Sünnete Farklı Yaklaşımlar ve Bu Yaklaşımlar Üzerine Bazı Tenkitler (Hanefî Mezhebi Fıkıh Eserleri Özelinde)

Yıl 2024, , 374 - 405, 30.06.2024

Sinan Erdim

https://doi.org/10.18403/emakalat.1386627

Cited By: 1

Öz

Fıkıh kitaplarında mezheplerin kullandıkları sünnet kavramında bir kargaşanın varlığından söz etmek mümkündür. Bunun sebepleri arasında mezheplerin sünnet anlayışlarının birbirinden farklı olması, fıkhî kavramların henüz oturmamış olması ve mezheplerin hadîslere yaklaşım tarzlarının birbirinden farklı olması gibi birçok etkeni saymak mümkündür. Bu bağlamda Hanefî mezhebince sahâbe uygulamaları da sünnet kabul edildiği için bu mezhebin kaynak kitaplarında herhangi bir eylem için sünnet ifadesi kullanıldığı zaman sünnetin kaynağı Hz. Peygamber veya sahâbe olabilmektedir. Kimi zaman bazı eylemler için kullandıkları sünnet ifadesinin kaynağının belirsiz olması da mümkündür. Bu duruma Hanefî mezhebinde abdeste başlarken niyet edilmesinin sünnet sayılması örnek olarak verilebilir. Ancak herhangi bir rivâyette bu eylemin Hz. Peygamber’e veya sahâbeye nisbet edildiğine rastlamak mümkün değildir. Aynı şekilde bu kaynaklarda abdest almaya eûzu-besmele ile başlamak da sünnet olarak ifade edilmiştir. Ancak bu konunun dayanağı da nakledilen bazı zayıf hadîslerdir. Benzer durumlar diğer mezhepler için de söz konusu olmakla beraber çalışmanın boyutlarının aşmaması için bu çalışmamızda Hanefî mezhebi özelinde bu konu ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Sünnet, Hadîs, Hz. Peygamber, Sahâbe.

Different Approaches to the Sunnah and Some Reactions to These Methods (With Particular Reference to the Hanafi Fiqh Works)

Öz

It is possible to speak of chaos in the madhab's usage of the term "sunnah" in fiqh books We can enumerate among the reasons for this, the difference in the understanding of the Sunnah from each other and the non-determination of the legal terminology and the method of approach to the hadiths of the Prophet. In this context, due to that the Hanafis consider the applications of the Companions as the Sunnah, when an act is considered Sunnah in the literature of said sect, the source of the sunnah could either be Prophet Muhammad or the Companions. Sometimes when they use the word Sunnah in some applications, its resource is unknown. The matter that the intention at the beginning of ablution is accepted as Sunnah at the Hanafis can be given as an example. But it is not possible to attribute this act neither to the Prophet nor the Companions. Likewise, starting wudu with auzu-basmala is expressed as sunnah, but this topic is also based on the da’if (weak) hadiths. Although similar circumstances also apply to other sects, for the sake of keeping the study within its confines, the Hanafi sect will be applied in this article.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, al-Sunnah, al-Hadith, The Prophet, Ṣaḥāba

Kaynakça

• Ağırman, Cemal. “Hadisçilerin Sünnet/Hadis Tarifinde Yer Alan ‘Vasıf’ Kavramı Üzerinde Bir Yorum”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1998), 99-121.
• ’Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. el-Medhal ilâ ilmi’s-sünen. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2017.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. Mekke: Mektebetü Dâri’l-Bâz, 1994.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmi‘u’s-sahîh, thk. Mustafa Dîb el-Boğa. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1987.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. Kuveyt: Vizâretü’l-evkâf, 1994.
• Cudey, Abdullah b. Yûsuf. Tahrîru ulûmi’l-hadîs. Beyrut: Müessetü’r-Reyyân, 2003.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1966.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. es-Sünen. Riyâd: Dâru’l-Muğnî, 1412.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullâh b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2001.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. Beyrut: Kahire: Dâru’l-Fikr, 1988.
• Ebû Saîd Sahnûn b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî. el-Müdevvene. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kûb b. İbrâhîm b. Habîb el-Kûfî. el-Âsâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kûb b. İbrâhîm b. Habîb el-Kûfî. er-Red alâ Siyeri’l-Evzâî. Haydarâbâd: Lecnetu İhyâi’l-Meârif, ts.
• Erdim, Sinan. “Hadîs Musannefâtında Niyet-Amel İlişkisi”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12 (20 Haziran 2019), 223-262.
• Hâkim, Ebû Abdullâh Muhammed b. Abdullâh b. Muhammed en-Nîsâbûrî. Ma'rifetu ulûmi’l-hadîs. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1977.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Muvaddihu evhâmı’l-cem ve’t-tefrîk. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1407.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdullâh b. Muhammed. el-İstizkâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2000.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz Âbidîn el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Nesemâtu’l-eshâr şerhu Şerhi’l-Menâr. Karaçi: İdâratu’l-Kur’ân, 1418.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz Âbidîn el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddu’l-muhtâr ale’d- dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Battâl, Ebu’l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik b. Battâl el-Kurtubî. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Riyâd: Mektebetü’r- Rüşd, 1993.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed el-Kûfî. el-Kitâbü’l-musannef‎, thk. Kemal Yûsuf el-Hût. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Lisânu’l-Mizân. Beyrut: Müessesetu’l-A’lemî, 1971.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Takrîbü’t-tehzîb. Suriye: Dâru’r-Reşîd, 1986.
• İbn Hanbel, Ebû Abdullâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. Kahire: Müessesetü Kurtuba, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. el-Bahrû’r-râik. Kahire: Dâru’l-Kütübî’l-İslâmî, ts.
• İbn Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdurrahmân b. Mûsâ. Ulûmu’l-hadîs. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1986.
• Kâdî ’İyâz, Ebu’l-Fazl ‘İyâz b. Mûsâ el-Yahsubî. eş-Şifâ bi ta'rîfi hukûki’l-Mustafâ. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1988.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâ’i’u’s-sanâ’i fî tertîbi’ş-şerâ’i. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1986.
• Kayravânî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahmân. er-Risâle. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Koşum, Adnan. “Ahkâm-ı Hamsenin Kökeni ve İlk Dönem Fıkıh Usulü Literatüründe Gelişimi Üzerine”. İslami İlimler Dergisi 3/1 (2008), 107-124.
• Kudûrî, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. Muhtasaru’l-Kudûrî fi fıkhi’l-hanefî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullâh Mâlik b. Enes Mâlik b. Âmir el-Asbahî. el-Muvatta bi rivâyeti Muhammed b. el- Hasen eş-Şeybânî. Beyrut: el-Mektebetu’l-İlmiyye, ts.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullâh Mâlik b. Enes Mâlik b. Âmir el-Asbahî. el-Muvatta bi rivâyeti Yahyâ el-Leysî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1985.
• Mergînânî, Ebu’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl. el-Hidâye fi şerhi Bidâyeti’l-mübtedî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, ts.
• Mevsılî, Ebu’l-Fazl Mecdüddîn Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-muhtâr. Kahire: Matbaatu’l- Halebî, 1937.
• Mizzî, Ebu’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’s-sahîh. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünen. Halep: Mektebü’l-Matbûât, 1986.
• Pezdevî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerîm. el-Usûl. Medine: Dâru’s-Sirâc, 2016.
• Saîd b. Mansûr, Ebû Osmân b. Şu’be el-Horâsânî. et-Tefsîr min Süneni Sâid b. Mansûr. Riyâd: Dâru’s-Sumeyî, 2002.
• Sa'lebi, Ebû Muhammed Abdulvehhâb b. Ali b. Nasr. et-Telkîn fi’l-fikhi’l-Mâlikî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• San'ânî, Muhammed b. İsmâîl Emîr. et-Tenvîr Şerhu’l-Câmii’s-Sağîr. Riyâd: Mektebetü Dâri’s-Selâm, 2011.
• Sem‘anî, Ebu’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr. Kavâtıʿu’l-edille fi’l-usûl. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1994.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1993.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Usûl. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Suğdî, Ebu’l-Hasen (Hüseyn) Rüknülislâm Alî b. el-Hüseyn b. Muhammed. en-Nütef fi’l-fetâvâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebû Bekr Celâluddîn. el-Hâvi li’l-fetâvâ. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2004.
• Şâfiî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Üm. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1990.
• Şeybânî, Ebû Abdullâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. el-Âsâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Şeybânî, Ebû Abdullâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. el-Asl. Karaçi; İdâretü’l-Kur’ân, ts.
• Şeybânî, Ebû Abdullâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. el-Hücce alâ ehli’l-Medîne. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1403.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Ali b. Yûsuf. el-Luma’ fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Mısrî. Muhtasaru’t-Tahâvî. Haydarâbâd: Lecnetu İhyâi’l-Meârif, ts.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Mısrî. Şerhu meâni’l-âsâr. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1994.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Mısrî. Şerhu müşkili’l-âsâr. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1415.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhânuddîn el-Horâsânî. et-Telvîh ilâ keşfi ḥakâiki’t-Tenkîḥ. Mısır: Mektebetü Subeyh, ts.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre Yezîd. el-’İlelü’l-kebîr. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1409.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre Yezîd. es-Sünen. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî: ts., ts.
• Ünal, İsmail Hakkı. İmâm Ebû Hanîfe’nin Hadis Anlayışı ve Hanefî Mezhebi’nin Hadis Metodu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2001.
• Vellevî, Muhammed b. Ali b. Âdem el-İtyûbî. Zahîretü’l-ʿukbâ fî şerhi’l-Müctebâ. Riyâd: Dâru’l-Mi’râc, 2003.
• Yiğit, Metin. İlk Dönem Hanefî Kaynaklarına Göre Ebu Hanife’nin Usûl Anlayışında Sünnet. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2007.
• Zehebî, Ebû Abdullâh Şemsüddîn Muhammed. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1963.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus. Tebyînu’l-hakâik şerhu kenzi’d-dekâik. Kahire: el-Matbaatu’l-Kübrâ, 1313.