Türkiye’de Yenilenebilir Kaynaklara Dayalı Elektrik Üretimini Etkileyen Faktörler: Rüzgar ve Güneş Enerjisi Örneğinde Kar Amacı Motivasyonuna göre Farklılaşan Engeller ve Destekler

Yıl 2021, Sayı: 32, 901 - 916, 31.12.2021

Yelda Erden Topal Betül Hande Gürsoy Haksevenler Erkan Erdil

https://doi.org/10.31590/ejosat.1045546

Öz

Enerji talebinin hızlı artışı ve enerji kaynaklarının bu artışı karşılamakta göreceli olarak yetersiz kalması, enerjinin sürdürülebilir olarak üretilmesini gündeme taşımaktadır. Ülkemizde enerji kaynaklarının büyük bir kısmının ithal ediliyor olması, yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik üretiminde kullanılmasının yaygınlaştırılmasını daha da önemli hale getirmektedir. Gelişmekte olan teknolojiler olarak adlandırılan rüzgar ve güneş enerjisine dayalı elektrik üretim teknolojileri, (hidroelektrik üretim teknolojileri gibi) diğer yenilenebilir enerji türlerine nazaran daha az kullanılan teknolojilerdir. Bu sebeple, elektrik üretiminde bu kaynakların kullanımının artması konusundaki engellerin ve desteklerin belirlenmesi ve tahlil edilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu kapsamda, Türkiye’de yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik üretimi ile doğrudan veya dolaylı olarak bağlantılı olan aktörlerden 57 temsilci ile açık uçlu sorulardan oluşan yarı yapılandırılmış mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Çalışmada açık kodlama yöntemiyle 40 adet destekleyici faktör, 40 adet engelleyici faktör belirlenmiştir. Bu faktörler, ekonomik, fiziksel, kurumsal, psikolojik, teknolojik, siyasi ve yönetimsel olmak üzere yedi ayrı başlık altında gruplanmıştır. Elde edilen bulgularda, ekonomik, kurumsal, yönetimsel ve siyasi faktörlerin daha çok ön plana çıktığı gözlenmiştir. Ülkemizde doğrudan kar amacı güden özel sektör ve kar amacı gütmeyen diğer sektörlerdeki aktörlerin gözünden derlenen bu faktörler analiz edildiğinde, kar amacı güden sektörlerdeki aktörler için daha çok siyasi faktörlerin, yönetimsel faktörlerin ve kurumsal faktörlerin belirleyici olduğu; kar amacı gütmeyen aktörler için ise daha çok ekonomik faktörlerin belirleyici olduğu görülmüştür. Siyasi faktörler ve yönetimsel faktörler içinde en çok öne çıkan faktörler destek ve teşvikler, mevcut alt yapı ve bürokratik uygulamalar ile ilgili olurken, Kurumsal faktörler içinde iş birliği ve koordinasyon mekanizmaları belirleyici unsur olmuştur. Ekonomik faktörler en çok maliyet ve yatırım kaynaklı mekanizmalar, destekler ve engeller bağlamında değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yenilenebilir enerji teknolojileri, engelleyen faktörler, destekleyen faktörler, Türkiye, kar motivasyonu, Yenilenebilir enerji teknolojileri, engelleyen faktörler, destekleyen faktörler, Türkiye, kar motivasyonu

Destekleyen Kurum

TUBITAK

Proje Numarası

114K070

Teşekkür

Yazarlar alan araştırmasının yapılmasında fon kaynağı sağlayan “TUBITAK 1002 Programı: 114K070: Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik üretimi piyasasının oluşumu: rüzgar ve güneş enerjisi bağlamında Türkiye örneği” isimli proje çalışması bağlamında, TÜBİTAK’a teşekkür ederler. Ayrıca alan araştırmalarındaki katkılarından dolayı projede araştırmacı olarak yer almış Dr. Öğr. Üyesi Gülsevim Evsel (Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi)’e teşekkür ederiz. Tüm fikirler ve çıkarılan sonuçlar yazarlara aittir, kurumları bağlayıcılığı yoktur.

The Factors Effecting Renewable Energy Generation in Turkey: Different Inducement and Blocking Mechanisms depending on Profit Motivation in Solar and Wind Energy

Öz

The rapid increase in energy demand and the relative inadequacy of energy resources to meet this increase brings sustainable energy production to the agenda. Most energy resources are imported, making it even more critical to expand domestic and renewable energy resources in electricity generation. Electricity generation technologies based on wind and solar energy, called emerging technologies, are less used than other types of renewable energy (such as hydroelectricity). For this reason, it is of great importance to identify and analyze the inducement and blocking factors for motivating the use of these resources in electricity generation. In this context, semi-structured interviews were conducted with 57 representatives from actors directly or indirectly related to renewable electricity generation in Turkey. In the study, 40 inducement factors and 40 blocking factors were determined by the open coding method. These factors are grouped under seven different headings: Economic, physical, institutional, psychological, technological, political and organizational. In the findings, it was observed that economic, institutional, political and organizational factors came to the fore. When the factors that prevent and support the diffusion of renewable energy technologies, compiled from the eyes of the relevant actors in the private and non-private sectors, are analyzed, it is determined that political factor, organizational factors and institutional factors are the main determinants for inducement and blocking mechanisms in the private sector. For the non-private sector, it was seen that primarily economic factors were the main determinants. Among the economic factors, the most prominent ones are cost-based and investment-based mechanisms. Cooperation and coordination mechanisms are the prominent institutional factors, and among the political and organizational factors, supports and incentives, existing infrastructure, and bureaucratic practices come to the fore.

Anahtar Kelimeler

Renewable Energy Technologies, Inducement Factors, Blocking Factors, Turkey, profit motive, Renewable Energy Technologies, Inducement Factors, Blocking Factors, Turkey, profit motive

Proje Numarası

114K070

Kaynakça

• Bergek, A., Jacobsson S., Carlsson B., Lindmark S., Rickne A. (2008). Analyzing the functional dynamics of technological innovation systems: A scheme of analysis. Research Policy, 37, 407–429
• Bektaş ( 2013). Binalarda Rüzgar Enerjisi Kullanımının Farklı Bölgeler Açısından Değerlendirilmesine Yönelik Bir Çalışma : Toki Tarımköy Projesi Örneği, İstanbul Teknik Üniversitesi. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Corbin, J., A, Strauss (2008). Basics of qualitative research (3. Basım). Kaliforniya: Sage.
• Dewald, U., Truffer B. (2011). Market Formation in Technological Innovation Systems-Diffusion of Photovoltaic Applications in Germany”, Industry and Innovation, 18 (3), 285-300
• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (2005). Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun, 18/5/2005 tarihli 5346 sayılı. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5346.pdf (Erişim Tarihi: 15.08.2021)
• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (2019). TC Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2019-2023 Stratejik Planı. https://sp.enerji.gov.tr/ETKB_2019_2023_Stratejik_Plani.pdf (Erişim Tarihi: 29.05.21)
• Emeksiz, C., & Fındık, M. M. (2021). Sürdürülebilir Kalkınma İçin Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Türkiye Ölçeğinde Değerlendirilmesi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (26), 155-164. 10.31590/ejosat.948729
• Flyvbjerg, B. (2006). Five Misunderstandings about Case-Study Research. Qualitative Inquiry, 12 (2), 219-245.
• Gan, L., Eskeland G. S., Kolshus H.H. (2007). Green electricity market development: Lessons from Europe and the US, Energy Policy, 35, 144–155
• Huang, Y. H., Wu J. (2009). A transition toward a market expansion phase : Policies for promoting wind power in Taiwan, Energy, 34, 437–447
• Jacobsson, S., Bergek, A. (2004). Transforming the energy sector: The evolution of TIS in renewable energy technologies, Industrial and Corporate Change, 13 (5), 815-849
• Jacobsson, S., Lauber, V. (2006). The politics and policy of energy system transformation—explaining the German diffusion of renewable energy technology. Energy Policy, 34, 256–276
• Karagöl, E. T., & Kavaz, İ. (2017). Dünyada ve Türkiye’de yenilenebilir enerji. Analiz. Seta, 197, 18-28.
• Kayar, E., Niyazi, İ. L., & CARLAK, H. (2021). Türkiye Elektrik Enerjisi Görünümü ve Yenilenebilir Enerjinin Global Ölçekte Mevcut Konumu. EMO Bilimsel Dergi, 70-83.,
• Kemp,R. Schot, J., & Hoogma, R. (1998). Regime shifts to sustainability through processes of niche formation: The approach of strategic niche management. Technology Analysis & Strategic Management, 10:2, 175-198
• Marinova, D., Balaguer, A. (2009). Transformation in the photovoltaic industry in Australia, Germany and Japan: Comparison of actors, knowledge, institutions and markets. Renewable Energy, 34, 461-464
• Musiolik, J., Markard, J. (2011). Creating and shaping innovation systems: Formal networks in the innovation system for stationary fuel cells in Germany. Energy Policy, 39, 1909–1922
• Patton, M.Q. (2002). Qualitative Research & Evaluation Methods. (3. Baskı). California: Sage
• Tsoutsos, T. D & Stamboulis, Y. A. (2005). The sustainable diffusion of renewable energy technologies as an example of an innovation-focused policy. Technovation, 25 (7), 753–761.
• Türkiye Petrolleri (2020). Petrol ve Doğalgaz Sektör Raporu. https://www.tpao.gov.tr/file/2106/2020-petrol-ve-dogal-gaz-sektor-raporu-47460b743c70c609.pdf (Erişim tarihi: 23.11.2021)
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. (2021). https://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-enerjistrateji.tr.mfa (Erişim tarihi: 23.11.2021)
• Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (2021). Santral Kurulu Güç Raporları. https://www.teias.gov.tr/tr-TR/kurulu-gucraporlari (Erişim tarihi: 23.11.2021)
• Weber, K. M., Rohracher H. (2012). Legitimizing research, technology and innovation policies for transformative change: Combining insights from innovation systems and multi-level perspective in the framework of a comprehensive failure. Research Policy, 41 (6), 1037– 1047
• Wu, C.Y., Mathews J. A. (2012). Knowledge flows in the solar photovoltaic industry: Insights from patenting by Taiwan, Korea, and China. Research Policy, 41 (3), 524–540
• Wustenhagen, R., Bilharz, M. 2006. Green energy market development in Germany: effective public policy and emerging customer demand. Energy Policy, 34, 1681–1696