DİJİTAL TÜKETİM KÜLTÜRÜNÜN HEGEMONYASI VE SERBEST ZAMAN

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 3, 185 - 202, 01.09.2020

Enver Gilanlıoğlu , Nuran Öze

Öz

Serbest zaman, insanların kendileri için özgürce seçim yaptığı bir özel zaman dilimi gibi lanse edilmekle birlikte, bu konuda bireylerin kararlarının dış etmenlerle şekil alması paradoksaldır. Çalışmada, tüketimin bir kültür halini aldığı bu çağda, serbest zamanın bireylerin hür seçimleri ile değil manipülasyona maruz kalarak şekillendiği düşünülmektedir. Bu bağlamda bu manipülasyon biçimlerinin, günümüzde yaygın kullanıma sahip internet tabanlı akıllı uygulamalar ve kullandıkları algoritmalar yardımı ile bireylere ait toplanan elektronik ayak izleri ile gerçekleştiği iddia edilmektedir. Bireylerin kendi verileri kullanılarak serbest zaman yönlendirilmekte ve bireylerin ‘sözde’ tercihleri, özgün bir edinimden uzaklaşmaktadır. Bu çalışmada serbest zamanın dijitalleşen tüketim kültürünün bir tasarımı haline gelmesi, teorik bir çerçevede sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Serbest Zaman, Tüketim, Dijital Tüketim Kültürü, Yapay Zeka, Büyük Veri

Kaynakça

• Afyon, Y. A., ve Karapınar , M. (2014). “Lise Son Sınıf Öğrencilerinin Serbest Zaman Faaliyetlerine Katılım Biçimlerinin Değerlendirilmesi”, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (33), 147-163.
• Akgül, B. ve Ayer, Z. (2019). “Sanayi 4.0 Sürecinde Medya Kuruluşlarının Personel Yapılarındaki Değişim”, Route Educational and Social Science Journal, 6(8), 126-134.
• Aksoy, S. (2019). “Kültür Endüstrisi Güdümünde Boş Zaman Pratiklerinde Tektipleşme: "Keyif" Etiketi ile Yapılmış Instagram Paylaşımları Üzerine Bir İnceleme”. Akdeniz İletişim Dergisi, (31), 601-622.
• Apple. (2019), https://www.apple.com/tr/siri/. Erişim Tarihi: 29. 12. 2019.
• Ardahan, F. ve Lapa, Y. T. (2010). “Üniversite Öğrencilerinin Serbest Zaman Tatmin Düzeylerinin Cinsiyete ve Gelire Göre İncelenmesi”, Spor Bilimleri Dergisi, 21(4), 129-136.
• Arslan, A. (2004). “Medyanın Birey, Toplum ve Kültür Üzerine Etkileri”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 1(1), 1-12.
• Arslan, S. (2011). “Serbest Zaman Kullanımı: Sıradan Serbest Zaman Etkinlikleri ve Sistemli Serbest Zaman Etkinlikleri”, Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(2), 1-10.
• Aslan, Ü. ve Özerhan, Y. (2017). “Big Data, Muhasebe ve Muhasebe Mesleği”, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 19(4), 862-883.
• Atalay, M. ve Çelik, E. (2017). “Büyük Veri Analizinde Yapay Zeka ve Makine Öğrenmesi Uygulamaları”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(22), 155-172.
• Ayaz, B. (2016). “Geç Kapitalizm: Medya ve Sanatta İçeriğin Metalaşması ve Anlamsızlaşması”, Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 1(1), 119-128.
• Aydoğan, F. (2000). Medya ve Serbest Zaman. İstanbul: Om Yayınevi.
• Aydoğan, F. (2017). “Dijital Çağın Çocuklarının Serbest Zamanı”, TRT Akademi, 02(04), 604-607.
• Aytaç, Ö. (2002). “Boş Zaman Üzerine Kuramsal Yaklaşımlar”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 231-260.
• Aytaç, Ö. (2005). “Kapitalizm ve Boş Zaman”, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 6(1), 1-22.
• Bahadır, M. (2016). “Antikçağ’dan Günümüze Boş Zaman Üzerine Bir Değerlendirme”, ETÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2), 103-116.
• Basmacı, P. (2018). “Yeni İletişim Teknolojilerinin Bireyin Serbest Zaman Kullanımına Etkisi ve Kuramsal Açıdan Değerlendirilmesi”, Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 110-126.
• Baştan, Serhat. (2003). “Yapay Zeka, Yeni İletişim Teknolojileri ve Örgütsel Değişim: Akıllı Örgüte Doğru”, Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 10(1), 187-203.
• Bocock, R. (1997). Tüketim. (İ. Kutluk, Çev.) Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Boschele, F. A. ve Cizmeci, E. (2016). “Serbest Zamanda Medya Ve Türkiye Ailesi”, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 6(11), 284-304.
• Cibaroğlu, M. O. ve Yalçınkaya, B. (2019). “Belge ve Arşiv Yönetimi Süreçlerinde Büyük Veri Analitiği ve Yapay Zeka Uygulamaları”, Bilgi Yönetimi Dergisi, 2(1), 44-58.
• Cizmeci, E. (2015). Yeni Medya Ve Serbest Zaman. F. Aydoğan içinde, İletişim Çalışmaları (s. 81-99). İstanbul: Derin Yayınları.
• Çark, Ö., Yıldız, İ. ve Karadeniz, A. T. (2019). “Sanayi 4.0 Kapsamında İşletmeler Açısından Büyük Veri”, International Journal of Multidisciplinary Studies and Innovative Technologies, 3(2), 114-120.
• Çaycı, K. A., Çaycı, B. ve Eken, İ. (2017). “Gençlerin Serbest Zaman Aktivitelerinin Mobil Teknoloji Merkezli Dönüşümünün "Mtuas Ölçeğine" Göre İncelenmesi”, 1. Uluslararası İletişimde Yeni Yönelimler Konferansı, 101-115.
• Çelik, E. (2018). “Modern Toplumda Serbest Zamanın İşlevi ve Planlanması”, Akademik Hassasiyetler, 5(9), 77-92.
• Davenport, T., Guha, A., Grewal, D., ve Bressgott, T. (2020). “How Artificial Intelligence Will Change The Future of Marketing”, Journal of The Academy of Marketing Science, 48(1), 24-42.
• Demir, M. ve Demir, Ş. S. (2014). “İşgörenlerin Serbest Zaman Gereksinimi ve Serbest Zaman Doyumunu Etkileyen Faktörler”, İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 2(3), 74-84.
• Demirel, S. ve Yegen, C. (2015). “Tüketim, Postmodernizm ve Kapitalizm Örgüsü”, Ankara Üniversitesi İLEF Dergisi, 2(1), 115-138.
• Demirtaş, B. ve Argan, M. (2015). “Büyük Veri ve Pazarlamadaki Dönüşüm Kurumsal Bir Yaklaşım”, Pazarlama ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi, (15), 1-21.
• Ergen, Y. (2018). “Büyük Veri, Sosyal Medya ve Etik: Facebook Örneğinde Bir Değerlendirme”. Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Yeni Düşünceler Hakemli E-Dergisi, (10), 53-64.
• Ertemel, A. V. ve Gürdal, S. (2016). “CRM'in Geleceği Yaygın Bilişim ve Ortam Duyarlı Mobil Pazarlama Kavramlarının İncelenmesi”, Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(13), 169-187.
• Euromassage. (2018),https://blog.euromsg.com/machine-learning-kullanmanin-e-posta-pazarlamasina-etkileri/. Erişim Tarihi: 2. 5. 2020.
• Girgin, Ü. H. (2014). Tüketim Toplumu ve Sinema (Yüksek Lisans Tezi). T.C Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü. İzmir.
• Gülşen, İ. (2019). “İşletmelerde Yapay Zeka Uygulamaları ve Faydaları: Perakende Sektöründe Bir Değerlendirme”, Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi, 11(2), 407-436.
• Güngör, Ö. (2017). İOS Tabanlı Mobil Cihazlar İçin Yapay Zeka Yöntemi ile Görüntü Sıkıştırma ve İletim Uygulaması (Yüksek Lisans Tezi). İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Türkiye.
• Hepp, A. (2014). Medyatikleşen Kültürler. (Ç. Bozdağ , & E. Devrani, Çev.) Ankara: Dipnot Yayınları.
• Horato. (2019), https://www.horato.com/tr/post/sosyal-medyayi-ve-yapay-zekayi-ne-kadar-taniyoruz-61. Erişim Tarihi: 25. 12. 2019.
• Internet World Stats (2020), https://www.internetworldstats.com/stats.htm. Erişim Tarihi: 2. 5. 2020.
• Karakoç, E. (2014). “Medya Aracılığıyla Popüler Kültürün Aktarılmasında Toplumsal Değişkenlerin Rolü”, Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 2(3), 245-269.
• Kart, E. (2014). “Boş Zamanın Çoklu Tüketim Mekanı Olarak İnternet ve Yeni Yaşam Tarzlarının İnşası”, Global Media Journal: TR Edition, 5(9), 180-218.
• Kaya, İ. (2014). “Alışveriş Merkezi Tüketicilerine Yönelik Rekreatif Alışveriş Ölçeği’nin Geliştirilmesi: İstanbul Örneği”, Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 11(1), 58-69.
• Kayadevir, A. (2011). “Tüketim Toplumu/Kültürü Bağlamında Boş Zaman ve Halk Kütüphanelerine Etkisi Üzerine Bir Deneme”, Türk Kütüphaneciliği, 25(1), 55-85.
• Kemp, Sımon. (2019). Digital 2019: Global Internet Use Accelerates, https://wearesocial.com/blog/2019/01/digital-2019-global-internet-use-accelerates, Erişim Tarihi: 12. 10. 2019.
• Ketizmen, M. ve Kart, A. (2019). “Kişisel Veri ve Rekabet Hukuku Kapsamında “Big Data””, Kişisel Verileri Koruma Dergisi, 1(1), 64-76.
• Kılıç, H. Atalay, E. ve Yurtsever, A. E. (2019). “Büyük Veri (Big Data) ve Müşteri İlişkileri Yöntemi (CRM) İşbirliğinin Pazarlama İletişimi Stratejilerindeki Rolü: Büyük Ölçekli Özel Bir Banka Örneği”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(2), 289-310.
• Kılıç, M. (2016). Gençlik Şiddet ve Serbest Zaman. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• Kumar, V., Rajan, B., Venkatesan, R., ve Lecinski, J. (2019). “Understanding The Role of Artificial Intelligence in Personalized Engagement Marketing”, California Management Review, 61(4), 135-155.
• Mora, N. (2008). “Medya ve Kültürel Kimlik”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 5(1), 1-14.
• Morva, A. D. (2006). “Bir Serbest Zaman Etkinliği Olarak Sinema”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 0(27), 113-124.
• Nar, M. Ş. (2015). “Küreselleşmenin Tüketim Kültürü Üzerindeki Etkisi: Teknoloji Tüketimi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(37), 941-954.
• Olcay, S. (2018). “Sosyalleşmenin Dijitalleşmesi Olarak Sosyal Medya ve Resimler Arasındaki Kaybolma Bozukluğu: Photolurkıng”, Yeni Medya Elektronik Dergisi, 2(2), 90-104.
• Omay, U. (2008). “Boş Zamanın Manipülasyonu ve Çalışma”, “İş,Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 10(3), 122-147.
• Özdemir, İ. ve Sağıroğlu, Ş. (2018). “Denetimlerde Büyük Veri Kullanımı Ve Üzerine Bir Değerlendirme”, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 6(2), 470-480.
• Özkan, S. (2018). Kamu Personelinin Serbest Zaman Etkinliklerine Katılımlarına Engel Teşkil Eden Faktörler ile Serbest Zaman Etkinliklerine Katılımı Kolaylaştıran Faktörlerin İncelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). T.C Dumlupınar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Kütayha.
• Özkoçak, Y. ve Tayanç, K. N. (2014). “Sanal Ortamda Kadının Boş Zaman Kullanımı ve Kendini Temsili”. 338-346. İstanbul: International Conference on Communication, Media, Technology and Design.
• Öztan, P. (2019). LGBTLİ Bireylerin Serbest Zaman Egzersiz Düzeyleri, Serbest Zaman Engelleri ve Motivasyonlarının İncelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). T.C Akdeniz Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Antalya.
• Poyraz, E. ve Özalp, H. (2017). “Kültür Endüstrisi ve Tüketim Bağlamında "Örnek Aile" Filminin Analizi”, Intermedia International Peer-Reviewed E-Journal Of Communication Sciences, 3(5), 371-386.
• Sarıipek, D. B. (2016). “Zaman Baskısı Altında Çalışma ve Boş Zaman Algısı”, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 14(4), 112-127.
• Savut, E. (2016).”Kültür Endüstrisi: Kamusal Alanın Tüketimi”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (23), 15-28.
• Serim, M. (2015), https://bigumigu.com/haber/yapay-zeka-ve-buyuk-verinin-sektorlerdeki-kullanimi/. Erişim Tarihi: 30.12.2019.
• Şan, M. K., ve Hira, İ. (2007). Frankfurt Okulu ve Kültür Endüstrisi Eleştirisi. M.K. Şan Sosyoloji Yazıları içinde, (s. 324-340). İstanbul: Kızılelma Yayıncılık
• Takcı, H., ve Baktır, N. (2018). “Büyük Veri Yaklaşımıyla Birden Çok Bilgi Erişim Merkezinin Kolektif Kullanımı”, Bilişim Teknolojileri Dergisi, 11(2), 123-129.
• Taşçı, B., ve Ekiz, S. (2018). “Serbest Zaman Aktivitesi Olarak Sosyal Medya Bağımlılığı”, 2. Uluslararası İletişimde Yeni Yönelimler Konferansı: Eğlence ve Ürün Yerleştirme (s. 224-235). İstanbul Ticaret Üniversitesi.
• Taşkaya, M. ve Yağız, D. (2018). “Global Medya Endüstrisinin Ritüel Kapsamlı Tüketime Yansıması: Doğum Günü Kutlama Konseptlerinde Walt Disney Kültürü”, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, (47), 273-290.
• Taydaş, O. ve Karakoç, E. (2019). “Sanal Üretim ve Sanal Tüketim Bağlamında Bilgisayar Oyunları ve Boş Zaman Kavramı: Farmvılle Örneği”, Erciyes İletişim Dergisi, 6(2), 1191-1208.
• Tekbıyık, S. G. (2017). Dijital İçerik Yönetiminde Görsel Kullanımının Marka İletişimine Etkisi (Yüksek Lisans Tezi). T.C İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Tellan, D. ve Tellan, T. (2015). “Analitik Dönüşüm ve Herşeyin İnterneti: Sayısal Kapitalizm Üzerine Değerlendirmeler”, LaborComm, (s. 79-92).
• Türkyılmaz, H. Y. (2019). https://pazarlamaturkiye.com/dijital-pazarlamada-hiper-kisisellestirme-ve-yapay-zeka-kullanimi-15-ornegiyle-beraber/. Erişim Tarihi: 28. 12. 2019.
• Yalçınkaya, Ş. (2015). “Modern Kentin Yeni Kamusal Alanında Çocuk, Alışveriş Merkezleri ve Serbest Zaman Etkinlikleri”, İDEALKENT, 6(17), 80-105.
• Yalçıntaş, A. (2018). “n≥ 30 vs. n= all: Büyük Veri, Veri Obezitesi ve Kaybolan Nedensellikler”, Yildiz Social Science Review, 4(2), 153-166.
• Yanıklar, C. (2010). “Tüketim Kültürü, Kapitalizm ve İnsan İhtiyaçları Arasındaki İlişki Üzerine Bir Tartışma”, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 34(1), 25-32.
• Yeni İş Fikirleri. (2018). http://www.yeniisfikirleri.net/yapay-zeka-nedir-ve-uygulamalari-nelerdir/. Erişim Tarihi: 31. 12. 2019.
• Yıldırım, B. F. ve Özdemirci , F. (2019). “Kurumlarda Örtük Bilginin Yapay Zekâ Destekli Tavsiye Sistemleri Aracılığıyla Ortaya Çıkarılması”, Bilgi Yönetimi Dergisi, 2(1), 34-43.
• Yurdigül, A. ve Zinderen, İ. E. (2015). “Yeni Kapitalizmin Boş Zaman ve Eğlence Aracı Olarak Facebook Oyunları”. Tarih Okulu Dergisi, (24), 253-265.