Modernizmin Yerel Yansımalarını Alevi İnanç Pratikleri ve Toplumsal Kurumları Üzerinden Okumak: Tuzluçayır Cemevi Örneği

Yıl 2024, , 124 - 175, 30.06.2024

Osman Şahin

https://doi.org/10.18403/emakalat.1437317

Öz

Bu çalışmada öncelikle modernizmin tarihsel süreç içerisinde ortaya çıkışı ve nasıl bir yapısal dönüşüm geçirdiğine ilişkin bir değerlendirme yapılmıştır. Daha sonra bu paradigmanın küresel bazda etkilerine, yansımalarına ve modernizme yönelik özellikle Batı merkezli eleştirilere yer verilerek, modernizmin küresel çaptaki toplumsal, siyasal ve kültürel sonuçları genel hatlarıyla ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bir sonraki aşamada modernizmin küresel ve yerel etkileri bağlamında, Anadolu’nun tarihsel derinliğe sahip önemli inanç sistemlerinden biri olan Aleviliğin bu süreçten nasıl etkilendiği, nasıl bir değişim geçirdiği ve bu değişim ve dönüşüme yönelik direnç noktalarının neler olduğu vb. sorulara yanıtlar aranmıştır. Bu çerçevede hem toplumsal alanda hem de cem ritüelleri temelinde oluşan değişimler modernizm ve kentleşme ekseninde değerlendirilmiş, bu değişimlerdeki küresel modernite etkisinin ne ölçüde olduğu belirlenmeye çalışılmıştır. Bu çalışmayla günümüzün en tartışmalı kavramlarından birisi olan modernizm ve kentleşme paradigmaları sorgulanmaya ve bu çerçevede Alevi inanç geleneğinde nasıl bir değişim ve dönüşümü tetiklediği sosyolojik sebepleriyle birlikte ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışma kapsamında Tuzluçayır Cemevinde gerçekleştirilen Birlik ve Hızır Cemi canlı olarak izlenmiş ve cemevi mensuplarıyla görüşmeler yapılmıştır. Sonuç olarak Anadolu coğrafyasının kadim heterodoks yapılanmasının tarihsel süreç içerisinde geçirdiği değişim ve dönüşümün büyük bir fotoğrafı ortaya konulmaya ve olması muhtemel bazı değişimlerin bu çalışma çerçevesinde izleri sürülmeye ve ipuçları aranmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Müzik Sosyolojisi, Tuzluçayır Cemevi, Modernizm, Cem, Modern-Geleneksel Alevilik

Etik Beyan

Bu yazının Etik Kurul Onay Belgesi alınmış ve süreç dosyaları arasına yüklenmiştir.

Understanding The Local Reflections of Modernism Through Alevi Faith Practices and Social Institutions: The Example of Tuzluçayır Cemevi

Öz

In this study, initially, an assessment has been made regarding the emergence of modernism in the historical process and the structural transformation it underwent. Subsequently, the global impacts and reflections of this paradigm, along with critiques primarily centered around the West, have been discussed, attempting to outline the global social, political, and cultural consequences of modernism. In the next stage, within the context of the global and local effects of modernism, answers have been sought to questions such as how Alevism, one of the significant belief systems with historical depth in Anatolia, was affected by this process, what kind of changes it underwent, and what resistance points existed against this change and transformation. Within this framework, changes that occurred both in the social domain and based on cem rituals have been evaluated in the context of modernism and urbanization, and efforts have been made to determine the extent of the influence of global modernity in these changes. With this study, the paradigms of modernism and urbanization, two of the most debated concepts today, are questioned, and within this context, how they triggered a transformation in Alevi belief tradition is attempted to be presented with sociological reasons. As part of the study, the Birlik and Hızır Cem held at Tuzluçayır Cemevi was observed lively, and interviews were conducted with the members of the cemevi. In conclusion, an extensive picture of the changes and transformations that the ancient heterodox structure of the Anatolian region underwent throughout the historical process has been attempted to be revealed, and traces of potential changes are sought and clues are explored within the framework of this study.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Music, Tuzluçayır Cemevi, Modernism, Cem, Modern-Traditional Alevism

Kaynakça

• Akdeniz, Serap. Alevi Müzik Uyanışı Bağlamında İzmir Yamanlar Alevi Göçmenlerinin Müzik Pratikleri. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Doktora Tezi 2011.
• Aksoy, Durak, Numan, Talas, Mustafa. “Küreselleşme- Yerelleşme Çerçevesinde Türk Aleviliği”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 51 (2013), 147-170.
• Altun, Fahrettin. Modernleşme Kuramı Eleştirel Bir Giriş. İstanbul: İnsan Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Ayas, Güneş. Mûsiki İnkılâbının Sosyolojisi. İstanbul: Doğu Kitabevi, 1. Basım, 2014.
• Ayas, Güneş. Müzik Sosyolojisi Sorunlar-Yaklaşımlar-Tartışmalar. İstanbul: Doğu Kitabevi, 1. Basım, 2015.
• Aytekin, Arif. “Osmanlı-Türk Modernleşmesinin Düşünsel, Ekonomik ve Bürokratik Kodları”. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 30 (2013), 313-329.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 34. Basım, 2019.
• Bilge, Muhittin. Türk Modernleşmesi ve Sivil Toplum. İstanbul: Binyıl Yayınevi, 1. Basım, 2009.
• Bhambra, K, Gurminder. Moderniteyi Yeniden Düşünmek Post-Kolonyalizm ve Sosyolojik Tahayyül. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Calinescu, Matei. Modernliğin Beş Yüzü Modernizm-Avangard-Dekadans-Kitsch-Postmodernizm. İstanbul: Küre Yayınları, 3. Basım, 2017.
• Ceylan, Yılmaz. “Türkiye’de Çokkültürlülük Tartışmaları ve Anadolu Aleviliği”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/37 (2015), 571-582.
• Çakmak, Yalçın. Sultanın Kızılbaşları, II. Abdülhamid Dönemi Alevi Algısı ve Siyaseti. İstanbul: İletişim Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Dönmez, Mustan, Banu. Alevi Müzik Uyanışı. Ankara: Gece Kitaplığı, 1. Basım, 2015.
• Dönmez, Mustan, Banu. “Alevi Müziğinin Geleceği: Sözlü Kültür Ürünlerinin Modern Dünyadaki Konumu ve Dönüşümü”. Geçmişten Günümüze Alevilik 1.Uluslararası Sempozyumu Bildirileri. ed. Mehmet Yazıcı. 189-203. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Eisenstadt, Noah, Shmuel. Modernleşme- Başkaldırı ve Değişim. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Ekiz, Durmuş vd. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. İstanbul: Lisans Yayıncılık, 1. Basım, 2007.
• Erol, Ayhan. “Alevi Kimliğini Diasporada Müzakere Etmek: Toronto Alevi Göçmenlerinin İfade Kültürü Pratikleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 56 (2010), 39-60.
• Ersal, Mehmet. “Balkanlar: Alevi mi Bektaşi mi? Ocak mı Sürek mi?”. Balkanlarda Alevilik Bektaşilik. ed. Mehmet Ersal. 236-262. Tekirdağ: Çorlu Belediyesi Yayınları, 2015.
• Gezik, Erdal. Geçmiş ve Tarih Arasında Alevi Hafızasını Tanımlamak. İstanbul: İletişim Yayınları, 1. Basım, 2016.
• Giddens, Anthony. Modernliğin Sonuçları. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 10. Basım. 2021.
• Güleç, Cengiz. İnanç ve Ahlak Bağlamında Alevi Öğretisi. Ankara: Yurt Kitap-Yayın, 1. Basım, 2013.
• Huntington, P, Samuel. Medeniyetler Çatışması ve Dünya Düzeninin Yeniden Kurulması. İstanbul: Okuyan Us Yayınları, 15. Basım, 2017.
• İrat, Murat, Ali. Aleviliğin ABC’si, Tarih-Sosyoloji-Siyaset. İstanbul: Profil Yayıncılık, 3. Basım, 2015.
• Kırılmaz, Harun - Ayparçası, Fatma. “Modernizm ve Postmodernizm Süreçlerinin Tüketim Kültürüne Yansımaları”. İnsan&İnsan Bilim, Kültür, Sanat ve Düşünce Dergisi 3/8 (2016), 32-58. https://doi.org/10.29224/insanveinsan.280014.
• Kutlu, Sönmez. “Aleviliğin Dini Statüsü: Din, Mezhep, Tarikat, Heterodoksi, Ortodoksi veya Metadoksi”, İslamiyat VI/3 (2003), 31-54.
• Onat, Hasan. “Kimlik-Teoloji İlişkisi Bağlamında Alevilik-Bektaşilikle İlgili Kimlik Tartışmaları Üzerine”. Alevilik- Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 1 (2009), 18-31. https://doi.org/10.24082/abked.2009.01.002.
• Öz, Baki. Alevilik Nedir?. İstanbul: Der Yayınları, 1. Basım, 2005.
• Özer, Yetkin. Bilim Perspektifinde Müzik. İzmir: Dokuz Eylül Yayınları, 1. Basım, 1997.
• Özer, Yetkin. Müzik Etnografisi Alan Çalışmasında Yöntem ve Teknik. İzmir: Dokuz Eylül Yayınları, 1. Basım, 2002.
• Özkiraz, Ahmet. Modernleşme Teorileri ve Postmodern Durum. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 2. Basım, 2007.
• Salman, Cemal. “Evrensel Düşünce ve Yerel Kimlik Kıskacında Bir Var Olma Çabası: Kentlileşen Aleviliğin Kültürel Kimlik Arayışı”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 1 (2009), 225-243. https://doi.org/10.24082/abked.2009.01.013.
• Subaşı, Necdet. Alevi Modernleşmesi. İstanbul: Timaş Yayınları, 3. Basım, 2010.
• Subaşı, Necdet. “Güvenliğin Modern Mekânları ve Aleviler”. Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 1/1 (2003): 73-91.
• Touraine, Alain. Modernliğin Eleştirisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 12. Basım, 2023.
• Yüksel, Mehmet. Modernite Postmodernite ve Hukuk. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2. Basım, 2004.