İmam Mâturîdî'nin Siyaset Anlayışında Öne Çıkan Yönetim İlkeleri

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 2, 309 - 344, 30.12.2018

Mehmet Şaşa

https://doi.org/10.18403/emakalat.441509

Cited By: 1

Öz

Mâturîdî’nin günümüze ulaşan eserlerine bakıldığında onun, klasik
kelam eserlerinde olduğu gibi “imamet/hilafet” şeklinde müstakil başlık açmak
suretiyle bu konuyu ele almadığı görülmektedir. Ancak onun böyle bir tutum
sergilemiş olması, siyaset ve yönetim meseleleri ile ilgilenmediği anlamına
gelmez. Çünkü o, özellikle de bazı ayetlerin tefsirinde bir takım evrensel
yönetim ilkeleri çıkarmış ve önermiştir. Tespit ettiğimiz kadarıyla mütevatir
haberi ilham almak suretiyle onun öne sürdüğü en önemli yönetim ilkeleri şunlardır:
Adalet, şûra/istişare, emaneti ehline verme, ulu’l-emre itaat, din ve vicdan
özgürlüğü, dinî hükümlerin uygulanması, biat. Bu ilkeler bağlamında onun ifade
ettiği hususlar, günümüz siyaset ve yönetim anlayışına da ışık tutabilecek
düzeydedir. Bununla beraber dar çerçevede düşünüldüğünde bu ilkelerin, sadece
her hangi bir toplumun yönetimi ve idaresi ile ilgili olduğu anlaşılabilir.
Ancak geniş çerçevede düşünüldüğünde ise yönetim ve idarenin söz konusu olduğu
her yerde geçerli olabilecek evrensel niteliğe sahip olduğu anlaşılmaktadır.
Dolayısıyla onun, mikro hem de makro ölçekte yani en küçük yerleşim birimi olan
köy idaresi ve yönetiminden tutun dünya siyasetine ve yönetimine kadar uzanan
geniş yelpazeli siyaset anlayışının temel ilkelerini tespit ettiği
görülmektedir. Bu ilkelerin, -gözetildiği takdirde- problemlerin minumum seviyeye
düşürüldüğü, hak ve hukukun gözetildiği daha huzurlu bir dünya inşa etmede
ciddi anlamda katkı sunacağı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Mâturîdî, siyaset, yönetim, ilkeler

Kaynakça

• Aliyyu’l-Kârî, Nûreddin Ali b. Muhammed. Mirkâtu’l-Mefâtîh Şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh. Kahire: 1309/1892.Altıntaş, Ramazan, İmam Mâturîdî’de Din-Siyaset İlişkileri”, Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji araştırmaları Dergisi, 7/2, Konya: 2010, 53-66.Ammara, Muhammed. Laiklik ve Dinin Fanatizm Arasında İslâm Devleti, Çev. Ahmet Karababa-Salih Parlak, Endülüs Yay., İstanbul: 1991.Aydın, M. Akif, “İslâm Hukukunda Devlet Başkanının Tayini Usulu”, Osmanlı Araştırmaları, İstanbul: 1990, ss. 180-193.Bağdadî, Ebû Mansûr Abdilkâhir b. Tâhir et-Temimî. Usûlu’d-Dîn. İstanbul: 1346/1928.Beyhâkî, Ebû Bekr Ahmet b. Hüseyin. Şuabu’l-İmân. (I-VII), thk. Muhammed Said Besyûnî Zeğlûl, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1410, VI, 76.Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed. Şerhu’l-Mevâkıf. (I-VIII), Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1419/1998.Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn Ebû Meâlî Abdu’l-Melik b. Abdillâh Yûsuf. el-Burhân fî Usûli’l-Fıkh. (I-II), thk. Abu’l-Azîm Dîb, Katar: 1399.Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn. Ğıyâsu’l-Ümem. Nşr. Mustafa Hilmi-Fuâd Abdulmü’min., İskenderiye: 1979.Çelebi-Altıntaş vd., İlyas-Ramazan vd., Kelam el Kitabı, Editör: Şaban Ali Düzgün, Ankara: Grafiker yay., 2012.Çetin, Maksud, Mâturîdîliğin Siyaset (Hilafet/İmamet) Anlayışı, (Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2013).Ensârî, Âlim b. el-Alâ. el-Fetâva’t-Tâtârhâniyye. Nşr. Seccâd Hüseyin, Karaçi: 1996.Ersoy, Mehmet Akif, Safahat, İstanbul: İnkılâp Kitapevi Kenan Matbaası, 1944.Eş’arî, Ebû Hasan Ali b. İsmail. Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn. (I-II), thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd, Beyrut: 1411/1990.Ferâhidî, Halil b. Ahmed. Kitâbu’l-Ayn. thk. Abdulhamîd Hendâvî, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1424/2003.Hayrbeytî, Mahmud b. İsmail b. İbrahim. ed-Durretu’l-Garrâ fî Nasîhati’s-Selâtîn ve’l-Kudât ve’l-Umerâ. Mekke: 1996/1417.İbn Abidin, Muhammed Emin b. Ömer. Reddu’l-Muhtar Ale’d-Durri’l-Muhtar Şerhu Tenvîri’l-Ebsar. (I-VIII), İstanbul: 1984.İbn Arabî, Ebû Bekr Muhyiddîn Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed b. Abdillah. Fusûsu’l-Hikem. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1980.İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. el-Hasan b. Hibetullah b. Abdillah b. El-Hasan. Tebyîni kizbi’l-müfterî fîmâ nusibe ile’l-İmam Ebî Hasan el-Eş’arî. Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1399/1979.İbn Haldun, Ebû Zeyd Abdurrahman b. Muhammed. Lubâbu’l-Muhassal fi Usûli’d-Din. (Nihayetu’l-İkdam İçinde), thk. Ahmed Ferid el-Mezidi, Beyrut: Daru’l-Kutub el-İlmiyye, 2004.İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed el-Endelûsî. el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâi ve’n-Nahl. (I-V), thk. Muhammed İbrahim Nasr-Abdurrahman Umeyra, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1416/1996.İbn Hümâm, Kemal, el-Müsâyere fî İlmi’l-Kelam. I. Baskı, Mısır ts..İbnu’l-Cevzî, Cemâluddîn Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Zâdu’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr. thk. Abdurrezzâk Mehdî, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, 1422.İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed el-Bağdâdî. Tabakâtu’l-Kübrâ. Beyrut: tsz..Kadı Abdulcebbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. III. Baskı, thk. Abdulkerîm Osmân, Kâhire: 1416/1996.Kapar, Mehmet Ali, İslâm’ın İlk Döneminde Bey’at ve Seçim Sistemi, İstanbul: Beyan Yay., 1998.Kaşıkçı, Osman, Osmanlı’da Devlet Başkanlığı, İzmir: Yitik Hazine Yayınları, 2012.Kayaoğlu, İsmet, “İslâm’da Âdalet Mefhumu”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara: 1985, XXVII, 201-206.Kutlu, Sönmez, “Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmâm Mâturîdî ve Mâturîdîlik”, İmâm Mâturîdî ve Mâturîdîlik, Ankara: Otto Yay., 2011.Lütfi, Ömer, Nazar-ı İslâm’da Makam-ı Hilafet, Selanik: 1330.Makdisî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Ahsenu’t-Tekâsîm fî Ma’rifeti’l-Ekâlîm. Nşr. M. J. de Goeje, Leiden: 1967.Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vilâtu Ehli’s-Sünne (Te’vilâtu’l-Kur’an). (I-X), thk. Mucdî Bâsellum, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2005.Merğînânî, Burhâneddin İbn Mâze Mahmud b. Ahmed b. Abdülazîz el-Buhârî. el-Muhîtu’l-Burhânî fî’l-Fıkhi’n-Nu’mânî. Nşr. Ahmed İzzû İnâye ed-Dımaşkî, Beyrut: 2003.Mevdudî, Ebû’l-A’la, Hilafet ve Saltanat, Ter. Ali Genceli, İstanbul: Hilal Yay., ts..Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Bahru’l-Kelam fi Akaid-i Ehli’l-İslâm. Konya: 1327.Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tabsıratu’l-Edille fî Usûli’d-Din. (I-II), thk. Muhammed Enver Hâmid İsa, Kâhire: 2011.Pezdevî, Ebû Yusr Muhammed. Usûlu’d-Din. thk. Hans Bîter Lens, Kâhire: 1424/2003.Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. el-Muhassal. I. Baskı, y.y. ts..Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. el-Erbaîn fi Usûli’d-Din. thk. Ahmed Hicazî es-Saka, Kahire: 1406/1986.Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. Kitâbu’l-Muhassal Efkâru’l-Mütekaddimin ve Müteahhirin mine’l-Hukemâi ve’l-Mütekellimîn. thk. Hüseyin Atay, Kahire: Mektebetü Daru’t-Türas, 1411/1991.Sarıkaya, Saffet, “Mâturîdî’nin Din Anlayışında Hoşgörü”, Büyük Türk Bilgini İmâm Mâturîdî ve Mâturîdîlik Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı (İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay. 22-24 Mayıs 2009), 108-122.Semerkandî, Ebu’l-Kâsım Nâsırüddîn Muhammed b. Yûsuf el-Hüseynî. el-Mültekât fi’l- Fetâve’l-Hanefiyye. Nşr. Mahmûd Nassâr-Seyyid Yûsuf Ahmed, Beyrut: 2000.Semerkandî, Şemsuddin Muhammed b. Eşref. el-Mu’tekad li İ’tikadi Ehli’l-İslâm. thk. İsmail Yürük-İsmail Şık, Ankara: Araştırma Yay., 2011.Semerkandî, Şemsuddin. Sahâifu’l-Hilâfiyeti. thk. Ahmed Abdurrahman Şerîf, Riyad: ts.Taftazânî, Sa’duddîn Mes’ûd b. Ömer. Şerhu’l-Akâid. İstanbul: Salah Bilici Kitapevi yay., 1310.Topaloğlu, Bekir, İslâm’da Kadın, İstanbul: 1984.Udeh, Abdulkadir, İslâm ve Siyasi Durumumuz, Ter. Beşir Eryarsoy, İstanbul: 1982.Vâhidî, Ebu Hasan Ali b. Ahmed. Esbâbu Nuzûli’l-Kur’ân. thk. Seyyid Ahmed Sakar, y.y. trs..Zühaylî, Vehb b. Mustafa. et-Tefsîru’l-Münîr fi’l-Akîdeti ve’ş-Şerîati ve’l-Menhec. (I-XXX), Dımeşk: Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, 1418.