Tarihi Yapılarda Yeniden İşlevlendirme Süreçlerine Sistematik Bir Yaklaşım; Atik Valide Külliyesi Örneği

Yıl 2021, Sayı: 25, 172 - 184, 31.08.2021

İzzettin Kutlu Ruşen Ergün

https://doi.org/10.31590/ejosat.889402

Cited By: 5

Öz

Tarihi yapılar; toplumun kültürü, mimarisi, sosyo-ekonomik durumu, yaşayış biçimi gibi bölge geçmişine dair bilgi veren önemli eserlerdir. Fakat zaman içerisinde iklim ve kullanım koşullarına bağlı olarak doğal veya insan kaynaklı nedenlerden bozulmalar meydana gelebilmektedir. Bozulmalara karşı ayakta kalabilen tarihi yapılar, aynı işlevle korunarak restore edilebilmekte veya çağdaş döneme ayak uydurabilmeleri adına eski kullanımının dışında farklı olarak yeniden işlevlendirilebilmektedir. Bu çalışmanın amacı da tarihi yapıların özelliklerine göre müdahalelerin ve işlev değişikliklerinin mimari uyumluluğunu belirlemektir. Çalışmada, Mimar Sinan’ın son eseri olarak bilinen Atik Valide Külliyesindeki birimlerin inşa edildiği dönemden günümüze kadar geçirmiş olduğu değişimler araştırılmıştır. Çalışmanın yöntemi iki aşamadan oluşmaktadır. İlk aşamada veri toplama yöntemi kullanılarak Atik Valide Külliye yapılarının özgün ve mevcut durum özellikleri değerlendirilmiştir. İkinci aşamada ise iz sürme yöntemi ile tarihi yapılarda değişen kütle ve işlev ilişkileri tespit edilmiştir. Tarihi külliye yapılarında işlev değişiklikleri çizelgeler oluşturularak dönemlere ayrılmıştır. Yapılardaki dönemsel müdahalelerin, önemli bir mimari miras olan külliye yapılarına olumlu ve olumsuz yaklaşımları; çeşitli uluslararası koruma ölçütlerinin maddeleri referans alınarak işlevsel performans, süreç performans ve çevresel performans kriterleri başlığında değerlendirilmiştir. Uygulanan yöntem, ortaya çıkan kültürel miras etki değerlendirmesi alanına bir katkı olarak ve yerel yönetimlere değerleme için sunulan belirli kültürel miras varlık projelerini değerlendirmek için bilimsel yardım olarak düşünülebilir. Sonuç olarak; kültürel değeri olan bir külliye özelinden tarihi yapı geneline yapılacak olan işlev değişikliklerinde, yapının kütlesel ölçeği ile uyumlu olmayan dönüşümler yerine; yapının tümüyle orantılı uyumlu bir işlevin seçilmesi, yeni işlevin tarihsel örüntü duygusunu tamamlaması ve yapının korunmasına katkıda bulunması gerektiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Atik Valide Külliyesi, Mimar Sinan, Mimari miras koruma, Performans değerlendirme kriterleri

A Systematic Approach for Re-Using Processes in Historical Buildings; Example of Atik Valide Kulliye

Öz

Historical buildings are important works that provide information about the past of the region such as the culture, architecture, socio-economic status and lifestyle of the society. However, over time, depending on the climate and conditions of use, deterioration may occur from natural or human causes. Historical buildings that can survive against deterioration can be preserved and restored with the same function, or they can be re-using differently than their original use in order to adapt to the contemporary period. The aim of this study is to determine the architectural compatibility of interventions and functional changes according to the characteristics of historical buildings. In the study, the changes that the Atik Valide Kulliye, known as the last work of Mimar Sinan, has been investigated from the time it was built to the present day. The method of the study consists of two stages. In the first stage, the original and current status characteristics of the Atik Valide Kulliye structures were evaluated using the data collection method. In the second stage, changing mass and function relationships in historical buildings were determined by tracing method. Schedules of functional changes in historical külliye buildings are divided into periods. The positive and negative approaches of the periodic interventions in the buildings to the külliye structures, which are an important architectural heritage; It has been evaluated under the heading of functional performance, process performance and environmental performance criteria, taking as reference the articles of various international protection criteria. The method applied can be considered as a contribution to the emerging field of cultural heritage impact assessment and as scientific assistance to assess specific cultural heritage property projects submitted to local governments for appraisal. As a result, reusing in historical buildings, a function that is compatible with the whole structure should be selected, unlike transformations that are not compatible with the mass scale of the building. It is concluded that the new function should complement the sense of historical pattern and contribute to the preservation of the structure.

Anahtar Kelimeler

Atik Valide Kulliye, Architect Sinan, Conservation of architectural heritage, Performance evaluation criteria

Kaynakça

• Artvinli, F. (2013). Delilik Siyaset ve Toplum: Toptaşı Bimarhanesi 1873-1927. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Ahunbay, Z. (1988a). Mimar Sinan Yapılarında Kullanılan Yapım Teknikleri ve Malzeme.
• Ahunbay, Z. (1988b). Mimar Sinan’ın Eğitim Yapıları. Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, 1, 239-309.
• Akgün, G. H. (2005). 16. yy. Osmanlı kenti İstanbul'da kent içi konumlarına göre Mimar Sinan'ın külliye gruplarında yer seçimi etmenlerinin tespiti ve analizi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi) Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
• Alaboz, M. (2008). Mimar Sinan köprülerinin güncel durum değerlendirmesi ve Kapuağası köprüsü restorasyon projesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Alkan, G. (2007). İstanbul Mimar Sinan Dönemi Külliyeleri İçinde Medreselerin Yeri ve 'Edirnekapı Mihrimah Sultan Medresesi’. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Altınoluk, Ü. (1998). Binaların yeniden kullanımı. İstanbul: YEM Yayınları
• Altıntaş, S. (2020, 19 Şubat). Mimar Sinan’ın Son Şarkısı: Valide-i Atik Külliyesi. Hürriyet. Website: https://www.hurriyet.com.tr/seyahat/mimar-sinanin-son-sarkisi-valide-i-atik-kulliyesi
• Balcan, C. (2018). Mimar Sinan’ın İstanbul külliyelerinde yer alan sıbyan mektepleri ve koruma sorunları [Mimar Sinan Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Benli, G. (2016). Hospitals in the Ottoman Period and the Work Of Sinan the Architect: Suleymaniye Külliye Dar Al-Shifa and the Medical Madrasa. A+ Arch Design International Journal of Architecture and Design, 2(3), 1-9.
• Bennett, A. & Elman, C. (2006). “Complex causal relations and case study methods: The example of path dependence”, Political analysis, 250-267.
• Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2020). Sinan. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/biography/Sinan
• Cangül, C. (2008). Atik Valide Hamamı. https://www.canercangul.com/16493/atik-valide-hamami/ adresinden 25 Şubat 2021 tarihinde erişildi.
• Çıplak, E. L. (2017). Mimar Sinan yapılarının inşa tekniğini anlamak: Lüleburgaz Sokullu Mehmed Paşa Camisi örnek çalışması. (Yayımlanmamış doktora tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Demir, M. (1998). Türkiye Selçuklu şehirlerinde imaret kurumları ve vakıfları. Vakıflar Dergisi, 27, 53-73.
• Demirdal, M. (2014). İstanbul'da işlev değişikliğine uğramış Mimar Sinan Hamamları: Ortaköy hamamı örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bahçeşehir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Dikmen, Ç.B. ve Özçetin, Z (2016). Herkes için Tasarım Kapsamında bir Avrupa Birliği Gençlik Projesi Deneyimi: Engelsiz Yozgat. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 4(7), 58-74.
• Dikmen, Ç.B. ve Toruk, F. (2017). Sıbyan Mekteplerinin Mimarisi: Abdullah Paşa Sıbyan Mektebi Örneği. Vakıflar Dergisi, 48, 35,73.
• Dinçel, I. (1995). İstanbul'daki Mimar Sinan dönemi medreseleri genel değerlendirmesi ve Kılıç Ali Paşa Medresesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Ekimci, B. G. (2011). Üsküdar’ın Vakıf Eser Kültür Mirası Ve Korunması İçin Öneriler. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Eriş, İ., & Yüzereroğlu, U. (2013). Atik Valide Sultan Külliyesi 2011-2013 yılları restorasyonu ve uygulamaları. Içinde Vakıf Restorasyon Yıllığı (Sayı 6).
• Ergün, R. (2020). Tarihi Tarsus Kırkkaşık Bedesteni’nin Sürdürülebilirlik Açısından İncelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Teknik Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Eskişehir.
• Erkan, G. (2005). Tabhane. Toplum ve Sosyal Hizmet, 16(2), 53-56.
• Ertuğrul, A. D. (2002). Mimar Sinan'ın İstanbul'daki mevcut hamamları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• İpekçi, E. (2016). Mimar Sinan tarafından İstanbul'da inşa edilen Çinili Hamam'ın sıva özellikleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• İşçi E. (2008). “Nitel araştırma yöntemleri”, http://emreisci.blogspot.com.tr/2008/11/nitel-aratirma-yntemleri.html, adresinden 25 Şubat 2021 tarihinde erişildi.
• Kalaç, R. (2020). Bir Hadis İhtisas Kurumu Olarak Nûriyye Ve Eşrefiyye Dârülhadisi. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 9, 67–82. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1173094
• Kara, M. (2008). Tekke eğitimi ve literatürü. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6(12), 107-138.
• Karagöz, Ş. (2005). Marmaray Projesi Üsküdar Meydanı Aç-Kapa İstasyonu Arkeolojik Kurtarma Kazıları. 15. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 137–166.
• Katkak, B. (2016). Mimar Sinan’in İstanbul’u. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.
• Kaygısız, A. (2019). Mimar Sinan Camilerinden Şemsi Ahmet Paşa Camii (Üsküdar) ile T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı Tip 3 Camii'nin akustik açıdan karşılaştırılması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Kaynar, İ. C. (2019). Restorasyon uygulamaları sonrasında önleyici koruma metodolojisinin Mimar Sinan dönemi türbeleri üzerinde irdelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Konyalı, İ. H. (1977). Abideleri ve Kitabeleriyle Üsküdar Tarihi. Türkiye Yeşilay Cemiyeti.
• Kuban, D. (1961). Atik Valide Camii. Mimarlık ve Sanat, 2.
• Kuran, A. (1988). Mimar Sinan’ın Camileri. Içinde S. Bayram (Ed.), Mimarbaşı Koca Sinan: Yaşadığı Çağ ve Eserleri-1 (ss. 175–214). Vakıflar Genel Müdürlüğü. http://hdl.handle.net/11352/1771
• Lutzkendorf, T., Speer, T., Szıgettı, F., Davıs, G., Roux, P.C., Kato, A., Tsuekawa, K. (2005). A comparison of international classifcations for performance requirements and building performance categories used in evaluation methods, CIB 2005 Helsinki Symposium, International Council for Research and Innovation in Building and Construction, Helsinki
• Nemlioğlu, C. (2004). Üsküdar, Atik Valide Camii Özgün Kalem İşleri Ve Türk-İslam Bezeme Sanatındaki Yer. Içinde Z. Kurşun, A. E. Bilgili, K. Kahraman, & C. Güngör (Ed.), Üsküdar Sempozyumu I (ss. 59–89). Üsküdar Belediye Başkanlığı Üsküdar Araştırmaları Merkezi. https://www.uskudar.bel.tr/userfiles/files/1.sempozyum_cilt_2.pdf
• Öztürk, T. (2019). Huzurevlerinde yatak odası mekanının gelişim süresi, İstanbul ve Brüksel Örneği. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 16, 662-678
• Polat, M. (2020). Mimar Sinan dönemi camileri içerisinde yer alan Diyarbakır İskender Paşa Caminin önemi ve koruma sorunları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Diyarbakır.
• Rabb, P. (2013) ‘We are all servants here!’ Mimar Sinan – architect of the Ottoman Empire, Periodica Polytechnica Architecture, 44(1), pp. 17-37. https://doi.org/10.3311/PPar.7444
• Saraç, T. (2012). Şehirleşen Üsküdar’da Ticaret Olgusu ve Mekânsal Oluşuma Etkisi, 7. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu, 251-266.
• Sadan, O. B., Bal, I. E. and Smyrou, E. (2007). Structural Analysis of Istanbul Beyazit II Mosque Retrofitted by Mimar Sinan. In Proceedings of the International Symposium on Studies on Historical Heritage.
• Sekitmez, K. M. (2019). İstanbul Mimar Sinan dönemi medreseleri ve Üsküdar Mihrimah Sultan medresesi koruma ve işlev sorunları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Sönmez, Ü. N. (2010). Mimar Sinan yapısı menzil külliyelerinden; İzmit Pertev Paşa Külliyesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Sönmez, E. S. (2015). Mimar Sinan'ın Şehzade, Süleymaniye ve Selimiye Camilerindeki birim hücrelerden üreyen geometrik desenlerin çözümlemeleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Symon, G. E. & Cassell, C. E. (1998). Qualitative methods and analysis in organizational research: A practical guide. Sage Publications Ltd.
• Tuncer, S. (2014). Mimar Sinan camilerinde kubbenin akustik açıdan belgelenmesi: Kadırga Sokollu Mehmet Paşa camii örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Tanman, M. B. (1991). Atik Valide Sultan Külliyesi. Içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 4, ss. 68–73).
• Terzioğlu, A. (1992). Darüşşifa. Içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisiİslam Ansiklopedisi (ss. 163–178). Türkiye Diyanet Vakfı. https://islamansiklopedisi.org.tr/bimaristan
• URL-1. https://www.sanatinyolculugu.com/uskudar-atik-valide-sultan-kulliyesi/ (Erişim Tarihi: 08.11.2020
• URL-2. https://www.uskudar.bel.tr/tr/main/erehber/hamamlar/41/valide-i-atik-hamami-toptasi-hamami/405 (Erişim Tarihi: 11.08.2020)
• Yaldız, E. (2013). Anıtsal Yapıların Kullanım Sürecinde Değerlendirilmesine Yönelik Bir Model Önerisi, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
• Yandex Haritalar, Website: https://yandex.com.tr/harita/115706/uskudar/?ll=29.023987%2C41.018821&mode=search&oid=1071022895&ol=biz&z=17.96 (Erişim Tarihi: 08.11.2020)
• Yağlı, B. M. (2010). Mimar Sinan'ın Şehzade, Süleymaniye ve Selimiye camilerinin tektonik karakterlerinin çözümlenmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yıldırım, A. (1999). “Nitel Araştırma Yöntemlerinin Temel Özellikleri ve Eğitim Araştırmalarındaki Yeri ve Önemi”, Eğitim ve Bilim, 23(112).
• Yılmaz, A. (2001). Osmanlı mimarisinde külliye olgusu ve Atik Valide Külliyesi örneği. Mimar Sinan Üniversitesi.