A New Task-Based Stocastıc Multi-Criteria Decision Making Approach

Yıl 2020, Sayı: 18, 61 - 75, 15.04.2020

Pelin Toktaş , Gülin Can

https://doi.org/10.31590/ejosat.657719

Cited By: 2

Öz

In real life decision problems, the result is generally obtained by
using the opinions of a limited number of experts who have sufficient knowledge
and experience on the subject of the decision. In the study, a new Multi
Criteria Decision Making (MCDM) approach was proposed, which enables new views
to be obtained by increasing the number of experts in decision-making processes
and modeling uncertainty in expert evaluations in a real-life manner. In this context, two different methods, which are
based on the The Multi-Objective
Optimization by Ratio Analysis (MOORA) Method, are developed using
continuous uniform distribution. These
approaches are MOORA Ratio and MOORA Reference Point approaches. Continuous
uniform distribution was preferred because each value within a certain range
had an equal chance of occurrence. This means that each expert opinion is given
an equal chance. Accordingly, by using a limited number of experts' opinions,
random numbers are generated with continuous uniform distribution; the results
of the evaluation of criteria and alternatives can be increased. Each different
assessment represents an expert. Random numbers were generated within this
range, taking into account the highest and lowest assessments of current
experts. The reason for this is to obtain a preliminary assessment of the
decision. However, the proposed approach is a task-based approach and
decision-makers make use of relevant alternatives before evaluating them. During
this use, decision makers are given different practical tasks. The efficiency
of performing tasks enables decision-makers to understand the needs of real
users and can be evaluated from a different perspective. The task-based MCDM
approach is also important in terms of universal design principles and user
satisfaction criteria considered in the evaluation of shopping centers in the
study. Two different MOORA approaches have been applied in order to evaluate
the shopping centers considering universal design principles and user
satisfaction criteria and the alternative rankings obtained have been
discussed. In addition, these two different approaches were developed to
calculate the importance weights of the criteria. The study involves
originality in terms of the proposed new approach and the criteria considered
in the evaluation of shopping centers.  

Anahtar Kelimeler

MOORA Ratio, MOORA Reference Point, Uniform Distribution

Görev Temelli Yeni Bir Stokastik Çok Kriterli Karar Verme Yaklaşımı Önerisi

Öz

Gerçek
hayattaki karar problemlerinde genellikle, karar konusuyla ilgili yeterli
düzeyde bilgi ve deneyime sahip sınırlı sayıda uzmanın görüşlerinden
yararlanılarak sonuca ulaşılmaktadır. Çalışmada, karar verme süreçlerinde uzman sayılarının arttırılmasıyla
yeni görüşlerin elde edilebilmesine ve uzman değerlendirmelerindeki
belirsizliğin rassallık dikkate alınarak gerçek hayata uygun bir şekilde
modellenebilmesine imkan tanıyan yeni bir Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV)
yaklaşımı önerilmiştir. Bu kapsamda, farklı bakış açılarıyla alternatif
sıralamalarını elde etmeyi sağlayan Oran Analizi Temeline Dayalı Çok Amaçlı
Optimizasyon Yöntemi (The Multi-Objective Optimization by Ratio Analysis
Method-MOORA) kapsamındaki iki farklı yöntem, sürekli düzgün dağılım kullanılarak
geliştirilmiştir. Bu yaklaşımlar, MOORA Oran ve MOORA Referans Noktası
yaklaşımlarıdır. Sürekli düzgün dağılım, belirli bir aralıkta yer alan her bir değerin
ortaya çıkma şansının eşit olması nedeniyle tercih edilmiştir. Bu durum, farklı
uzman görüşlerinin her birine eşit şans verilmesi anlamını taşımaktadır. Buna
göre, sınırlı sayıda uzmanın görüşleri kullanılarak, sürekli düzgün dağılımla
rastgele sayılar üretilip; kriter ve alternatiflerin değerlendirmelerine
ilişkin sonuçlar arttırılabilir. Her bir farklı değerlendirme, bir uzmanı
temsil etmektedir. Rastgele sayılar, mevcut uzmanların en yüksek ve en düşük
değerlendirmeleri dikkate alınarak, söz konusu aralıkta üretilmiştir. Bunun
sebebi ise, karar konusuna ilişkin bir ön değerlendirme elde etmektir. Bununla
birlikte, önerilen yaklaşım görev temelli bir yaklaşım olup, karar vericiler
alternatifleri değerlendirmeden önce ilgili alternatiflerin kullanımını
gerçekleştirmektedirler. Bu kullanım esnasında, karar vericilere uygulamaya
dönük farklı görevler verilmektedir. Görevlerin gerçekleştirilme etkinliği, karar
vericilerin gerçek kullanıcıların ihtiyaçlarını anlamalarını sağlamakta ve
farklı bir bakış açısıyla alternatifler değerlendirilebilmektedir. Çalışmada
alışveriş merkezlerinin değerlendirilmesi kapsamında dikkate alınan evrensel
tasarım prensipleri ve kullanıcı mennuniyeti kriterleri açısından da önerilen
görev temelli ÇKKV yaklaşımı önem taşımaktadır. Geliştirilen iki farklı MOORA yaklaşımı,
alışveriş merkezlerinin evrensel tasarım prensipleri ve kullanıcı memnuniyeti
kriterleri dikkate alınarak değerlendirilmesi için uygulanmış ve elde edilen
alternatif sıralamaları tartışılmıştır. Ayrıca, söz konusu iki farklı
yaklaşımın, kriterlerin önem ağırlıklarını da hesaplayabilecek şekilde
geliştirilmesi de sağlanmıştır. Gerçekleştirilen çalışma, önerilen yeni
yaklaşım ve alışveriş merkezlerinin değerlendirilmesinde dikkate alınan
kriterler açısından orjinallik içermektedir.

Anahtar Kelimeler

MOORA Oran, MOORA Referans Noktası, Düzgün Dağılım

Kaynakça

• Afacan, Y., & Erbug, C. (2009). An interdisciplinary heuristic evaluation method for universal building design. Applied Ergonomics, 40(4), 731-744.
• Akhavan, P., Barak, S., Maghsoudlou, H., & Antuchevičienė, J. (2015). FQSPM-SWOT for strategic alliance planning and partner selection; case study in a holding car manufacturer company. Technological and Economic Development of Economy, 21(2), 165-185.
• Akkaya, G., Turanoğlu, B., & Öztaş, S. (2015). An integrated fuzzy AHP and fuzzy MOORA approach to the problem of industrial engineering sector choosing. Expert Systems with Applications, 42(24), 9565-9573.
• Arabsheybani, A., Paydar, M. M., & Safaei, A. S. (2018). An integrated fuzzy MOORA method and FMEA technique for sustainable supplier selection considering quantity discounts and supplier's risk. Journal of cleaner production, 190, 577-591.
• Archana, M., & Sujatha, V. (2012). Application of fuzzy moora and gra in multi-criterion decision making problems. International Journal of Computer Applications, 53(9).
• Aslaksen, F., Bergh, S., Bringa, O. R., & Heggem, E. K. (1997). Universal design: Planning and design for all. Atalay, K. D., & Can, G. F. (2018). A new hybrid intuitionistic approach for new product selection. Soft Computing, 22(8), 2633-2640.
• Baležentis, T., & Baležentis, A. (2014). A survey on development and applications of the multi‐criteria decision making method MULTIMOORA. Journal of Multi‐Criteria Decision Analysis, 21(3-4), 209-222.
• Beecher, V., & Paquet, V. (2005). Survey instrument for the universal design of consumer products. Applied Ergonomics, 36(3), 363-372.
• Bircan, H., Arslan, R., & Eleroğlu, H. (2018, October). MOORA ve COPRAS yöntemleriyle Kayseri ilinde kurulabilecek biyogaz tesislerinin optimallik sıralaması. In ICPESS (International Congress on Politic, Economic and Social Studies) (No. 5).
• Brauers, W. K., & Zavadskas, E. K. (2006). The MOORA method and its application to privatization in a transition economy. Control and Cybernetics, 35, 445-469.
• Canbazoğlu, E., Ercan, U., & Çetin, E. İ. (2018). ticari taksi araç yenilemelerinde ahs ve moora yöntemlerine dayalı karar destek mobil uygulaması. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 117-134.
• Chawla, S., Agrawal, S., & Singari, R. M. (2019). Integrated TOPSİS-MOORA Model for Prioritization of New Bike Selection. In Advances in Engineering Design (pp. 755-765). Springer, Singapore.
• Çelikbilek, Y. (2018). Personel Seçimi için Bütünleşik Gri AHP–MOORA Yaklaşımının Kullanılması: Sağlık Sektöründe Yönetici Seçimi Üzerine Bir Uygulama. Alphanumeric Journal, 6(1), 69-82.
• Erdoğdu, A. (2018). Katılım Bankalarının Performans Analizlerine MULTIMOORA Yöntemi ile Bir Bakış. Ekonomi, Yönetim ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(2), 99-111.
• Ghoushchi, S. J., Yousefi, S., & Khazaeili, M. (2019). An extended FMEA approach based on the Z-MOORA and fuzzy BWM for prioritization of failures. Applied Soft Computing, 81, 105505.
• Gümüş, U. T. (2019). bist’de işlem gören ulaştırma sektöründeki firmaların finansal performans analizleri: MOORA ve VIKOR uygulama. TURAN-SAM, 11(41), 275-284.
• Hahn, J., Nattapon, L., Dilinazi, D., Jiang, Q., & Takahashi, F. (2018). Potential Universal Design of Rubbish Bins for Visually Impaired People and Their Psychological Preference Analysis. In Proceedings of the Annual Conference of Japan Society of Material Cycles and Waste Management The 29th Annual Conference of Japan Society of Material Cycles and Waste Management (p. 527). Japan Society of Material Cycles and Waste Management.
• Hanifatulqolbi, D., Ismail, I. E., Hammad, J., & Al-Hooti, M. H. (2019, April). Decision support system for considering the best teacher performance using MOORA method. In Journal of Physics: Conference Series (Vol. 1193, No. 1, p. 012018). IOP Publishing.
• Imrie, R. (2012). Universalism, universal design and equitable access to the built environment. Disability and rehabilitation, 34(10), 873-882.
• İç, Y. T. (2019). A Multi-Objective Credit Evaluation Model Using MOORA Method and Goal Programming. Arabian Journal for Science and Engineering, 1-14.
• Karande, P., & Chakraborty, S. (2012). A Fuzzy-MOORA approach for ERP system selection. Decision Science Letters, 1(1), 11-21.
• Karakaş, S., & Kırmızı, M. (2019). Multı-purpose TUGBOAT/AHT selectıon for Northern Caspıan Sea wıth TOPSIS and MOORA methods. Journal of Naval Sciences and Engineering, 15(1), 21-38.
• Karayel, S. D., Atmaca, E., Yalçın, C., & Burçak, E. R. O. L. (2018). VIKOR ve MOORA yöntemleri ile malzeme taşıma sistemi seçimi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 695-708.
• Konak, T., Elbir, G., Yılmaz, S., Karataş, B. M., Durman, Y., & Düzakın, H. (2018). Borsa İstanbul’da İşlem Gören Tekstil Firmalarının TOPSIS ve MOORA Yöntemi ile Analizi. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(1), 11-44.
• Kuşakçı, A. O., Ayvaz, B., Öztürk, F., & Feyza, S. O. F. U. Bulanık MULTIMOORA İle personel seçimi: havacılık sektöründe bir uygulama. Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 8(1), 96-110.
• Liu, H. C., You, J. X., Lin, Q. L., & Li, H. (2015). Risk assessment in system FMEA combining fuzzy weighted average with fuzzy decision-making trial and evaluation laboratory. International Journal of Computer Integrated Manufacturing, 28(7), 701-714.
• Liu, Y. E., Lee, S. T., Kascak, L. R., & Sanford, J. A. (2015, August). The bridge connecting theory to practice-A case study of universal design process. In International Conference on Universal Access in Human-Computer Interaction (pp. 64-73). Springer, Cham.
• Mackelprang, R. W., & Clute, M. A. (2009). Access for all: universal design and the employment of people with disabilities. Journal of social work in disability & rehabilitation, 8(3-4), 205-221.
• Meşhur, H. F. A., & Tekin, M. (2018). Evrensel Tasarım Yaklaşımının Şehir Planlama Disiplini Bakış Açısı ile Değerlendirilmesi. Online Journal of Art and Design, 6(5).
• Meyer, A., & Fourie, I. (2016). Make the makers’ voices count: combining universal design and participatory ergonomics to create accessible makerspaces for individuals with (physical) disabilities. In 15th Eahil Conference, Spain.
• Mustaquim, M. M., & Nyström, T. (2017). Some aspects of using universal design as a redesign strategy for sustainability. In Advances and New Trends in Environmental Informatics (pp. 49-60). Springer, Cham.
• Myerson, J., & West, J. (2015). Make It Better: how universal design principles can have an impact on healthcare services to improve the patient experience.
• Ohlan, A. (2016). Intuitionistic fuzzy exponential divergence: application in multi-attribute decision making. Journal of Intelligent & Fuzzy Systems, 30(3), 1519-1530.
• Oral, L. O., Karagöz, E., Tecim, V., & Ergül, A. V. (2019). TOPSIS, MOORA ve COPRAS Tekniklerine Dayalı Etkin Sunucu Yönlendirme Sistemi: Mobil Uygulama.
• Organ, A., & Kenger, M. D. (2018). Bütünleşik Bulanık AHP-Bulanık MOORA Yaklaşımının Market Personeli Seçimi Problemine Uygulanması. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(ICEESS’18), 271-280.
• Ökten, G. (2018). Evrensel Tasarım İlkeleri Doğrultusunda Engelsiz Üniversite Kampüslerinin Tasarlanması ve Biçimlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü.
• Ömürbek, N., & Eren, H. (2019). PROMETHEE, MOORA ve COPRAS Yöntemleri İle Oran Analizi Sonuçlarının Değerlendirilmesi: Bir Uygulama-Evaluation of the results of the rate analysis with PROMETHEE, MOORA and COPRAS Methods: An Application. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 174-187.
• Pérez-Domínguez, L., Rodríguez-Picón, L. A., Alvarado-Iniesta, A., Luviano Cruz, D., & Xu, Z. (2018). MOORA under Pythagorean fuzzy set for multiple criteria decision making. Complexity.
• Pittman, C. N., & Heiselt, A. K. (2014). Increasing accessibility: Using Universal Design principles to address disability impairments in the online learning environment. Online Journal of Distance Learning Administration, 17(3), 1-11.
• Rieh, S. Y., & Lee, M. W. (2016). A study on the universal design in elementary school facilities-focused on analysis of design guidelines. The Journal of Korean Institute of Educational Facilities, 23(2), 19-29.
• Stanujkic, D. (2016). An extension of the ratio system approach of MOORA method for group decision-making based on interval-valued triangular fuzzy numbers. Technological and Economic Development of Economy, 22(1), 122-141.
• Steen-Hansen, L., Gine Lundh, M. V., & Chen, W. (2014). How universal design principles can enhance the interface of 3D printing programs. In DS 78: Proceedings of the 16th International conference on Engineering and Product Design Education (E&PDE14), Design Education and Human Technology Relations, University of Twente, The Netherlands, 04-05.09. 2014 (pp. 123-128).
• Story, M. F. (1998). Maximizing usability: the principles of universal design. Assistive technology, 10(1), 4-12.
• Swaine, B., Labbé, D., Poldma, T., Barile, M., Fichten, C., Havel, A., ... & Rochette, A. (2014). Exploring the facilitators and barriers to shopping mall use by persons with disabilities and strategies for improvements: Perspectives from persons with disabilities, rehabilitation professionals and shopkeepers. ALTER-European Journal of Disability Research/Revue Européenne de Recherche sur le Handicap, 8(3), 217-229.
• Terece, T., & Berkin, G. (2019). Alışveriş Merkezlerinde Evrensel Tasarım ve Konfor: İstanbul'da Geniş Programlı Bir Alışveriş Merkezi Deneyimi. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (13), 211-236.