Analysis of the Makâm Nişâbûrek from Edvar Tradition to the Modern Day

Yıl 2018, Sayı: 13, 1 - 22, 28.12.2018

Sühan İrden

https://doi.org/10.31722/konservatuvardergisi.502372

Öz

The makam Nişaburek is only one of many makams that have changed and transformed in the history of Turkish
makam music theory. Nowadays, Nişaburek Maqam is known with the definition made
as the şed (transposed) version of the
makam rast in dügah pitch by Zühtü
Suphi Ezgi (1935-1953) in the book titled Nazari
ve Ameli Türk Mûsikîsi (Turkish Music in Theory and Practice). It is also
possible to see similar definitions in the studies of theoreticians such as
Ekrem Karadeniz (1984), Şefik Gürmeriç, İsmail Hakkı Özkan (1984) and Yakup
Fikret Kutluğ (2000). Yakup Fikret Kutluğ included the statement of his
teacher, Hüseyin Sadettin Arel, “none of the şeds of rast makam have been used
individually until today” in the book titled as Türk Musikisinde Makamlar (Makams
in Turkish Music) (2000) and claims that he does not consider the makam Nişaburek
of Arel as the şed of rast. Although Suphi Ezgi had such a claim, he states
that he also changed his view later, that Nişaburek is not the şed of rast
because the makam consists of two separate scales on dügah and bûselik picthes, and that this formation
is contrary to the character of şed makam. Yakup Fikret Kutluğ states that he
also does not consider Nişaburek as the şed of rast maqam, however, the
uncertainty about which information he based his thesis on maintains his agenda
not only in Kutluğ but also in theoretical resources published after him. In
this paper, it was attempted to prove some claims that will generally eliminate
this uncertainty.

Anahtar Kelimeler

Pitch, Makam, Nişaburek, Traditional Turkish Music, Classical Turkish Music

EDVAR GELENEĞİNDEN GÜNÜMÜZE NİŞÂBÛREK MAKÂMI TAHLİLİ

Öz

Türk Makâm müziği nazarî tarihine bakıldığında 13.
yy.dan günümüze kronolojik bir gidişle çeşitli nazarî kaynakların kullanıldığı
modellerle ulaştığı artık bilinmektedir. dönük bir inceleme yapmak için
öncelikle Nişâbûrek makâmı Türk makâm müziği nazariye tarihinde değişen ve
dönüşen birçok makâmdan sadece biridir. Bugün Nişâbûrek makâmı Zühtü Suphi
Ezgi'nin Nazari ve Ameli Türk Mûsikîsi kitabında (1935-1953) Râst makâmının
dügâh perdesindeki şeddi şeklinde verdiği tanımla bilinir. Benzer tanımları
Ekrem Karadeniz (1984), Şefik Gürmeriç (1949?) , İsmail Hakkı Özkan (1984),
Yakup Fikret Kutluğ (2000) gibi nazariyecilerin çalışmalarında da görmek
mümkündür. Yakup Fikret Kutluğ Türk Mûsikîsinde Makâmlar (2000) kitabında
hocası Hüseyin Sadettin Arel'in "Râst
makâmının şedlerinden hiçbiri bugüne kadar müstakil olarak kullanılmamıştır"
ifadesine yer vererek Arel'in Nişâbûrek makâmını Râst makâmının şeddi olarak
görmediğini iddia eder. Suphi Ezgi'nin başta böyle bir iddiası olsa da daha
sonra onun da görüşünü değiştirdiğini, Nişâbûrek makâmının Râst makâmının şeddi
olamayacağını, çünkü makâmın dügâh ve bûselik perdelerinde iki ayrı diziden
oluştuğunu, bu oluşumun şed makâm karakterine aykırı olduğunu ifade ettiğini
dile getirir. Yakup Fikret Kutluğ kendisinin de Nişâbûrek makâmını Râst
makâmının şeddi olarak görmediğini belirtir fakat bu konuda tezini hangi
bilgilere dayandırdığı konusundaki belirsizlik sadece Kutluğ'da değil
kendisinden sonra yayımlanan nazari kaynaklarda da gündemini korumaktadır. Bu
makale, ana hatlarıyla bu belirsizliği ortadan kaldıracak birkaç iddiayı ispat
etmeye yönelik olarak çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Perde, Makâm, Nişâbûrek, Geleneksel Türk Müziği, Makâm Müziği, Edvar Geleneği

Kaynakça

• Arel, H. S. (1993). Türk musikisi nazariyatı dersleri. Yay. Haz: O. Akduğu, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları/1347. Kaynak Eserler Dizisi.
• Arısoy, M. (1988). Seydî'nin, El-Matla adlı eseri üzerine bir çalışma. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Bardakçı, M. (1986). Maragalı Abdülkâdir ve Câmiü'l-Elhân adlı eseri. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Cevher, M. H. (1993). Tanburi Cemil Bey- rehber-i mûsikî. İzmir: EÜDTMK Yayınları No: 9.
• —————— (1995). Ali Ufkî Bey ve Hazâ Mecmuâ-i Sâz ü Söz (transkripsiyon, inceleme), Ege Üniversitesi, Doktora Tezi, İzmir.
• —————— (2004). Kitaâb-ı Edvâr, inceleme- günümüz Türkçesi- Çeviriyazım ve Esas Metin. İzmir: Can Basımevi.
• —————— (2004). Rûh Perver, inceleme- günümüz Türkçesi- Çeviriyazım ve Esas Metin. İzmir: Sade Matbaacılık Ltd. Şti.
• Ceyhan, A. (1997). Bedr-i Dilşâd'ın Muradnâmesi I-II. İstanbul: MEBY.
• Çakır, A. (1999). Alişah bin Hacı Büke'nin (?-1500) Mukaddimetü'l-Usûl adlı eseri. Marmara Üniversitesi, Doktor Tezi, İstanbul.
• Dalkıran, N. (1983). Türkçe Zeyn-ül Elhan, Dokuz Eylül Ünversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Doğrusöz, N. (2012). Yusuf Kırşehri'nin müzik teorisi. Kırşehir Valililiği Kültür Hizmeti. Kırşehir: Bilge Ajans Yayın.
• Esseyyid Mehmed Emin. (2014). Der Beyân-I Kavâid-I Nağme-I Perde-yi Tanbûr [1760]. (Y. Daloğlu, Çev.), Ankara: KTBY.
• Ezgi, Z. S. (1935-1953), Nazarî ameli türk mûsikîsi C. I-V. İstanbul: Hüsnitabiat Matbaası.
• İrden, S. (2012). Türk Mûsikîsi'nde Makâm Uygulamaları. Konya: Aybil Yayınları.
• ---------------- (2015). “Pençgâh Makâmı”, Uluslararası İdil Sanat ve Dil Dergisi, c. 4, S. 15, s. 111-130.
• ---------------- (2018). "Hüseyin Sadettin Arel'in türk mûsikisi nazariyatı dersleri'ndeki râst makâm kararlı tariflerine yaklaşımlarının (çözümlemelerinin) anadolu edvâr geleneği icrâ ve kuram ilmi hakikâtine uygulanabilirliği", 2017 Arel Sempozyumu Bildirileri (Uluslararası Hüseyin Sadettin Arel ve Türk Müziği Sempozyumu) Kitabı, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Karadeniz. E. (1984). Türk musikisinin nazariye ve esasları. Ankara: İş Bankası Yayınları.
• Kutluğ, Y. F. (2000). Türk musikisinde makamlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Popescu, J. E. (2002). Tanburi Küçük Artin. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Özçimi, S. (1989). Hızır bin Abdullah ve kitâbü'l edvâr. Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Özkan, İ. H. (1987). Türk musikisi nazariyatı ve usulleri kudüm velveleleri. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Öztürk, O. M. (2014). Makam müziğinde ezgi ve makam ilişkisinin analizi ve yorumlanması açısından yeni bir yaklaşım: Perde düzenleri ve makamsal ezgi çekirdekleri. İstanbul Teknik Üniversitesi, Doktora Tezi, İstanbul.
• ----------------- (2015). Halk mûsikîsi repertuar incelemelerinin makam nazariyesi araştırmalarına yapacağı katkılar. Ege Üniversitesi Devlet Türk Musikisi Konservatuvarı Dergisi, 7, 1-27.
• Tekin, A. (2003). Hızır Ağa'nın 'Mûsikî Risâlesi' isimli yazma eserinin transkripsiyonu ve dönemin edvârları ile mukayesesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi. İzmir.
• Tekin, H. (1999). Lâdikli Mehmed Çelebi ve er-Risaletü'l-Fethiyye'si. Niğde Üniversitesi, Doktora Tezi. Niğde.
• Tura, Y. (1988), Türk Mûsikîsinin Mes'eleleri.İstanbul: Pan Yayıncılık.
• -------------- 2001. Kantemiroğlu-Musikiyi harflerle tesbit ve icra ilminin kitabı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• -------------- 2006. Tedkik ü tahkîk. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Uygun, M. N. (1990). Kadızâde Tirevî ve musiki risâlesi. Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Uz, K. (1964). Musiki ıstılahatı.[1894]. Ed. G. ORANSAY, Ankara: Küğ Yayını.
• Yalçın, G. (2016). 19. yüzyıl Türk mûsikîsinde Haşim Bey mecmuası. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.Araştırma-İnceleme Dizisi:117.