düşünülmektedir. Öğretim sürecinde problem çözme, beyin fırtınası ya da altı şapka gibi teknikler kullanılarak öğretmen adaylarının alternatif çözümler sunmalarına dair özellikleri geliştirilebilir. Ayrıca öğretmen yetiştirme programlarının, öğretmen adaylarının problem çözme becerilerini geliştirmeye yönelik uygulamaları özellikle ön plana çıkarması gerektiği düşünülmektedir.

Öğretmen yetiştiren kurumlarda görev yapan öğretim elemanları yürüttükleri derslerde üstbilişsel farkındalıkları geliştirecek uygulamalara yer vermelidir. Bu durum öğretmen adaylarının üstbilişsel farkındalıklarını geliştirebilir. Böylelikle öğretmen adayları öğretmenlik mesleğine başladıklarında mevcut deneyimlerini kendi sınıf ortamlarına da aktararak öğrencilerinin üstbilişsel farkındalıklarını geliştirmelereini sağlayabilirler. Tüm bu hususların üstbilişsel becerileri yüksek nesillerin yetişmesine katkı sunacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Üstbiliş, öz yeterlik, problem çözme, öğretmen adayı, öğretmenlik mesleği

The Relationship among Metacognitive Awareness, Self-Efficacy toward the Teaching Profession and the Problem-Solving Skills of Teacher Candidates

Öz

Purpose: This research is conducted for the purpose of examining the perceptions of teacher candidates regarding their metacognitive awareness, self-efficacy for the teaching profession and problem-solving skills. Method: The research has been conducted using a correlational research design. The sample group of the study comprised 1,475 teacher candidates randomly selected from the participants in a pedagogical formation program and senior students of Ziya Gokalp Faculty of Education in the spring semester of the academic year 2014-2015. In the research, a personal information form, a metacognitive awareness inventory, a teacher self-efficacy scale and a problem-solving inventory were used as the data collection tools. Findings: It was found that the metacognitive awareness of teacher candidates is a significant predictor of their self-efficacy perception regarding the teaching profession. It was concluded that the metacognitive awareness of teacher candidates has significantly predicted their perception levels regarding their problem-solving skills. It was further determined that the perceptions of teacher candidates regarding their problem-solving skills have significantly predicted their perception levels regarding the teaching profession.

Implications for Research and Practice: The result of the research affirms the following suggestions. First, activities developing metacognitive awareness should be included in teacher training programs so that the metacognitive awareness of teacher candidates can be developed further. In this way, they will be able to comprehend the importance of metacognitive awareness. Second, instructors should use methods and techniques that will improve the metacognitive awareness of teacher candidates in their courses

Anahtar Kelimeler

Metacognition, self-efficacy, problem solving, teacher candidates, teaching profession

Kaynakça

• Akin, A. & Abaci, R. (2011). Bilis otesi. Ankara: Nobel Yay.
• Akin, A., Abaci, R., & Cetin, B. (2007). The validity and reliability study of the Turkish version of the Metacognitive Awareness Inventory. Educational Science: Theory & Practice, 7 (2), 655-680.
• Altun, M. (2005). İlkogretim ikinci kademede (6,7 ve 8. siniflarda) matematik ogretimi (4. Baski). Bursa: Aktuel Yay.
• Aydin, S. & Demir, T. (2014). Oz-duzenlemeli ogrenme. Ankara: Pegem Akademi Yay.
• Bandura, A. & Adams, E.N. (1977). Analysis of self-efficacy theory of behavioral change. Cognitive Therapy and Research, 1 (4), 287-310
• Bayraktar, A. (2014). İlahiyat egitiminin ogrencilerin ogretmenlik meslegine yonelik oz yeterlik inanc duzeyleri ve problem cozme becerilerine katkisi. [The contribution of theology education to the self-efficacy belief levels of students towards the teaching profession and the skills of problem solving ]. Yayimlanmamis Yuksek Lisans Tezi. Ataturk Universitesi. Egitim Bilimleri Enstitusu. Retrieved from https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Byrne, B. M. (1989). A primer of LISREL:Basic applications and programming for confirmatory factor analytic models. New York: Springer-Verlag.
• Cam, S., & Tumkaya, S. (2008). Kisiler arasi problem cozme envanteri lise ogrencileri formu’nun gecerlik ve guvenirlik calismasi [Development of interpersonal problem solving inventory for high school students: The validity and reliability process]. Uluslararasi İnsan Bilimleri Dergisi, 5 (2), 1-17
• Celikoz, N., Erisen,Y., & Sahin, M. (2012). Bilissel ogrenme kuramlari. In Kaya, Z. (Ed.), Ogrenme ve ogretme kuramlar, yaklasimlar, modeller (pp. 49-74). Ankara: Pegem Akademi Yay.
• Cikrikci, O. (2012). Ustun yetenekli ogrencilerin bilis otesi farkindalik duzeyleri ile oz yeterlik algilarinin yasam doyumunu yordama gucu. [The predictive strength of metacognitive awareness and self efficacy beliefs on life satisfaction among gifted students].Yayimlanmamis Yuksek Lisans Tezi. Karadeniz Teknik Universitesi. Egitim Bilimleri Enstitusu. Retrieved from https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Domino, G., & Domino, M. L. (2006). Psychological testing: An introduction. Cambridge: Cambridge University Press.
• Donmez, K.H. (2010). Beden egitimi ve spor ogretmenligi bolumu ogrencilerinin (1., 2., 3., ve 4. sinif) sosyal oz yeterlikleri ile problem cozme becerileri arasindaki iliskinin incelenmesi. [relationship between social efficacy and problem solving abilities of students in Department of Physical Education and Sports Teaching.(1st,2nd,3rd and 4 th grades)]. Yayimlanmamis Doktora Tezi. Gazi Universitesi Egitim Bilimleri Enstitusu. Retrieved from https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Duman, B. (2012). Neden beyin temelli ogrenme. (3.Baski). Ankara: Pegem Akademi Yay.
• Flavell, J.H. (1979). Metacognitive and cogntive monitoring: A new area of cogniive- developmental ınquiry. American Psychologyst, 34 (10), 906-911.
• Fraenkel, J. R., Wallen, N. E., & Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research in education. New York: McGraw Hill.
• Gunstone, R. F. & Northfield, J. (1994). Metacognition and learning to teach. International Journal of Science Education, 16 (5), 523-537.
• Guss, C.D., & Wiley, B. (2007). Matacognition of problem-solving strategies in Brazil, India, and the United States. Journal of Cognition and Culture, 7, 1-25.
• Hartman, J. H. (1998). Metacognition in teaching and learning: An introduction. Instructional Science, 26, 1–3,
• Heppner, P.P. (1987). Introduction: Broadening the conceptualization of problem solving within career planning. Journal of Career Development, 14(1), 3-7.
• Karasar, N. (2009). Bilimsel arastirma yontemi (20. Baski). Ankara: Nobel Yayin Dagitim.
• Kiskir, G. (2011). Ogretmen adaylarinin bilis otesi farkindalik duzeyleri ile problem cozme becerileri arasindaki iliskinin incelenmesi. [Investigation of the relationship betwen metacognitive awareness levels and problem solving skills of prospective teachers]. Yayimlanmamis Yuksek Lisans Tezi. Ataturk Universitesi. Egitim Bilimleri Enstitusu. Retrieved from https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kiremitci, O. (2012). Problem cozme yontemiyle duzenlenmis beden egitimi derslerinin problem cozme becerilerine etkisi ve ustbilissel farkindalik duzeyleriyle ilişkisi. [The effects of physical educations classes designed with problem solving method on problem solving abilities and its relationship with the levels of meta-cognitive awareness]. Yayimlanmamis Yuksek Lisans Tezi. Ege Universitesi Saglik Bilimleri Enstitusu. Retrieved from https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Korkmaz, I. (2013). Sosyal ogrenme kurami. In Yesilyaprak, B. (Ed.), Egitim psikolojisi (10.Baski) (pp. 246-269). Ankara: Pegem Akademi Yay.
• Kose, I.A. (2007). Ogretmen oz yeterlik algisi olceginin farkli gruplarda yapi gecerliginin sinanmasi. [Investigating construct validity of teachers? sense of efficacy scale across common groups]. Yayimlanmamis Yuksek Lisans Tezi. Ankara Universitesi. Egitim Bilimleri Enstitusu. Retrieved from https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kyllonen, P. C., & Woltz, D. J. (1989). Role of cognitive factors in the acquisition of cognitive skill. In R. Kanfer, P. C. Ackerman, & R. Cudeck (Ed.), Abilities, motivation, and methodology: The Minnesota Symposium on learning and ındividual differences (pp. 239-280). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
• Landine, J., & Stewart, J. (1998). Relationship between metacognition, motivation, locus of control, self-efficacy, and academic achievement. Canadian Journal of Counselling, 32 (3), 200-212.
• Leech, N.L., Barrett, K.C., & Morgan, G.A. (2005). SPSS for intermediate statistics; use and interpretation. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
• Mahiroglu, A. (2012). Ogretmenlik meslegi ve ogretmen yetistirmede gelismeler ve yenilikler. In Demirel, O. & Kaya, Z. (Ed.), Egitim bilimine giris (7.Baski) (pp. 373-419). Ankara: Pegem Akademi Yay
• Meydan, C.H., & Sesen, H. (2011). Yapisal esitlik modellemesi Amos uygulamalari. Ankara: Detay Yay.
• Mutlu Bozkurt, T. (2013). Beden Egitimi ogretmeni adaylarinin ogretmenlik oz yeterliklerinin incelenmesi. [investigation of physical education teacher candidates teaching self efficiency]. Yayimlanmis Yuksek Lisans Tezi. Gazi Universitesi. Egitim Bilimleri Enstitusu. Retrieved from https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Nunnaly, J., & Bernstein, I. (1994). Psychometric theory. New York: McGraw-Hill.
• Raines-Eudy, R. (2000). Using structural equation modeling to test for differential reliability and validity: An empirical demonstration. Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal, 7 (1), 124-141.
• Schunk, H.D. (2009). Ogrenme teorileri. (Translate: Sahin, M.) Ankara: Nobel Yay. 124 Mehmet BARS – Behcet ORAL / Eurasian Journal of Educational Research 72 (2017) 107-128
• Shewchuck, R.M., Johnson, M.O., & Elliott, T.R. (2000). Self-appraised social problem solving abilities, emotional reactions and actual problem solving performance. Behaviour Research and Therapy, 38, 727-740.
• Sahin, N., Sahin, N. H., & Heppner, P. P. (1993) Psychometric properties of the problem solving inventory in a group of Turkish university students. Cognitive Therapy and Research, 17 (4), 379-396.
• Teong, S. K. (2003). The effects of metacognitive training on mathematical word- problem solving. Journal of Computer Assisted Learning, 19, 46-55.
• Tschannen-Moran, M., & Woolfolk Hoy, A. (2001). Teacher efficacy: Capturing an elusive construct. Teaching and Teacher Education, 17, 783–805.
• Vadhan, V., & Stander, P. (1994). Metacognitive ability and test performance among college students. The Journal of Psychology, 128 (3), 307-309.
• Wood, R., & Bandura, A., (1989). Social cognitive theory of organizational managenment. Academy of Management Review, 14 (3), 361-384.
• Yavuz, D. (2009). Ogretmen adaylarinin oz yeterlik algilari ve ustbilissel farkindaliklarinin cesitli degiskenler acisindan incelenmesi. [Study on preservice teachers? self-efficacy perceptions and metacognitive awareness in terms of different variablesYayimlanmamis]. Yuksek Lisans Tezi. Karaelmas Universitesi. Sosyal Bilimler Enstitusu. Retrieved from https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Yildirim, S (2010). Universite ogrencilerinin bilis otesi farkindaliklari ile benzer matematiksel problemleri cozmeleri arasindaki iliski. [The relationship between university students? metacognitive awereness and solving similar type of mathematical problems]. Yayimlanmamis Yuksek Lisans Tezi. Gaziosmanpasa Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu. Retrieved from https://tez.yok.gov.tr/