KEMAL BATANAY MUSİKİ ARŞİVİNDE HAMPARSUM NOTASIYLA KAYDEDİLMİŞ ESERLERİN GÜNÜMÜZ NOTA YAZISINA ÇEVRİLMESİ

Yıl 2025, Sayı: 26, 144 - 189, 30.06.2025

Mustafa Topşir , Uğur Alkan

https://doi.org/10.31722/ejmd.1646202

Öz

Çalışma, İSAM Kemal Batanay Mûsikî Arşivi’nde Hamparsum Nota sistemi ile kaydedilmiş ve günümüz nota
yazı sistemiyle kaydedilmemiş eserlerin transkripsiyonuna odaklanmaktadır. Bu kapsamda arşivde olup günümüz nota yazısıyla transkribe edilmemiş olan şarkı, ilahi, saz semaisi, beste ve marş formunda toplamda on adet eserin Türk mûsikîsi repertuarına kazandırılması hedeflenmiştir. Bu eserlerin günümüz nota yazısıyla yeniden düzenlenmesi, Türk mûsikîsi eğitimi ve icrasında önemli bir kaynak niteliği taşımaktadır. XVIII. yüzyılda III. Selim’in isteği üzerine Hamparsum Limoncıyan tarafından oluşturulan Hamparsum nota sistemi yaklaşık iki
yüzyıl boyunca Türk mûsikîsi bestekârları tarafından kullanılmıştır. Kökü Ermeni Kilise mûsikîsine dayanan ve
Khaz adı verilen sembollerin geliştirilmiş versiyonu olan Hamparsum nota sistemi, Türk mûsikîsine hizmet ederek birçok bestenin kaybolmasının önüne geçmiştir. Çalışmada nitel yöntem kullanılmış olup İSAM Kemal Batanay Mûsikî Arşivi’nde Hamparsum nota sistemiyle kaydedilmiş olan eserler çeşitli internet veri tabanları kullanılarak taranmış ve transkripsiyonu yapılmamış olan eserler Mus2 nota yazım programı aracılığıyla transkribe edilmiştir. Ortaya koyduğumuz çalışma, Osmanlı ve Cumhuriyet döneminde yaşamış olan bestekârların eserlerini günümüze taşıması yönüyle önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

İSAM , Kemal Batanay , Hamparsum Notası , Türk Mûsikîsi , Transkripsiyon

Transcription of the Works Written in Hamparsum Notation in Kemal Batanay Music Archive into Modern Notation

Öz

The study focuses on the transcription of the works recorded in the ISAM Kemal Batanay Musiki Archive with
the Hamparsum Notation system and not recorded with modern notation system. In this context, it is aimed to add total of ten works in the forms of song, hymn, saz semai, beste and march which are in the archive but not
transcribed into modern notation, to the Turkish music repertoire. The rearrangement of these works in modern notation will be an important resource in Turkish music education and performance. The Hamparsum notation system, created by Hamparsum Limonciyan at the request of Selim III in the 18th century, was used by Turkish music composers for two centuries. The Hamparsum notation system, which has its roots in Armenian Church music and is an improved version of the symbols called Khaz, has served Turkish music and prevented the loss of many compositions. The qualitative method was used in the study and the works recorded with the Hamparsum notation system in ISAM Kemal Batanay Musiki Archive were scanned using various internet databases and the works that were not transcribed were transcribed using the Mus2 notation software. This study is important in that it carries the works of composers who lived in the Ottoman and Republican periods to the present day.

Anahtar Kelimeler

ISAM , Kemal Batanay , Hamparsum Notation , Turkish Music , Transcription

Kaynakça

• Adnan Atalay. (2025, 10 Ocak). Hamparsum Yazısı. https://adnanatalay.com/index.php/muzik-yazilari/3- hamparsum-yazisi/
• Agayeva, S. (2007). Nota. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt 33, s. 205-210). İstanbul: TDV Yayınları.
• Arıkan, R. (2011) Araştırma Yöntem ve Teknikleri. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Aydın, E. (2003). Hamparsum Notası ile Yazılmış Anonim Musiki Mecmuası’nın Günümüz Notasına Çeviriyazımı ve İncelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İzmir: Ege Üniversitesi.
• Bardakçı, M. (1992). Fener Beyleri’ne Türk Şarkıları. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Başer, F. A. (2018). XIX. Yüzyıl Merkezli Olarak Osmanlı Ermenileri’nde Türk Müziği. İstanbul: Post Yayın Dağıtım.
• Çaylı, F., & Güray, C. (2021). Ebced Notasının Türleri, Anadolu ve Komşu Coğrafyalarda Makam Müziği Atlası. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Daşdemir, İ. (2019). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Devlet Korosu. (2024, 12 Aralık). Türk Müzik Kültürünün Hafızası. https://www.devletkorosu.com/
• Divan Makam. (2025, 8 Ocak). Eser (Nota) Arşivi. https://divanmakam.com/_forum_/eser-nota-arsivi.4/
• Güngör, K. (2015). Nota Yazısının Tarihsel Gelişimi. Sahne ve Müzik, (1), 81-89.
• İnal, M. K. (1970). Son Hattatlar. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• İşler, H. G. (2015). İsam Kemal Batanay Müzik Arşivinde Hamparsum Yazı Sistemiyle Kaydedilmiş Eserlerin Tasnif Edilerek Günümüz Nota Yazısına Çevrilmesi ve İncelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul: Haliç Üniversitesi.
• Karamahmutoğlu, G. (2014a). Türk Müziğinde Kullanılan Notalama Sistemleri. Yeni Türkiye Dergisi, 10(57), 755-773.
• Karamahmutoğlu, G. (2014b). III. Selim Dönemi’nde Geliştirilen İki Farklı Müzik Nota(lama) Sistemi: “Ebced” ve Hamparsum Limonciyan’ın “Khaz” Nota(lama) Sistemleri Üzerine Karşılaştırmalı İnceleme. Yeni Türkiye Dergisi, 10(57), 774-783.
• Köprülü, G. (2018). 13-15. Yüzyıl Ortaçağ İslam Medeniyetinde Sistemci Okul ve Türk Mûsikî İlmine Katkıları. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(2), 263-276.
• Neyzen. (2025, 7 Ocak). Nota Arşivleri. https://neyzen.com/ney_klasik_eserler.html
• Nota Arşivleri. (2025 6 Ocak). Türk Sanat Müziği. https://www.notaarsivleri.com
• Öncel, M. (2015). Türk Musikisindeki Notasyonun Tarihsel Seyri. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(2), 207-222.
• Öncel, M. (2020). Hâfız Kemal Batanay’ın Besteli Mevlidi. Trabzon İlahiyat Dergisi, 7(1), 279-304.
• Özcan, N. (2003). Limonciyan, Hamparsum. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt 27, s. 192- 193). Ankara: TDV Yayınları.
• Özcan. N. (2003), Mecmua-i Saz ü Söz. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt 28, s. 272-274). Ankara: TDV Yayınları
• Özkomanova, L. (2014). Ermeni Kilisesi Müziğinin Türk Müziği Nazari Sistemine Göre Makamsallığı [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul: Haliç Üniversitesi.
• Paşaoğlu, S. (2009). Müzik Kültüründe Sözlü ve Yazılı Aktarım. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 143-159.
• Popescu-Judetz, E. (2007). Türk Musiki Kültürünün Anlamları. (B. Aksoy, Çev.). İstanbul: Pan Yayıncılık. Rona, M. (1960). 50 Yıllık Türk Musıkisi. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., & Nas, E. (2021). Bir Araştırma Yöntemi Olarak Doküman Analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250.
• Say, A. (2003). Müzik Tarihi. İstanbul: Müzik Ansiklopedisi Yayınları.
• Serin, M. (1992). Batanay, Kemal. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt 5, s. 139-140). İstanbul: TDV Yayınları.
• Serin, M. (1999). Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Serin, M. (2010). Bestekâr, Tambûrî, Hattat, Hafız Kemal Batanay. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Serin, M. (2019). Hat Sanatı Tarihi: Ekoller ve Takipçileri. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Sezikli U., Hüseyni, Seyid Muhammed T. (2013), Abdülkâdir-i Merâgî’nin Günümüze Ulaşamayan Eserleri. İslam Tetkikleri Dergisi, 13(2), 863-886.
• Smith, C. H. (2023). PaRDeS Ha’teamim: Listening to The Music Inside The Orchard. Journal of Synagogue Music, 48(1), 111-133.
• Teymur, A. S. (2010). Türk Musikisi. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Tıraşçı, M. (2017). Türk Mûsikîsi Nazariyatı Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Tillyard, H. J. W. (1923). Byzantine Music and Hymnography. London: The Faith Press.
• Topşir, M. (2020). Kemal Batanay’ın Hayatı, Eserleri ve Nota Arşivi. Ankara: Sonçağ Yayıncılık.
• Topşir, M. (2023). Taamim Sembolleri ve Melodik Olarak İfade Edilmeleri. İdil Sanat ve Dil Dergisi, (103), 373- 400.
• Uçan, A. (2005). Türk Müzik Kültürü. Ankara: Evrensel Müzikevi.
• Yalçın, G. (2019). Kevserî Mecmuası'nda Yitik Bir Sayfadan Üç Makam. Online Journal Of Music Sciences, 4(2), 166-181.
• Yeprem, M. S. (2004). Türk Cami Musikisi ile Mukayeseli Olarak İstanbul Gayr-i Müslimlerinde Mabed Musikisi [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Yeprem, M. S. (2010). İstanbul’da Yaşayan Müslüman ve Gayr-ı Müslim Cemaatlerdeki Mabed Musikisi [Sözlü Bildiri]. M. F. Arslan & M. V. Bilici (Ed.), Dinsel ve Kültürel Farklılıkların Birarada Yaşaması: İstanbul Tecrübesi içinde (s. 421-256). İstanbul: Pelikan Basım.
• Yıldırım, A. (1999). Nitel Araştırma Yöntemlerinin Temel Özellikleri ve Eğitim Araştırmalarındaki Yeri ve Önemi. Eğitim ve Bilim Dergisi, 23(112), 7-17.
• Zafeiris, P. (2014). Sacred Music of Ethnicities of Istanbul: A Comparative Study of Music System of Byzantine and Armenian Sacred Music [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.