MUSİCAL PRACTİCES İN CEM RİTUALS: THE CASE OF KAHRAMANMARAŞ

Yıl 2025, Sayı: 26, 289 - 313, 30.06.2025

Serap Yağmur İlhan

https://doi.org/10.31722/ejmd.1633378

Öz

This study aims to examine the musical practices in the Cem rituals of Kahramanmaraş and to reveal their structure. In this context, various aspects have been analyzed in depth, including the learning process of zakirlik (the role of the ritual musician), the musical flow of the Cem, considerations in performance, the instruments used, and the significance of the bağlama in these rituals. Additionally, the types of music performed and their sequence, musical preferences, tempo variations, the relationship between choreography and music, and the absence of female zakirs were examined. Designed as a qualitative case study, the research group consists of 10 zakirs who are or have been active in Kahramanmaraş and its districts, including Pazarcık, Nurhak, Narlı, and Göksun. The study employed semi-structured interviews. Furthermore, to support the findings, a video of a Cem ritual held in Keklikoluk village (Göksun) was analyzed using document analysis. Additionally, records from the Kahramanmaraş Erenler Cultural Association and Cem House were examined to present the ritual flow. The results indicate that Cem rituals do not follow a strict standard. The types, number, and order of musical performances, as well as the instruments and pieces played, vary significantly within the rituals.

Anahtar Kelimeler

Cem , Kahramanmaraş , Musical Practices , Rituals , Music in Alevi-Bektashi Tradition.

CEM RİTÜELLERİNDE MÜZİK PRATİKLERİ: KAHRAMANMARAŞ ÖRNEĞİ

Öz

Bu çalışmada, Kahramanmaraş cem ritüellerinde müzik pratiklerinin incelenmesi ve bu pratiklerinin yapısının ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu hususta; zakirliğin öğrenim şekli, müzikal anlamda cem süreci, cem ritüelleri müzik icrasında dikkat edilen durumlar, kullanılan çalgılar ve bağlama çalgısının cem ritüelleri açısından önemi, icra edilen müzik türleri ve bu türlerin icra sırası, ritüellerdeki müzikal eser tercihleri, seslendirilen eserlerin tempolarında görülen değişkenlik, koreografiler ve müzik arasındaki ilişki ve bu ritüellerde kadın zakirlerin bulunmamasının nedenleri gibi durumlar derinlemesine incelenmiştir. Nitel araştırma yöntemlerine dayalı olarak bir durum çalışması şeklinde tasarlanan araştırmanın çalışma grubunu Kahramanmaraş İli ve Pazarcık, Nurhak, Narlı ve Göksun gibi ilçelerinde zakirlik yapan ya da yapmış olan 10 zakir oluşturmaktadır. Yarı yapılandırılmış görüşme formunun kullanılmış olduğu bu araştırmada görüşme tekniği kullanılmıştır. Ayrıca araştırmayı güçlendirmek ve desteklemek amacı ile Göksun’un Keklikoluk Köyü’nde yapılan cem ile ilgili videoya erişilmiştir. Bu bilgiler doküman incelemesi tekniği kullanılarak çalışmada sunulmuştur. Bunun yanı sıra ise Kahramanmaraş Erenler Kültür Derneği ve Cem Evinden edinilen dosya doğrultusunda cem ritüellerinin akışı sunulmuştur. Burada yine doküman incelemesi tekniği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda cem ritüellerinin belli bir standartta olmayıp icra edilen müzik türleri, bu müzik türlerinin sayısı ve sırası, kullanılan çalgı türleri ayrıca icra edilen eserlerin de kendi içerisinde değişkenlik gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cem , Kahramanmaraş , Müzik Pratikleri , Ritüeller , Alevi Bektaşilik’te Müzik.

Etik Beyan

Çalışmadaki etik kurul izni KSÜ Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kurulu'nun 29.11.2024 tarih ve 2024-24 sayılı oturumundan 9 numaralı karar ile alınmıştır.

Kaynakça

• Akdeniz, S. (2011) Alevi müzik uyanışı bağlamında İzmir Yamanlar Alevi Göçmenlerinin Müzik Pratikleri. (Yayımlanmış Doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir.
• Akın, B. (2020). Kopuzdan Telli Kur‘an’a Türklerde kutsal sazın kültürel serüveni. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 20/1, 135-162. https://doi: 10.32449/egetdid.725904
• Alasuutari, P., Bickman, L., & Brannen, J. (Eds.). (2008). The SAGE handbook of social research methods. London, UK; Thousand Oaks, CA: SAGE.
• Aspers, P. & Corte, U. (2019). What is qualitative in qualitative research. Qualitative Sociology, 42, 139-160. https://doi.org/10.1007/s11133-019-9413-7
• Attepe, A. (2015). Alevilerin cem ibadetine görsel bir bakış. (Yayımlanmış Yüksek lisans tezi). Beykent Üniveristesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aydın, G. (2021). Tokat İli Almus Yöresinde yapılan cem ritüellerinin müzikal açıdan incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi), Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu.
• Bayat, H. B. (2019). Tahtacı Düğünlerinde semah dönmek: Antalya İli Manavgat İlçesi Kalemler Köyü Örneği. (Yayımlanmış Yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Antalya.
• Bayrakdar, G., Baloğlu, B. Ş. & Akdağ, A. K. (2024). Halk müziği çalıp söyleme pratikleri içerisinde bağlama çalgısının eşlik olarak kullanılmasına yönelik saptamalar: Ali Ekber Çiçek ve Neşet Ertaş örneği. International Journal of Social and Humanities Sciences Research, 11/107, 895-904. https://doi: 10.5281/zenodo.11404147
• Bekki, S. (2018). Semahların yaşattığı ve yansıttığı değerler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (85), 63-70.
• Benli, Y. (2023). Alevi-Bektaşi Müziği ve Kültürünün yaygınlaşmasında bağlama’da ileri icra niteliğinin etkisi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 16/44, 1701-1726. https://doi.org/10.12981/mahder.1383451
• Berg, B. L. & Lune, H. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (Çev. Hasan Aydın). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Mustan Dönmez, B. (2010). Alevi Cem Ritüelinde canlandırılan Kırklar Söylencesinin ‘şiir-müzik-dans’ ile ilişkisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3/14, 191-199. https://sosyalarastirmalar.net/cilt3/sayi14pdf/donmez_banumustan.pdf
• Soylu Bağçeci, F. & Şenol Atıcı, M. (2020). Alevilikte inanç temelli müzik düşüncesinden kültürel temsil odaklı müzik algısına: Mersin Cemevi’nde dönüşümün izleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 96, 365-384. https://doi: 10.34189/hbv.96.016
• Şahin, F. (2024). Merzifon ve Gümüşhacıköy (Amasya) zakirlik geleneği. (Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Şener C. (1997) Türklerin Müslümanlıktan Önceki Dini Şamanizm. İstanbul: Ad Yayıncılık.
• Odabaşı, G. (2016). Alevi Geleneğinde cem ibadeti. (Yayınlanmış Yüksek lisans tezi). Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Onatçı, N.A. (2007). Alevi-Bektaşi kültüründe kırklar semahı müzikal analiz çalışması. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Opdenakker, R. (2006). Advantages and disadvantages of four interview techniques in qualitative research. Qualitative Social Research, 7/4 https://doi.org/10.17169/fqs-7.4.175
• Öz, S. (2011). Alevi-Bektaşi İnancında gülbank, dua ve deyişler. Ankara: Yol Bilim Kültür Araştırma Yayınları.
• Özdemir, U. (2016) Kimlik, ritüel, müzik icrası: İstanbul Cemevlerinde Zakirlik Hizmeti. İstanbul: Kolektif Kitap.
• Öztürk, G. (2006). Ege bölgesi semahları ile Doğu Anadolu bölgesi semahlarının söz ve ezgi yapıları bakımından karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Üzüm, İ. (2002). Kızılbaş. Ankara: DİA.
• Yalçın Yılmaz, M. (2006). Türk Din musikisinde mersiyeler ve mersiyehaneler. (Yayımlanmış Yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yayla, D. (2024) Alevi İnancında zâkirlik geleneği ve kadın zâkir olmak: Zâkir Türkan Akbıyık. Türk Folklor Araştırmaları Derneği Dergisi, 369, 174-194. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4231317
• Yazıcı, M. (2011). Alevilik / Alevi Deyişlerinin ve gülbanglarının sosyolojik analizi. İstanbul: Çıra Yayınları.
• Yıldız, S. (2020). Tunceli ve çevresinden derlenen iki semah: Maraş Semahı ve Kırklar Semahı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 96, 411- 428. https://doi: 10.34189/hbv.96.018
• Zaman, S. (2009). Alevi-Bektaşi Edebiyatı’nda Yedi Ulu Ozan. İstanbul: Can Yayınları
• Zelyut, R. (2009). Anadolu Aleviliğinin kültürel kökeni: Türk Aleviliği. Ankara: Kripto Kitaplar.
• Sokak Tv “Keklikoluk Cemevi” (Sosyal Medya İletisi). Youtube. 8 Ağustos 2014, 22:00, 5 Ocak 2025. https://www.youtube.com/watch?v=DKtiy82ZzJo&t=1264s