Kentsel Peyzajlarda Yol Kenarı Yeşil Alanların, Kent Ekosistemi Çerçevesinde Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Sayı: 25, 736 - 748, 31.08.2021

Gül Aslı Aksu

https://doi.org/10.31590/ejosat.944343

Cited By: 2

Öz

Kentleşme sürecinin yoğun olarak yaşandığı kent ekosistemlerinde birçok döngü sekteye uğramaktadır. Yeşil alan sisteminin bozulmasına bağlı olarak, kentsel ısı adası oluşumları artmakta, yağmur suları hızla yüzeysel akışa geçmekte, yapay topoğrafyaya bağlı olarak suni mikro-iklimsel oluşumlar (rüzgar - gölge kanyonu oluşumu v.b.) görülmekte, havadaki partikül madde ve emisyon oranları yükselmektedir.
Kentsel peyzajlarda, meydana gelen bu değişimleri kontrol altında tutmanın en önemli yollarından bir tanesi, yeşil alan sisteminin devamlılığını sağlamaktır. Kent ortamında yol ağlarına eşlik eden yeşil alanlar, yeşil sistem içerisinde hat boyunca etkili olarak, yeşil üniteleri birbirine bağlayıcı bir karaktere sahiptir. Bu yapılarıyla hem yeşil sistemi tamamlayıcı hem yol ağların sebep olduğu zararlı etkileri frenleyici hem de bazı canlılar için yaşam ortamı teşkil edici özelliklere sahiptirler. Buna karşılık, planlama, tasarım ve yönetim kararlarında, yaşam kalitesi ve kentsel ekosisteme sağladıkları katkı bakımından göz ardı edilmektedir.
Bu makalede İstanbul, Beşiktaş İlçesi yeşil alan sistemine ait yol kenarı yeşil alanlar, peyzaj ekolojisi çerçevesinde ünite-koridor-matris yaklaşımına göre ele alınıp sürdürülebilirlik açısından değerlendirilmiştir. Bu amaçla, öncelikle peyzaj ve sınıf düzeyi peyzaj metrikleri yardımıyla peyzaj paterni incelenmiştir. Peyzaj düzeyi metrikler konumsal hale getirilerek haritalanmıştır. Sonra örnek bir alan üzerinde yol kenarı yeşil alanların ekolojik fonksiyonları değerlendirilmiştir. Elde edilen bulgular kent içi yeşil sistem, ekolojik, fonksiyonel ve estetik bakış açılarına göre yorumlanıp öneriler getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yol kenarı yeşil alan, Peyzaj ekolojisi, Kentsel yeşil alan sistemi, Peyzaj planlama, Peyzaj metrikleri

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

114O341

Teşekkür

Bu araştırma TÜBİTAK-ARDEB Kariyer Geliştirme Programı (3501) kapsamında, 114O341-TOVAG proje numarasıyla desteklenen ve İstanbul Ticaret Üniversitesi bünyesinde yürütülen “İstanbul Beşiktaş İlçesi Ekolojik Planlama Yaklaşımlı Kentsel Peyzaj Planı ve Uygulama Stratejisi” başlıklı araştırma projesinin çıktısıdır. Sağlamış oldukları destekten ötürü TÜBİTAK’a teşekkür ederim.

Evaluation of Roadside Green Areas in Urban Landscapes in the Framework of Urban Ecosystem

Öz

Due to intense urbanization pressure, many ecological cycles are disrupted in the cities. The deterioration of the green network increases urban heat island effects, rainwater rapidly passes to runoff, artificial micro-climatic formations (wind-shade canyons, etc.) are seen depending on artificial topography, and particulate matter and emission rates rise.
One of the most important ways to keep these changes in urban landscapes under control is to ensure the continuity of the green network. Roadside green areas are accompanying road networks in the urban environment and through their linear structure, they have a binding character between green units in the green system. These structures are important parts of the green system, they are absorbing the negative effects of roads and they are constituting habitats for some living creatures. On the other hand, their contribution to the urban ecosystem in terms of the quality of life, planning, design, and management decisions was ignored.
In this article, the roadside green areas belonging to the green network of Beşiktaş, District of Istanbul are evaluated according to the unit-corridor-matrix approach within the framework of landscape ecology and in terms of sustainability. For this purpose, firstly, landscape pattern was examined with the help of landscape and class-level landscape metrics. Landscape-level metrics were mapped. Then, the ecological functions of the roadside green areas on a sample area were evaluated. The obtained findings were interpreted according to the urban green system, ecological, functional, and aesthetic perspectives, and suggestions were made.

Anahtar Kelimeler

Roadside green area, Landscape ecology, Urban green network, Landscape planning, Landscape metrics

Proje Numarası

114O341

Kaynakça

• Ahern, J. (2004). Greenways in the USA: Theory, Trends and Prospects. In: Ecological Networks and Greenways Concept, Design, Implementation. Pp 34-55. Ed: Jongman, R.H.G. ve Pungetti, G., Cambridge University Press, UK. ISBN: 0 521 53502 6
• Bentrup, G. (2008). Conservation buffers. Design Guidelines for Buffers, Corridors, and Greenways. Gen. Tech. Rep. SRS-109. Asheville, NC: Department of Agriculture, Forest Service, Southern Research Station.
• Çepel, N. (1994). Peyzaj Ekolojisi Ders Kitabı. İstanbul Üniversitesi Yayınları, Üniversite Yayın No: 3868, Fakülte Yayın No: 429 Orman Fakültesi, İstanbul ISBN: 975-404-371-X
• Çepel, N. (2003). Ekolojik Sorunlar ve Çözümleri. TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları 180, Ankara. ISBN: 975-403-290-4
• Çepel, N. (2006). Ekoloji, Doğal Yaşam Dünyaları ve İnsan. Palme Yayıncılık, Ankara, ISBN: 975-8982-68-0.
• Darmstad, W.E., Olson, J.D., Forman, R.T.T. (1996). Landscape Ecology Principles in Landscape Architecture an Land-use Planning. Harward University Graduate School of Design, Island Press, American Society of Landscape Architects. U.S.A., ISBN: 1-55963-514-2.
• Demir, S. (2013). İstanbul’un Beşiktaş İlçe Merkezinde Gürültü Düzeyleri Belirlenerek Gürültü Haritasının Oluşturulması. Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halksağlığı Anabilim Dalı, İstanbul.
• Dixon, K.K. ve Wolf, K.L. (2007). Benefits and Risks of Urban Roadside Landscape: Finding a Livable, Balanced Response. Proceedings of the 3rd Urban Street Symposium (June 24-27, 2007; Seattle, WA). Washington D.C.: Transportation Research Board of the National Academies of Science.
• Erell, E., Pearlmutter, D., Williamson, T. (2011). Urban Microclimate. Designing the Spaces Between Buildings. Earthscan from Routlege, Taylor & Francis, London. ISBN: 978-1-84407-467-9
• Farina, A. (1998). Principles and Methods in Landscape Ecology. Chapman & Hall, UK ISBN: 0 412 73040 5 (PB).
• Forman, R.T.T. (1995). Land Mosaics. New York: Cambridge University Press., U.K., ISBN: 978-0-521-479980-6 (PB).
• Forman, R.T.T. (2008). Urban Regions. Ecology and Planning Beyond the City. Cambridge University Press, UK., ISBN-13: 978-0-521-67076-0 (PB).
• Forman, R.T.T. (2014). Urban ecology: science of cities. UK: Cambridge University Press. ISBN: 978-0-521-18824-1 (PB).
• Forman, R.T.T. ve Deblinger, R.D. (2000). The Ecological Road-Effect Zone of a Massachusetts (U.S.A.) Suburban Highway. Conservation Biology, Vol. 14, No. 1, Pages 36-46.
• Forman R. T. T. ve Godron M. (1986), Landscape Ecology. John Wiley & Sons. New York, ISBN: 0-471-87037-4.
• Gartland, L. (2008). Heat Islands: Understanding and Mitigating Heat in Urban Areas. Earthscan, UK. ISBN-13: 978-1-84407-250-7.
• Hellmund, P.C. ve Smith, D.S. (2006). Designing Greenways. Sustainable Landscapes for Nature and People. Island Press, Washington, 2006. ISBN: 1-55963-329-8
• Jongman, R.H.G. (2004). The Context and Concept of Ecological Networks. Pp 7-33 In: Ecological Networks and Greenways Concept, Design, Implementation. Ed: Jongman, R.H.G. ve Pungetti, G., Cambridge University Press, UK. ISBN: 0 521 53502 6
• Jongman, R.H.G. ve Pungetti, G. (2004). Introduction: Ecological Networks and Greenways. Pp 1-6 In: Ecological Networks and Greenways Concept, Design, Implementation. Ed: Jongman, R.H.G. ve Pungetti, G., Cambridge University Press, UK. ISBN: 0 521 53502 6
• Kuttler, W. (2008). The Urban Climate – Basic and Applied Aspects. In: Urban Ecology, an International Perspective on the Interaction Between Humans and Nature, ed: Marzluff, J.M., Shulenberger, E., Endlicher, W., Alberti, M., Bradley, G., Ryan, C., Simon, U., ZumBrunnen, C., Springer Science+Business Media, Pp: 233-248, LLC, NY. USA, ISBN: 978-0-387-73411-8.
• Leitão, A.B., Miller, J., Ahern, J., McGarigal, K. (2006). Measuring Landscapes. A Planner’s Handbook. Island Press, U.S.A., ISBN: 1-55963-899-0 (PB).
• McGarigal, K. (2002). Landscape pattern metrics. In: El-Shaarawi, A.H., Pieporsch, W.W. (eds.), Encyclopedia of Environmetrics, 2. John Wiley & Sons, Chichester, England, Pp. 1135-1142, ISBN: 0-471-89997-6.
• McGarigal, K., Cushman, S.A., Ene, E. (2015). FRAGSTATS v4: Spatial Pattern Analysis Program for Categorical and Continuous Maps. Computer software program produced by the authors at the University of Massachusetts, Amherst.
• Musaoğlu, N., Coşkun, M.Z., Göksel, Ç., Kaya, Ş., Bektaş, F., Saroğlu, E., Üstün, B., İpbüker, C., Erden, T., Karaman, H. (2004). İstanbul Anadolu Yakası Hazine Arazilerinin Uydu Verileri ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile İncelenmesi. TÜBİTAK-İnşaat ve Çevre Teknolojileri Araştırma Grubu (IÇTAG-I433) Proje Raporu, Proje No: 103I011
• Nasrullah, N., Tatsumoto, H., Misawa, A. (1994). Effect of Roadside Planting and Road Structure on No2 Concentration Near Road. Jpn. J. Toxicol. Environ. Health, 40 (4), 328-337.
• Oke, T.R. (1976). The Distinction Between Canopy and Boundary‐layer Urban Heat Islands. Atmosphere, 14:4, 268-277, DOI: 10.1080/00046973.1976.9648422
• Rees, W. ve Wackernagel, M. (2008). “Urban Ecological Footprints: Why Cities Cannot be Sustainable - and Why They are a Key to Sustainability”, ed: Marzluff, J.M., Shulenberger, E., Endlicher, W., Alberti, M., Bradley, G., Ryan, C., Simon, U., ZumBrunnen, C., Springer Science+Business Media, Pp: 537-555, LLC, NY. USA, ISBN: 978-0-387-73411-8, 2008.
• Suri, L. 2018. “Search for Plans for Drinking Water Basins: Ömerli Drinking Water Basin as an Example,” Journal of Multidisciplinary Research (1947-2900), 1(1), 0-0
• Suri, L. 2019. Kentsel Alanlarda Barınma Sorunları ve Çözüm Arayışı, ISAS WINTER-2019, Kasım, 4th International Symposium on Innovative Approaches in Architecture, Planning and Design Samsun / Turkey Şahin, Ş. 1989. Ankara kenti yol ağaçlarının sorunları ve peyzaj mimarlığı açısından alınması gerekli önlemler. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 372s, Ankara.
• Turner, M., Gardner, R.H., O’Neill, R.V. (2001). Landscape Ecology. In Theory and Practice, Pattern and Process, Springer Verlag, NY, USA. ISBN: 0-387-95123-7
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), (2017). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları., (https://biruni.tuik.gov.tr/ ziyaret tarihi: 10.11.2018)