Çevre Eğitimi Dersinde Sosyobilimsel Konularla İnsan Hakları Eğitimi

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 77, 35 - 64, 20.09.2018

Ayse Ozturk

Öz

Problem
Durumu: İnsan hakları
eğitimi küresel bağlamda temel hak ve özgürlüklere ilişkin anlayış ve saygının
oluşturulması için gerekli bilgi, beceri ve tutumun kazandırılması sürecidir.
Demokratik toplumlar için büyük önem taşıyan ve barış kültürünün
oluşturulmasına önemli katılar sağlayan insan hakları eğitiminin etkili bir
şekilde gerçekleştirilmesinde öğretmenlere önemli görevler düşmektedir.
Öğretmenlerin insan hakları eğitimini etkili bir biçimde gerçekleştirilmesi
için ise öncelikle kendilerinin insan haklarıyla ilgili derinlemesine bir
anlayışa sahip olmaları gerekmektedir. Bu durum, öğretmen yetiştirme
programlarında insan hakları eğitimi için düzenlemeler yapılmasının
gerekliliğini ortaya koymaktadır. Öğretmen yetiştirme programlarında insan
hakları eğitimi için bağlantı kurulabilecek derslerden biri de çevre eğitimi
dersidir. Küresel ısınma ve iklim değişikliği, sürdürülebilir çevre, nükleer
enerji santralleri, alternatif enerji kaynakları, zararlı peptisitler, asit
yağmurları, geri dönüşüm gibi çevresel birçok konunun insan hakları üzerinde
etkisi bulunmaktadır. İnsan hakları üzerinde etkisi olduğu belirtilen bu
durumlarfen ve teknolojideki gelişmelerin ürün ve sürecine bağlı olarak ortaya
çıkmakta olup sosyobilimsel konular olarak adlandırılmaktadır. Bu doğrultuda,
çevre eğitimi derslerinde insan hakları eğitimini gerçekleştirmek için uygun
bağlamlardan birinin sosyobilimsel konular olabileceği söylenebilir. Bununla
birlikte, ilgili alan yazın incelendiğinde çevre eğitimi ve sosyobilimsel
konular bağlamında gerçekleştirilen çalışmaların ise insan hakları eğitimine
değil vatandaşlık eğitimi ve sosyobilimsel konulara ilişkin bilgi, risk algısı,
görüşler, karar verme becerisi, argümantasyon becerisivb. üzerine odaklandığı
görülmektedir. Böyle bir çalışmanın, insan haklarına ilişkin bilgi ve tutum
kazandırmanın yanı sıra; fen ve teknolojideki gelişmelerin beraberinde
getirdiği birçok problemin çevresel olduğu kadar temel hak ve özgürlükler için
de sorun olduğu bilincinin kazandırılması için de önem taşıdığı
söylenebilir.  Evrensel bir insan hakları
kültürünün oluşturulması amacıyla gerçekleştirilen çalışmaların önemli
odaklarından birinin ilkokul sistemleri olduğu düşünüldüğünde, sınıf öğretmen
adaylarına insan hakları ile ilgili bilgi ve tutum kazandırılması için
çalışmalar yapılmasının önem kazandığı söylenebilir.

Araştırmanın
Amacı: Bu çalışmada,
sınıf öğretmen adayları için “Çevre Eğitimi Dersinde Sosyobilimsel Konular
Temelli İnsan Hakları Eğitimi Programı’nın (ÇSİHEP’in) geliştirilmesi,
uygulanması ve değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bu ana amaç doğrultusunda şu
sorulara yanıt aranmıştır: ÇSİHEP’in sınıf öğretmen adaylarının insan haklarına
ilişkin bilgi ve tutum gelişimi üzerine etkisi nasıldır? Sınıf öğretmen
adayları, ÇSİHEP’in etkililiğini ve insan haklarına ilişkin bireysel
gelişimlerini nasıl değerlendirmektedir?

Yöntem: Eşdeğer olmayan ön-test son-test kontrol gruplu yarı
deneysel desen olarak tasarlanan araştırmanın katılımcılarını, deney grubunda
38 ve kontrol grubunda 39 olmak üzere toplam 77 sınıf öğretmeni adayı
oluşturmuştur. Araştırma kapsamında, 14 hafta uygulama gerçekleştirilmiştir.
Araştırmada, deney grubuna ÇSİHEP uygulanmış, kontrol grubuna ise deneysel
herhangi bir işlem uygulanmamıştır. Çalışmada, araştırmacı tarafından
geliştirilen Yetişkinler için İnsan Haklarına İlişkin Tutum Ölçeği (YİHTÖ) ve
İnsan Haklarına İlişkin Bilgi Testi (İHBT) deney ve kontrol grubuna ön-test ve
son-test olarak uygulanmıştır. ÇSİHEP’in Etkililiğini ve Bireysel Gelişimi
Değerlendirme Formu (ÇEBDF) ise yalnızca deney grubuna son ölçüm olarak
uygulanmıştır. Araştırmada, nicel verilerinin istatistiksel analizi için önce
Kovaryans analizi sonra Bağımsız gruplar t testi ön sayıltıları kontrol
edilmiştir. Bu işlem sonrasında, YİHTÖ ön test puanı, İHBT ön-test ve son-test
puanları analizleri için Mann Whitney U testi, YİHTÖ son-test puanı ise
Bağımsız gruplar T testi yapılarak analiz edilmiştir. ÇEBDF verileri ise içerik
analizi yapılarak çözümlenmiştir. Bu analiz sonucunda, iki tema ve beş
kategoriye ulaşılmıştır. Nitel verilerin analizinde güvenirlik çalışmaları
yapılmıştır.

Bulgular: Araştırma bulguları, deney ve kontrol grubunda yer
alan öğretmen adaylarının YİHTÖ ön-test puanları arasında istatistiksel olarak
anlamlı bir fark olmadığını [U= 722, p >.05]; YİHTÖ son-test puanları
arasında deney grubu lehine istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğunu
göstermiştir [t(75) =19,32, p<.05]. 
Yine araştırma bulguları deney ve kontrol grubu İHBT ön-test puanları
arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığını [U=703,50, p
>.05]; İHBT son-test puanları arasında istatistiksel olarak deney grubunun
lehine anlamlı bir fark olduğunu göstermiştir [U=.00, p >.05]. Bu bulgular,
uygulamalar sonrasında deney grubu öğretmen adaylarının insan haklarına ilişkin
bilgi ve tutumlarının kontrol grubu öğretmen adaylarınınkine göre anlamlı
olarak daha yüksek olduğunu göstermiştir. ÇEBDF bulguları ise ÇSİHEP’in
etkililiğine ilişkin değerlendirmeler ve insan haklarıyla ilgili bireysel
kazanımlar olmak üzere iki tema altında toplanmıştır. ÇSİHEP’in etkililiğine
ilişkin değerlendirmeler kapsamında bulgular iki kategoride toplanmıştır.
Bunlardan ÇSİHEP’in gerekliliği ve önemine ilişkin görüşler kategorisi
kapsamında; uygulamaların temel hak ve özgürlüklerin farkında bireyler
yetiştirmek, hak ve özgürlükleri korumanın önemini kavratmak, çevre ve insan
hakları ile ilgili tartışmalara katılım için bilgi ve beceri sağlamak, çevresel
problemler ve hak ihlalleri arasındaki ilişkinin anlaşılmasını sağlamak, çevre
ve insan haklarına duyarlı vatandaş sorumluluğu kazandırmak için gerekli ve
önemli bulunduğu belirlenmiştir. ÇSİHEP’in sağladığı faydalara ilişkin görüşler
kategorisi kapsamında ise uygulamaların mesleki gelişim için kazanım sağlamak,
insan hakları eğitiminin gerekliliğini ve önemini kavratmak, gerçek hayat
durumları üzerinden hak ve hak ihlalleri için farkındalık ve bilgi kazandırmak,
çevre ve insan hakları ilişkisini kavratmak, çevre ve insan haklarını korumak
için sorumluluk bilinci oluşturmak için faydalı görüldüğü saptanmıştır. İnsan
haklarıyla ilgili bireysel kazanımlar temasına ilişkin görüşler ise anlayış ve
bilgi oluşumu, tutum ve davranış gelişimi olmak üzere üç kategoride toplanmıştır.
Anlayış ve bilgi oluşumu kapsamında temel hak ve özgürlükler, hak ihlalleri,
hak ihlallerinin önlenmesi, evrensel bir değer olarak insan hakları için bilgi
kazanımının gerçekleştiği belirtilmiştir. Ayrıca, haklarla ilgili anlamlı
öğrenmeye, çevre ve insan hakları arasındaki ilişki ile vatandaş ve devlet
sorumluluklarını anlamaya, bilgi sahibi olunan hak sayısında artışa vurguda
bulunulmuştur. Tutum gelişimi bağlamında ise öğretmen adayları insan hakları
ile ilgi bilgi kazanımının, yaygınlaştırma ve korumanın, hak ihlallerinin
önlenmesinin önemini vurgulamış, insan haklarıyla ilgili çalışmaların
yapılmasını gerekli bulduklarını ve bu çalışmalara destek vermeye istekli
olduklarını belirtmişlerdir. Ayrıca, insan haklarıyla ilgili yayınları takip etmeye
ve hakların korunması için sorumluluk almaya istekli olduklarını da ifade
etmişlerdir. Davranış gelişimi ile ilgili olarak ise öğretmen adayları insan
haklarına uygun davranmaya çalışma, ilgili yayınları takip etme ve çalışmalara
katılma davranışlarını gerçekleştirdiklerini belirtmişlerdir.

Sonuç
ve Öneriler: Araştırma
sonuçları genel olarak değerlendirildiğinde ÇSİHEP’in; insan haklarına ilişkin
bilgi, tutum ve davranış kazandırdığı, hak ihlallerine ilişkin farkındalık
oluşturduğu ve çevre ile insan hakları arasındaki ilişkinin anlaşılmasını
sağladığı söylenebilir. Bu doğrultuda, sınıf öğretmen adaylarına, çevre ile
insan hakları arasındaki ilişkiye yönelik bütüncül bir anlayış kazandırılması
ve insan hakları eğitimi için çevre eğitimi derslerinde sosyobilimsel konularla
insan hakları bağlantısının kurulması; farklı eğitim kademelerinde çevre
derslerinde çalışmalar yapılarak duruma ilişkin kapsamlı bilgi sağlanması
önerilebilir.

Human Rights Education with Socioscientific Issues through the Environmental Education Courses

Öz

Purpose: Human rights education is vital for democratic societies. For an
effective human rights education, teachers need to have an in-depth
comprehension regarding human rights in the first place. Accordingly, this
study aimed to develop, implement and evaluate the Human Rights Curriculum
Based on Socioscientific issues as Part of the Environmental Education Course
(HRCSEC) for pre-service primary school teachers (PPSTs). Method: This study was designed as a quasi-experimental study with
non-equivalent pre-test/post-test control group. The participants of the study
include 77 PSPTs

38 of whom were included in the
experimental group and 39 of whom were included in the control group. The
implementation lasted for 14 weeks within the scope of the study. Results: The study results showed that
following the implementation the experimental group pre-service teachers had
significantly higher knowledge and attitudes regarding human rights compared to
the control group pre-service teachers. In addition, the experimental group
pre-service teachers were equipped with various acquisitions, in addition to
knowledge and attitude development regarding human rights, such as, the
relationship between environment and human rights and knowledge development. Implications for Research and Practice: According
to the results of the research, it can be suggested to establish a human rights
connection with SSI in environmental education courses for PSPTs to gain a
holistic understanding of environment and human rights and in order to gain
knowledge and attitude about human rights. For comprehensive information on the
situation, studies can be conducted in environmental courses at different
levels of education.

 

Anahtar Kelimeler

human rights education, socioscientific issues, curriculum development, environmental education, teacher training

Kaynakça

• Akyuz, E. (2015a). Cevre sorunları ve insan hakları iliskisi [The relationship between the environmental issues and human rights]. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(5), 427-436.
• Akyuz, E. (2015b). How do environmental issues threaten basic human rights? The case of the Chernobyl Nuclear Disaster in Ukraine. Usak Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 85-98.
• Anees, A. (2014). Teacher education and human rights. International Journal of Academic Research in Education and Review, 2(9), 206-210.
• Atabey, N., & Topcu, S. (2018). The effects of socioscientific issues based instruction on middle school students' argumentation quality. Journal of Education and Practice, 8(36), 61-71
• Atasoy, E. (2015). İnsan-doga etkilesimi ve cevre icin egitim [Human-nature interaction and education for the environment]. Bursa: Sentez Yayinlari.
• Ayaz, E., Karakas, H., & Sarikaya, R. (2016). Sinif ogretmeni adaylarinin nukleer enerji kavramina yonelik dusunceleri: Bagimsiz kelime ilişkilendirme örnegi [Class teacher candidates’ opinions on the concept of nuclear power: the sample of independent word association test]. Cumhuriyet Universitesi Fen Fakultesi Fen Bilimleri Dergisi, 37, 42-54.
• Banks, D.N. (2002). Human rights education at the dawn of the 21st century. Social Science Docket, 20-26. Retrieved from https://archive.org/stream/ERIC_ED466987#page/n23/mode/2up
• Benz, E. (2013). Lessons from Fukushima: Strengthening the international regulation of nuclear energy. William & Mary Environmental Law & Policy Review, 37(3), 845-883.
• Bossér, U. (2018). Exploring the complexities of integrating socioscientific issues in science teaching (Unpublished doctoral dissertation). Linnaeus University Department of Chemistry and Biomedical Sciences, Kalmar. Retrieved from https://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:1167677/FULLTEXT01.pdf
• Brander, P., Oliveira, B., Gomes, R., Ondrackova, J., Keen, E., Surian, A., … Suslova, O. (2002). Compass a manual on human right education with young people. Germany: Council of Europe.
• Calik, M., & Coll, R. K. (2012). Investigating socioscientific issues via scientific habits of mind: Development and validation of the scientific habits of mind survey. International Journal of Science Education, 34(12), 1909- 1930.
• Caney, S. (2008). Human rights, climate change, and discounting. Environmental Politics, 17(4), 536-555.
• Cao, B. (2015). Environment and citizenship. Abingdon, Oxon: Routledge.
• Chang-Rundgren, S. N., & Rundgren, C. J. (2010). SEE-SEP: From a separate to a holistic view of socioscientific issues. Asia-Pacific Forum on Science Learning and Teaching, 11(1), 1-24.
• Christensen, L. B., Johnson, R. B., & Turner, L. A. (2011). Research methods, design, and analysis. Boston, MA: Allyn & Bacon/Pearson. Clark, D., & Sampson, V. (2008). Assessing dialogic argumentation in online environments to relate structure, grounds, and conceptual quality. Journal of Research in Science Teaching, 45(3), 293-321
• Clarke, M. E. (2010). Climate change and human rights: A case study of the unit and global warming in Canadian Arctic (Unpublished master’s thesis). Retrieved from ProQuest Digital Dissertations (UMI No. MR72545)
• Colakoglu, E. (2010). Haklar soyleminde cevre egitiminin yeri ve Turkiye’de cevre egitiminin anayasal dayanaklari [The rights discourse of environmental education place and constitutional basis of environmental education in Turkey]. Turkiye Barolar Birligi Dergisi, 88, 151-171.
• Council of Higher Education. (2018). Sinif ogretmenligi lisans programi [Classroom teacher undergraduate program]. Retrieved from http://www.yok.gov.tr/documents/10279/41805112/Sinif_Ogretmenligi_Lisans_Programi.pdf
• D’sa, B. (2004). A study of preservice teachers’ attitudes toward human rights and unfair labour conditions: A comparison of the influence of two teaching methods. (Unpublished doctoral dissertation). Utah State University Interdepartmental Education Program, Logan.
• Darder, A. (2009). An eco-pedagogy in the pursuit of social justice and peace. In J. Andrzejewski, M. Baltodano, & L. Symcox (Ed.), Social justice, peace, and environmental education: Transformative standards. New York: Routledge.
• Davies, K., Adelman, S., Grear, A., Magallanes, C. L., Kerns, T., & Rajan, S. R. (2017). The Declaration on Human Rights and Climate Change: A new legal tool for global policy change. Journal of Human Rights and the Environment, 8(2), 217-253.
• Demirdelen, O., & Odman M. T. (2017). Kuresel isinmanin yol actigi sorunlardan biri: Iklim multecilerinin hukuki statusu [One of the problems caused by global warming: The legal status of climate refugees]. Sosyal Bilimler Dergisi, 4(13), 470–497.
• Doganay, A., & Ozturk, A. (2017). Developing attitudes towards human rights through socioscientific issues in science courses: An action research. Multidisciplinary Journal of Educational Research, 7(3), 253-286. doi: 10.17583/remie.2017.2873
• Dolan, T. J., Nichols, B. H., & Zeidler, D. L. (2009). Using socioscientific issues in primary classrooms. Journal of Elementary Science Education, 21(3), 1-12.
• Domac, G. G. (2011). Biyoloji egitiminde toplumbilimsel konularin ogrenilmesinde argumantasyon tabanli ogrenme surecinin etkisi [The effect of the argumentation based learnings in terms socioscientific issues in biology education] (Unpublished master’s thesis). Gazi Universitesi Egitim Bilimleri Enstitusu, Ankara.
• Evren-Yapicioglu, A. (2018). Advantages and disadvantages of socioscientific issue-based instruction in science classrooms. International Online Journal of Education and Teaching (IOJET), 5(2), 361-374. Retrieved from http://iojet.org/index.php/IOJET/article/view/327/240
• Flowers, N., Bernbaum, M., Rudelius-Palmer, K., & Tolman, J. (2000). The human rights education handbook: Effective practices for learning, action, and change. Minneapolis: University of Minnesota. Retrieved from http://hrlibrary.umn.edu/edumat/pdf/hreh.pdf
• Flowers, N., Brederode-Santos, M. E., Claeys, J., Fazah, R., Schneider, A., & Szelényi, Z. (2009). Compass: Manual on human rights education for children. Budapeste: Council of Europe Retrieved from http://www.eycb.coe.int/compasito/pdf/Compasito%20EN.pdf
• Francis, J. C. (2012). Designing teacher education programs for human rights. Journal of Peace Education and Social Justice, 6(1), 36-50 Hammarberg, T. (Ed.). (2011). Human rights in Europe: no grounds for complacency. Strasbourg: Council of Europe Publishing.
• Harris, I. (2004). Peace education theory. Journal of Peace Education, 1(1), 5-20
• Hung, R. (2007). Is ecological sustainability consonant or dissonant with human rights? Identifying theoretical issues in peace education. Journal of Peace Education, 4(1), 39-55.
• Iseri, B. (2012). Fen ve teknoloji ogretmen adaylarinin nukleer enerjinin riskleri ve faydalari hakkindaki dusuncelerine farkli bilgi kaynaklarinin etkileri [Student science teachers’ ideas of about risks and benefits of nuclear energy effects the different sources of knowledge (Unpublished master’s thesis). Ahi Evran Universitesi Fen Bilimleri Enstitusu, Kirsehir.
• Jennings, T. (2006). Human rights education standards for teachers and teacher education. Teaching Education, 17(4), 287-298.
• Kadioglu, M. (2008). Kuresel iklim degisimi ve etik [Climate change and ethics]. TMMOB Iklim Degisimi Sempozyumu(pp.393-424), Ankara, Turkey. Retrieved from https://www.tmmob.org.tr/sites/default/files/871bd64012152bf_ek.pdf
• Karagozoglu, N. (2017). Insan haklari egitiminde gazetelerden yararlanma [Using newspapers in human rights education]. Kirsehir Egitim Fakultesi Dergisi, 18(3), 64-79
• Karakus, M. H. (2018). Cocuk edebiyati eserleriyle insan haklari egitimi programinin gelistirilmesi, uygulanmasi ve değerlendirilmesi [Development, implementation and evaluation of human rights education program with works of children’s literature] (Unpublished master’s thesis). Gaziantep Universitesi Egitim Bilimleri Enstitusu, Gaziantep.
• Kilinc, A., Boyes, E., & Stanisstreet, M. (2011). Turkish school students and global warming: Beliefs and willingness to act. Eurasia Journal of Mathematics, Science, & Technology Education, 7(2), 121-134.
• Kilinc, A., Boyes, E., & Stanisstreet, M. (2012). Exploring students’ ideas about risks and benefits of nuclear power using risk perception theories. Journal of Science Education and Technology, 22(3), 252-266.
• Kline, R. B. (2005). Principles and practice of structural equation modelling. New York: Guilford.
• Kolstø, S. D. (2001). Scientific literacy for citizenship: Tools for dealing with the science dimensions of controversial socio-scientific issues. Science Education, 85, 291-310.
• Mapping, M., & Johnson, E. A. (Eds.) (2005). Environmental education and advocacy. Cambridge. UK: Cambridge University Press.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. Thousand Oaks & London: Sage Publication.
• Ministry of National Education. (2017). Ogretmenlik meslegi genel yeterlilikleri [General qualifications of teaching profession]. Retrieved from https://oygm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_ 12/11115355_YYRETMENLYK_MESLEYY_GENEL_YETERLYKLERY.pdf Moro, L. N. (2002). Refugee education in a changing global climate: The case of Sudanese in Egypt. 46th Annual Meeting of Comparative and International Education Society. Orlando, FL. Retrieved from https://eric.ed.gov/?id=ED479095
• Mulvaney, D. (2011). Environment and citizenship. Environmental Ethics, 33(3), 323-324.
• Osler, A., & Starkey, H. (1994). Fundamental issues in teacher education for human rights: A European perspective. Journal of Moral Education, 23(3), 349-359.
• Osler, A., & Starkey, H. (2010). Teachers and human rights education. Stoke-on-Trent, UK: Trentham Books.
• Ozdemir, N., & Cobanoglu, E. O. (2008). Turkiye’de nukleer santrallerin kurulmasi ve nukleer enerji kullanimi konusundaki ögretmen adaylarinin tutumlari. [Prospective teachers’ attitudes towards the use of nuclear energy and the construction of nuclear plants in Turkey]. Hacettepe Universitesi Egitim Fakultesi Dergisi, 34, 218-232
• Ozdemir, O. (2007). Yeni bir cevre egitimi perspektifi: Surdurulebilir gelisme amacli egitim [A new environmental education perspective: Education for sustainable development]. Egitim ve Bilim, 32(145), 23-39.
• Ozden, M. (2011). 4. ve 5. siniflar fen ve teknoloji dersinin vatandaslik egitimi bakimindan islevselligi [The function of science and technology courses in 4th and 5th grades in terms of citizenship education] (Unpublished doctoral thesis). Anadolu Universitesi Egitim Bilimleri Enstitusu, Eskisehir.
• Ozturk, S., & Leblebicioglu, G. (2015). Sosyo-bilimsel bir konu olan hidroelektrik santraller (HES) hakkinda karar verilirken kullanilan irdeleme sekillerinin incelenmesi [Investigation of reasoning modes in making a decision about hydroelectric power plants which is a socioscientific issue]. Necatibey Egitim Fakultesi Elektronik Fen ve Matematik Egitimi Dergisi, 9(2), 1-33.
• Rademacher, A. C. (2010). Climate change and indigenous people in Latin America (Unpublished master’s thesis). University of Denver, Denver, Colorado. Retrieved from https://digitalcommons.du.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1531&context=etd
• Ramamurthy, S. (2011). Towards a human rights compatible nuclear liability regime: some human rights reflections from India. The International Journal of Human Rights, 15(8), 1234–1248
• Ratcliffe, M., & Grace, M. (2003). Science education for citizenship. Maidenhead, UK: Open University Press.
• Reardon, B. (1995). Educating for human dignity. Learning about rights and responsibilities. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• Sadler, T. D., Foulk, J. A., & Friedrichsen, P. J. (2017). Evolution of a model for socioscientific issue teaching and learning. International Journal of Education in Mathematics, Science and Technology, 5(2), 75-87. DOI:10.18404/ijemst.55999
• Sadler, T.D., & Zeidler, D. L. (2005a). The significance of content knowledge for informal reasoning regarding socioscientific issues: Applying genetics knowledge to genetic engineering issues. Science Education, 89, 71-93.https://doi.org/10.1002/sce.20023
• Sadler, T. D., & Zeidler, D. L. (2005b). Patterns of informal reasoning in the context of socioscientific decision making. Journal of Research in Science Teaching, 42, 112–138.https://doi.org/10.1002/tea.20042
• Saglam, H. I. (2017). Ilkokulda insan haklari ve yurttaslik ve demokrasi egitimi [Human rights and civic and democracy education in primary school]. In R. Turan (Ed.), Ogretmen adaylari icin insan haklari ve demokrasi egitimi [Human rights and democracy education for prospective teachers] (pp. 219-229). Ankara: Pegem Yayincilik.
• Shiman, D. (1999). Economic and social justice: A human rights perspective. Minneapolis: Human Rights Resource Centre, University of Minnesota.
• Smith, M. J., & Pangsapa, P. (2008). Environment and citizenship: Integrating justice, responsibility and civic engagement. London: Zed books.
• Sousa, C. (2017). Integrating bioethics in sciences’ curricula using values in science and socio-scientific issues. Multidisciplinary Journal for Education, Social and Technological Sciences, 4(1), 122-134. https://doi.org/10.4995/muse.2017.6481
• Spreen, C. A., & Monaghan, C. (2017). Leveraging diversity to become a global citizen: Lessons for human rights education. In M. Bajaj (Ed.), Human rights education: Theory, research, praxis. Pennsylvania: University of Pennsylvania Press
• Strauss, A., & Corbin, J. (1990). Basic of qualitative research: Grounded theory procedures and techniques. Newbury Park, CA: Sage Tarrow, N. (1990). Human rights education: A Comparison of Canadian and U.S. approaches. Educational Research Quarterly, 12(49), 12-22.
• Terada, C. (2012). Recycling electronic wastes in Nigeria: Putting environmental and human rights at risk. North-western Journal of International Human Rights, 10(3), 154-172.
• Tibbitts, F. (1996). On human dignity: A renewed call for human rights education. Social Education, 60(7), 428-431.
• Topcu, M. S., & Atabey, N. (2017). Sosyobilimsel konu icerikli alan gezilerinin ilkogretim ogrencilerinin argumantasyon nitelikleri uzerine etkisi [The effect of socioscientific issues based field trips on elementary school students’ argumentation quality]. Bartin Universitesi Egitim Fakultesi Dergisi, 6(1), 68-84.
• Topcu, M. S., Sadler, T. D., & Yilmaz-Tuzun, O. (2010). Preservice science teachers’ informal reasoning about SSI: The influence of issues context. International Journal of Science Education, 32(18), 2475-2495
• UNEP compendium on human rights and the environment: Selected international legal materials and cases. (2014). Retrieved from https://www.ciel.org/wp-content/uploads/2015/03/UNEP_Compendium_HRE_Mar2014.pdf
• Yardimoglu, M., Atas, H., Fidan, A., & Karadag, U. (2014). Temiz enerji ve insan sagligi [Clean energy and human health]. International Energy and Securıty Congress Programme, Turkey. Retrieved from
• http://akademikpersonel.kocaeli.edu.tr/melda/bildiri/melda13.11.2014_13.18.33bildiri.pdf
• Yavuz Topaloglu, M., & Balkan Kiyici, F. (2017). Ortaokul ogrencilerin hidroelektrik santrali hakkindaki gorusleri [Middle school students’ opinions about hydroelectric power plants]. Ahi Evran Universitesi Kırsehir Egitim Fakultesi Dergisi (KEFAD), 18, 159-179.
• Zajda, J., & Ozdowski, S. (2017). Globalisation and human rights education: Emerging issues. In J. Zajda & S. Ozdowski (Ed.), Globalisation, human rights education & reform (pp.1-15). Netherlands: Springer.
• Zeidler, D. L., & Keefer, M. (2003). The role of moral reasoning and the status of socioscientific issues in science education: Philosophical, psychological and pedagogical considerations. In D. L. Zeidler (Ed.), The role of moral reasoning on socioscientific issues and discourse in science education (pp. 7-38). The Netherlands: Kluwer Academic Press
• Ziya, O. (2012). Multeci gocmen belirsizliginde iklim multecileri [Climate refugees in the uncertainty of being a refugee or migrant]. Turkiye Barolar Birligi Dergisi, 99, 230-240. Retrieved from http://portal.ubap.org.tr/App_Themes/Dergi/2012-99-1156.pdf