TÜRK MAKAM MÜZİĞİNİN ÇOKSESLENDİRİLMESİNDE MODERN YAKLAŞIMLAR: GELENEK VE YENİLİK

Yıl 2024, Sayı: 25, 12 - 38

Sercan Özkeleş

https://doi.org/10.31722/ejmd.1588389

Öz

Türk müziği; sanat müziğinden halk müziğine, tekseslisinden çokseslisine dek oldukça geniş bir coğrafyada, dönemin estetik değerlerini, kültürel kodlarını ve sanatsal arayışlarını doğaçlama ve icra gelenekleriyle nesilden nesile aktarmış ve zaman içerisinde toplumsal belleğin adeta bir taşıyıcısı olmuştur. Çalışmanın amacı, Türk makam müziğindeki eserlerin geleneksel yapısını koruyarak modern yaklaşımlarla çokseslendirilmesine katkı sağlamaktır. Bu doğrultuda, çalışma; makamların perde, seyir ve çeşni özelliklerini temel alarak genişletilmiş akorlar, fonksiyonel değişimler, alternatif akorlar, ikincil dominantlar, kesirli (slash) akorlar, akor ilerlemeleri ve mediyantik armoninin hem teorik analizlerle hem de uygulamalarla modern yaklaşımların çoksesledirmelerde nasıl kullanılabileceğini ortaya koymayı hedeflemektedir. Genel tarama modelinde ve betimsel nitelikte olan çalışmanın evrenini Türk makam müziğinde Nihavend makamında bestelenmiş Sazsemaileri, örneklemini ise Refik Fersan’ın Nihavend Sazsemaisi oluşturmaktadır. Çalışma kapsamında, Refik Fersan’a ait Nihavend Sazsemaisi’nin çokseslendirilmesi ve modern yaklaşımlarda kullanılan tekniklere yönelik bilgilerin elde edilmesinde doküman inceleme tekniği, verilerin çözümlenmesinde ise doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Eserin armonik yapısı; Nihavend makamın genel özellikleri ve ezginin makamsal yapısı doğrultusunda basitten karmaşığa ilkesi temel alınarak oluşturulmuştur. Eserin çokseslendirilme sürecinde, perde, seyir ve çeşni gibi makamsal unsurlar dikkate alınarak makamın işlevselliği korunmuş; akor dizileri, alternatif akorlar, ikincil dominantlar, genişletilmiş akorlar, triton ikameleri, kesirli (slash) akorlar, akor ilerlemeleri ve mediyantik armoni kullanılarak makamsal yapı desteklenmiştir. Çalışmada modern yaklaşımla kullanılan tekniklerin Nihavend makamındaki eserlere sistemli ve tutarlı bir şekilde uygulanabileceği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Makam Müziği, Türk Müziğinde Çokseslendirme, Modern Yaklaşımlar, Makam, Nihavend makamı.

Proje Numarası

-

Modern Approaches to Polyphony in Turkish Makam Music: Tradition and Innovation

Öz

Turkish music, ranging from art music to folk music and from monophony to polyphony, has served as a carrier of cultural memory across a wide geographical area. Through its improvisational and performance traditions, it has transmitted the aesthetic values, cultural codes, and artistic explorations of its era from generation to generation. This study aims to contribute to the polyphonization of works in Turkish makam music by preserving their traditional structure while incorporating modern approaches. Accordingly, the study focuses on how modern approaches can be applied theoretically and practically by analyzing features such as the pitch, seyir (melodic progression), and flavor (çeşni) characteristics of the makams. Techniques include the use of extended chords, functional transformations, alternative chords, secondary dominants, slash chords, chord progressions, and mediantic harmony. The study employs a general survey model and is descriptive in nature. The universe of the study consists of instrumental works (Saz Semâîsi) composed in the Nihavend makam within Turkish makam music, while the sample focuses on Refik Fersan's Nihavend Saz Semâîsi. Within the scope of the study, the polyphonization of Refik Fersan's Nihavend Saz Semâîsi was carried out using document review techniques to gather information on modern approaches, while document analysis was employed to analyze the data. The harmonic structure of the work was developed based on the general features of the Nihavend makam and its melodic framework, adhering to the principle of progression from simplicity to complexity. During the polyphonization process, makam-specific elements such as pitch, seyir, and flavor were preserved to maintain the functionality of the makam. The makam's structure was supported with chord sequences, alternative chords, secondary dominants, extended chords, tritone substitutions, slash chords, chord progressions, and mediantic harmony. The study concludes that the techniques employed within modern approaches can be systematically and consistently applied to compositions in the Nihavend makam.

Anahtar Kelimeler

Turkish Makam Music, Polyphony in Turkish Music, Modern Approaches, Makam, Nihavend Makam

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Albuz, A. (2011). Türk müziğinde çokseslilik yaklaşımları. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 1(1), 51-66.
• Arseven, V. (1957). Çok sesli halk türküleri. İstanbul: Maarif Basımevi.
• Ataman, S. Y. (1988). Çokseslilik meselesi, I. Ulusal müzik kongresi içinde (248, ss.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bayraktarkatal, M. E. (1988). Geleneksel müziklerimiz ve çokseslilik çalışmaları, I. Ulusal müzik kongresi içinde (257-259, ss.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bilgen, A. S. (1986). Dünden yarına türküler çokseslendirilmiş on halk türküsü. Ankara: Eser Matbaacılık.
• Çokamay, B. (2020). Türk müziğinin çokseslendirilmesinde tonal armoni. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Dede, A. N. (1794). İnceleme ve gerçeği araştırma (tedkik ü tahkik). Tura, Y. (Çev.). İstanbul: Pan Yayıncılık.
• İlerici, K. (1970). Bestecilik bakımından Türk müziği ve armonisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Kaçar, G. Y. (2012). Türk musikisi rehberi. Ankara: Maya Akademi.
• Kaçar, G. Y. (2020). Türk musikisinde eser ve icra tahlili yöntemleri. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Kantemiroğlu, D. (2001). Kitābu ʻilmi'l-mūsīḳi ʻala vechi'l-ḥurūfāt: mûsikîyi harflerle tesbît ve icrâ ilminin kitabı. (Çev. Y. Tura). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kaptan, S. (1995). Bilimsel araştırma ve istatistik teknikleri. Ankara: Tekışık web Ofset.
• Kutluğ, Y. F. (2000). Türk musikisinde makamlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Özkan, H. İ. (2000). Türk musikisi ve nazariyatı ve usülleri kudüm velveleleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş.
• Özkeleş, S. (2017). Approaches related to polyphony of Turkish folk music with three-stringed bağlama.
• H.Arapgirlioğlu, A. Atik, R. L. Elliott and E. Turgeon (Ed.), Researches on science and art in 21st century Turkey (2400-2415. ss.). Ankara: Gece Publishing.
• Özkeleş, S. (2017). 12 eşit aralıklı tampere sistemde Türk müziği makam dizilerine kuramsal bir yaklaşım. Z. Kurtaslan (Ed.), Kültür-sanat-edebiyat-eğitim ve mimarlık üzerine akademik araştırmalar (59-83. ss.). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Özkeleş, S. (2023). Türk makam müziğinin çokseslendirilmesinde akor dizileri. Ankara: Platanus Publishing.
• Pakdemir, H. C. (1988). Geleneksel müzik türlerinde çokseslilik çalışmaları, I. Ulusal müzik kongresi içinde (270, ss.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sağer, T., Eroy, O. (2014). Türk müziği makam dizilerinin modern armoniyle çok seslendirilmesi. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 4(9), 81-91.
• Şeftali, Y. C. (2022). Abdülbaki Nasır Dede'nin tedkik ü tahkik adlı eserindeki makam ve terkiblerin ahenk ilişkilerinin belirlenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü , İstanbul.
• Tura, Y. (2017). Türk musikisinin mes’eleleri. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Tura, Y. (2019). Türk musikisi ve armoni. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Türkmen, U. (2007). Türk müziğinde çokseslilik tartışmaları. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 177-194.
• Uçan, A. (1994). Müzik eğitimi. Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları.
• Uludağ, A. K. (2016). Türk müziği çokseslendirme dersi için tasarlanan bir akor programlama çalışması ve etkililik düzeyleri. Journal of Human Sciences, 13(2), 2563-2576. Yarman, O. (2001). Türk musikisi ve çokseslilik. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yılmaz, M. S., Adar, Ç. (2023). Geleneksel Türk müziğinin çokseslendirilmesine yönelik besteci görüşleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Akademik Müzik Araştırmaları Dergisi, IX(17), 155-173.
• İnternet Kaynakları https://www.notaarsivleri.com/NotaMuzik/gel_ey_denizin_nazli_kizi.pdf