Half Pitches In Eighteenth-Century Makam Descriptions

Yıl 2024, Sayı: 24, 140 - 151, 30.06.2024

Mehmet Alişan Budak

https://doi.org/10.31722/ejmd.1322899

Öz

In the history of makam music theory, the eighteenth century represents a period that began with Cantemir and was carried to a different level by Abdulbaki Nasır Dede, where motion-oriented makam descriptions were preferred. Cantemir's classification of pitches as ‘tam’ (main) pitch and ‘nim’ (half) pitch indicates that the theoretical approach of the period basically divided the sound material into two. There is a consensus on main pitches, and there is no information that these pitches move in the melodic progression. On the other hand, while it is stated that the pitches under the title of half (nim) pitches can be movable, it is observed that these pitches are subjected to a different interpretation in terms of quantity, quality and nomenclature in each source. Moreover, as can be seen from Ali Ufkî and Cantemir's scores, there is a significant increase in the diversity of the use of half pitches and the frequency of modulations from the seventeenth century to the present day. This is a concrete indication that half pitches have assumed a functional role in the process in order to ensure the diversity of makam melody production. This study focuses on the half pitches in the works of eighteenth-century theorists such as Cantemir, Nayi Osman Dede, Halacoglou, Marmarinos, Tanburi Artin, Kemani Hizir Aga and Abdulbaki Nasir Dede, and their use in makam descriptions. The data obtained from the half pitch regions between the main pitches are discussed in relation to each other. As a result, certain inferences have been made by including the term 'sırf makams' in the subject while coming from period sources to the present day through half pitches.

Anahtar Kelimeler

Music theory, sırf makams, half pitch, main pitch

ON SEKİZİNCİ YÜZYIL MAKAM TARİFLERİNDE NİM PERDELER

Öz

Makam müziği teori tarihinde on sekizinci yüzyıl, Kantemir ile başlayıp Abdulbaki Nasır Dede tarafından farklı bir düzleme taşınan ve seyir odaklı makam tarifleri tercih edilen bir dönemi temsil etmektedir. Kantemir ile kurumsallaşan ‘tam perde’ ve ‘nim perde’ şeklindeki perde sınıflandırması; dönemin teorik yaklaşımının, ses malzemesini temelde ikiye böldüğüne işaret eder. Tam perdeler konusunda mutabakat sağlanmıştır, bununla birlikte ezgisel seyir içerisinde bu perdelerin hareket ettiklerine dair herhangi bir bilgi mevcut değildir. Diğer yandan ‘nim perdeler’ başlığı altındaki perdelerin hareketli olabildikleri belirtilirken; bu perdelerin nicelik, nitelik ve isimlendirme bakımından her kaynakta farklı bir yoruma tabi tutuldukları gözlemlenmektedir. Dahası Ali Ufkî ve Kantemir’in nota derlemelerinden görüldüğü kadarıyla, on yedinci yüzyıldan günümüze doğru gelindikçe nim perdelerin kullanım çeşitliliğinde ve makamsal geçki sıklığında belirgin bir artış söz konusudur. Bu durum, nim perdelerin süreç içerisinde makamsal ezgi üretiminin çeşitliliğini sağlamak adına fonksiyonel görev üstlendiklerinin somut bir göstergesidir. Bu çalışmada Kantemir, Nayi Osman Dede, Halaçoğlu, Marmarinos, Tanburi Artin, Kemani Hızır Ağa ve Abdülbaki Nasır Dede gibi on sekizinci yüzyıl teorisyenlerinin eserlerindeki nim perdelere ve bu perdelerin makam tarifleri içerisindeki kullanımlarına odaklanılmıştır. Tam perde aralarındaki ‘nim perde’ bölgelerinden edilen veriler birbirleriyle ilişkilendirilerek ele alınmıştır. Neticede nim perdeler vasıtasıyla dönem kaynaklarından günümüze gelinirken ‘sırf makamlar’ da konuya dahil ederek belirli çıkarımlarda bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Müzik teorisi, sırf makamlar, nim perde, tam perde

Kaynakça

• Bakirgian, G. (2021). Surf Hijazkiar Taksim, Armenians In America. (Haz. Ara Diknjian) (CD). İstanbul: Kalan Müzik.
• Başer, F.A. (1996). Türk Mûsikîsinde Abdülbâki Nâsır Dede:(1765-1821) (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, İstanbul.
• Behar, Cem. (2022). Kadîm ile Cedîd Arasında- III. Selim Döneminde Bir Mevlevi Şeyhi: Abdülbâki Nasır Dede’nin Musıki Yazmaları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Fonton, Chales. (1987). 18. Yüzyılda Türk Müziği. (Çev. C. Behar). İstanbul: Pan Yayıncılık. Hariri, F. & Akdoğu, O. (1991). Nâyî Osman Dede ve Rabt-ı Tâbirât-ı Mûsıkî. İzmir: Akademi Kitabevi Yayınları.
• İrden, S. (2020). Türk Musikisinde Düzen, Perde, Makam, Terkib, Uygulamaları. Konya: Eğitim Yayınevi
• Karadeniz, M.E. (2013). Türk Mûsıkîsinin Nazariye ve Esasları, Tıpkıbasım, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Karakaya, F. (2017). Osmanlı Musikisinde Geleneğin Kendini Yenileme Gücü. İstanbul University Journal of Sociology, 37 (2), 379-391.
• Öztürk, O. M.; Beşiroğlu, Ş.; Bayraktarkatal, M. E. (2014). Makamı Anlamak: Makam Nazariye Tarihinde Başlıca Modeller. Porte Akademik Müzik ve Dans Araştırmaları Dergisi, 10, 9-36.
• Pappas, Miltiadis. (1997). Kiltzanidis’in Kitabı (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Pappas, Miltiadis. (2007). Apostolos Konstas’ın Nazariyat Kitabı (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Popescu-Judetz, E. & Sirli, A. A. (2000). Sources of 18th Century Music: Panayiotes Chalatzoglou and Kyrillos Marmarinos’ Comparative Treatises on Secular Music. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Popescu-Judetz, E. (2002). Tanburî Küçük Artin: A Musical Treatise of the Eighteenth Century. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Popescu-Judetz, E. (2007). Türk Musıki Kültürünün Anlamları (Çev. B. Aksoy), İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Popescu-Judetz, E. (2010a). A Summary Catalogue Of The Turkish Makams. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Popescu-Judetz, E. (2010b). Three Comparative Essays on Turkish Music. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Tekin, A. (2015). Türk Mûsikîsinde Nağmeler ve Makamlar: Kemânî Hızır Ağa’nın Tefhimü’l Makamât fî Tevlîdi’n Nagamât İsimli Edvâr’ı Örneğinde 18. Yüzyıl Mûsikîsi. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Torun, M. (2000). Ud Metodu “Gelenekten Geleceğe”. İstanbul: Çağlar Yayınları
• Tura, Y. (2001). Kantemiroğlu: Kitābu ‘İlmi´l-Mūsīḳī’ alā vechi´l Ḥurūfāt-Mûsikîyi Harflerle Tesbît ve İcrâ İlminin Kitabı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tura, Y. (2006). Nâsır Abdülbâkî Dede: Tedkîk ü Tahkîk-İnceleme ve Gerçeği Araştırma. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Wright, O. (2000). Demetrius Cantemir: The Collection of Notations. Volume 2: Commentary. Aldershot: Ashgate Publishing.
• Yalçın, G. (2019) 18. yy Osmanlı/Türk Musikisinde Nim Perdeler ve Makamları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Cilt:12, Sayı: 65, 506-521.
• Yücel, H. (2012). Kemâni Hızır Ağa ve Tefhîmü'l-Makâmât fî Tevlîdi'n-Nağamât Çevirisindeki Perdelerin, Dönemi Edvârları ile Mukayesesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Haliç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Türk Müziği Anasanat Dalı, İstanbul.