HADİS EDEBİYATINDA MEZHEPLERE YAKLAŞIM FARKLILIKLARI

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 2, 1112 - 1163, 31.12.2021

Mehmet Çetinkaya , Mehmet Kubat

https://doi.org/10.18403/emakalat.1037130

Öz

Hadisler Hz. Peygamber’e atfedilen söz, fiil ve takrirlerdir. Mezhep ise terim olarak dini anlama ve yorumlamada kendine has yaklaşıma sahip düşünce bütünü ve bu yaklaşıma göre oluşan ekolleşme olarak tanımlanmıştır. Mezhepler Hz. Peygamber’in vefatından çok sonra çeşitli görüş ayrılıkları neticesinde ümmette/Müslüman toplumda ortaya çıkan gruplardır. Hz. Peygamber döneminde mezhep olmamasına rağmen mezheplerle ilgili hadisler sahih, sünen ve diğer klasik tarih ve mezhep kitaplarında rivayet edilmiştir. Bu tür hadislerin rivayet edilmesinde birçok faktör olmakla birlikte mezhep taassubu en önemli sebeplerdendir. Bu çalışmada Ehl-i sünnet, Hâricîler, Kaderiyye/ Mu‘tezile, Mürcie, Şîa, Cehmiyye’yle ilgili hadis rivayetleri Mezhepler Tarihî açısından ele alınmış, keza mezhep faktörünün mezhepleri hedef alan hadis rivayetlerine etkisi incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Mezhep, Ehl-i sünnet, Hariciler, Mürcie

Destekleyen Kurum

inönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Proje Numarası

1

Teşekkür

teşekkürler

Differences of Opinions About Sects in Hadith Literature

Öz

Hadiths are the words, actions and declarations attributed to the Prophet Mohammed. Sects are the religious groups that emerged in the Muslim society as a result of various opinions long after the death of the Prophet. There was no sect in the time of the Prophet. However, it is seen that the hadiths about the sects are narrated in authentic, Sunan and other classical history and sectarian books. Although there are many factors in the narration of such hadiths, sectarianism is one of the most important reasons. That situation weakens the possibility that the hadiths related to sects belong to the Prophet. In this study, firstly, the hadith narrations about Ahl as-sunnat, Kharijis, Qadariyah/Muʿtazilah, Murjie, Shia, Jahmiyya were discussed in terms of History of Sects. Then, the effects of sectarianism on hadith narrations which targeting sects was examined.

Anahtar Kelimeler

Hadith, sect, Ahl as-sunnah, al-Muʿtazilah, Khawarij

Proje Numarası

1

Kaynakça

• Abdullah b. Ahmed, Ebû Abdurrahman Abdullah b. Ahmed b. Hanbel eş-Şeybanî. Kitâbü’s-sünne. Thk. Muhammed b. Said b. Salim el-Kahtânî. 1. Bs, 2 Cilt. Demmâm: Dâru İbni’l-Kayyim, 1986.
• Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kādı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî. Şerhu’l-usuli’l-hamse: Mu’tezile’nin Beş İlkesi (Mu’tezile’nin Beş Esasının Açılımı) (metin-çeviri). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kādı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî - Belhî, Ebu’l-Kâsım - Cuşemî, Hâkim el-. Fadlü’l-i‛tizâl ve tabakâtü’l-Mu‛tezile. Thk. Fuâd Seyyid. 2. Bs. Beyrut: el-Ma’hedu’l-Almaniyyu li’l- Ebhâsi’ş-Şarkiyye, 2017.
• Aclûnî, Ebü’l-Fida İsmail b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs amma iştehere mine’l-ehâdîs. 2 Cilt. Haleb: Mektebetü’t-Türasi’l-İslâmî, t.y.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed. Uydurma Olduğunda İttifak Edilen Hadisler. Trc. Halil İbrahim Kutlay. 6. Bs. İstanbul: İnkılab Yayınları, 2015.
• Aras, M. Özgü. “Hammâd b. Ebû Süleyman”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 15: 484-486. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Bağdâdî, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sabit Hatîb. Şerefu ashâbi’l-hadis. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1972.
• Bağdâdî, Ebû Mansur Abdülkahir b. Tahir b. Muhammed Temimî. el-Fark beyne’l-fırak ve beyânü’l-fırkati’n- naciye minhum. Thk. Muhammed Osman el-Huşt. Kahire: Matbaatu İbn-i Sînâ, t.y.
• Barlak, Muzaffer. İslam Düşünce Geleneğinde Tanrı Anlayışları -I- Eş‛arîler. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2020.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm Cu’fî. Hâşiyetu Sahihi'l-Buhârî/Ebü’l-Hasen Nûruddîn Muhammed b. Abdilhâdî Sindi. y.y., t.y.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl Cu’fî. et-Târîhu’l-kebîr. 8 Cilt. Haydarâbâd: El-Mektebetü’l- İslâmiyye, 1943.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl Cu’fî. Hadis-i Şerifler Işığında İlahi Kelamın Müdafaası. İstanbul: İz Yayıncılık, 1992.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Aklının Oluşumu. İstanbul: Kitabevi, 2001.
• Çam, Süleyman. “Kütüb-i Tis’a’da Hâricîlerle İlgili Olduğu Zannedilen Hadislerin Tespiti ve Değerlendirilmesi”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. 90 (Mart 2019): 300-320.
• Darimî, Abdullah b. Abdurrahman ed-Darimî es-Semerkandî. Sünen-i Dârimî. Thk. Fevvaz Ahmed Zumerli, Halid es-Seb‘ el-Uleymî. 2 cilt. Karaçi: Kadîmî Kütübhane
• Dârimî, Ebû Saîd Osman b. Saîd ed-. er-Red ale’l-Cehmiyye. Thk. Ebû Asım eş-Şevâmî el-Eserî. 1. Bs. Kahire: el-Mektebetu’ş-Şâmiyye, 2010.
• Dırâr b. Amr, Dırar b. Amr el-Ğatafânî. Kitabu’t-Tahrîş. Ed. Hüseyin Hansu. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2014.
• Dırâr b. Amr, Ebû Amr el-Gatafânî el-Kûfî. Kitabu’t-Tahrîş İlk Dönem Siyasi ve İtikadi İhtilaflarında Hadis Kullanımı. Trc. Mehmet Keskin. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2014.
• Doğan, Mehmet. Büyük Türkçe Sözlük. 5. baskı. İstanbul: Beyan Yayınları, 1987.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistanî. Kitâbü’s-sünen=Sünenu Ebû Davud. Ed. Muhammed Avvâme. Cidde: Darü’l-kıble li’s-Sekafeti’l-İslamiyye, 1998.
• Ebu Dâvûd, Süleyman b Eş’as b İshak el-Ezdî es-Sicistanî. Sünen-i Ebû Dâvûd Terceme ve Şerhi. Trc. İsmail Lütfî Çakan. 17 Cilt. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1987.
• Ebû Hanîfe, Nu’man b. Sabit. İmam-ı A’zam’ın Beş Eseri. Trc. Mustafa Öz. İstanbul: Kalem Yayıncılık, 1981.
• Ebû Nuaym İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. 10 Cilt. Kahire: Matbaatü’s-Saade, t.y.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm el-Herevi Ezdî. Kitabu’l-Îmân. Ed. Muhammed Nâsıru’d-din Elbânî. 1. Bs. Riyad: el- Mektebetü’l-Maârif, 2000.
• Erul, Bünyamin. Hadislerin Dili: İlk Hadis Belgesi Hemmâm’ın Sahifesi -Tertip, Terceme, Yorum (versiyon 4). 4. Bs. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasan b. Ebû Bişr Ali b. İsmail b. İshak. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilafü’l-musallîn. Thk. Naim Zarzûr. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1990.
• Evzâî, Abdurraman b. Amr. Sünen-i Evzâî. Trc. Pekcan Ali - Küskü Davut - Mişe Mehmet Ali. 1. Bs. Konya: Armağan Kitap, 2012.
• Gölcük, Şerafettin. “Cehm b. Safvân”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Gölcük, Şerafettin. “Cehmiyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 7: 234-236. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ale’s-Sahihayn. Thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Hâlîmî, Ebû Abdillâh Hüseyn b. Hasen Cürcânî el-. el-Minhâc fî şuabi’l-îmân. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1979.
• Hansu, Hüseyin. Mu‘tezile ve Hadis. 1. Bs. Ankara: Kitabiyyat Yayınları, 2004.
• Haydar Hatipoğlu. Sünen-i İbni Mâce Tercemesi ve Şerhi. 10 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1982.
• İbn Ebî Âsım, Ebu Bekir b. Ebî Âsım eş-Şeybânî. Kitâbü’s-sünne. Thk. Muhammed Nâsıru’d-din Elbânî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1980.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed. Kitabu’l-musannef fi’l-ahâdis ve’l-âsâr. 15 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1994.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed Askalânî. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Abdulaziz b. Abdullah b. Bâz - ve Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 13 Cilt. Kahire: Dârü’r-Reyyan li’t-Türas, 1987.
• İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybanî. er-Red ale’l-Cehmiyye ve’z-Zenâdıka. Thk. Sabri b. Selâme Şahin. Riyad: Dârü’s-Sebât, 2003.
• İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed Şeybânî. Fezâilu’s-sahâbe. Thk. Vasiyullah Muhammed Abbas. 1. Bs, 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1983.
• İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed Şeybânî. Müsned. Kahire: Dârü’l-Hadis, 1995.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed ez-Zahirî. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâ’ ve’n-nihal. Ed. Ahmed es-
• Seyyid Seyyid Ahmed Ali. 3 Cilt. Kahire: el-Mektebetu’t-tevfîkiyye, t.y.
• İbn Hibbân, Muhammed bin Ahmed. Sahîhu İbn Hibbân el-Müsnedü’s-sahih ale’t-tekâsim ve’l-envâ’. Thk. Mehmet Ali Sönmez - ve Halis Aydemir. 8 Cilt. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2012.
• İbn Hişam, Ebu Muhammed Cemaleddin Abdülmelik. Siret-i İbn-i Hişam Tercemesi : İslam tarihi. 4 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2006.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe Dîneverî. Te’vîlu muhtelifi’l-hadis (versiyon 2). Ed. Muhammed Muhyiddin el-Asfar. 2. Bs. Beyrut: el-Mektebu’l-İslamî, 1999.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Te’vîlu muhtelifi’l-hadis. Ed. Muhammed Muhyiddin el-Asfar. 2. Bs. Beyrut: el-Mektebu’l-İslamî, 1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebeî el-Kazvinî. Sünenu İbn Mace. y.y., t.y.İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim. Beyânu telbîsi’l-Cehmiyye fî te’sîsi bid’aihimi’l-kelâmiyye. 10 Cilt. Riyad: Mecma’u Melik Fahd, 2005.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim. Minhâcü’s-sünneti’n-nebeviyye. Ed. Muhammed Reşad Salim. 9 Cilt. Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1986.
• İbnu’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. Fezâîlu Beyti’l-Makdis. 3. Bs. Beyrut: Dâru’l-Âfâku’l-Cedîde, 1980.
• Kalhâtî, Ebû Said Muhammed b. Said Ezdî. el-Keşf ve’l-beyan. Tunus: el-Camiatü’t-Tunisiyye Merkezü’d- Dirasat ve’l-Ebhas ve’l-İktisadiyye ve’l-İctimaiyye, 1984.
• Kandemir, M. Yaşar. “Câmi‘”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 7: 94. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Muhammed. İrşâdü’s-sârî li-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 4. Bs, 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
• Köktaş, Yavuz. “Kaderiyye ve Mürcie ile İlgili Hadislerin Değerlendirilmesi”. Hadis Tetkikleri Dergisi 1/2 (2003): 113-143.
• Kubat, Mehmet. İslam Mezhepleri Tarihi. İstanbul: Kitap Dünyası, 2014.
• Kutlu, Sönmez. İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler (Hadis Taraftarlarının İman Anlayışı Bağlamında Bir Zihniyet Analizi). Ankara: Kitabiyat yayınları, 2002.
• Malatî, Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed b. Abdurrahman. et-Tenbîh ve’r-red ‛alâ ehli’l-ehvâ ve’l-bida‛. Beyrut: Mektebetü’l-Maârif, 1968.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah el-Asbahî el-Himyerî. Muvatta’. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1997.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b Muhammed b Mahmûd Mâtürîdî Semerkandî. Kitâbü’t-Tevhid. Beyrut: Dârü’l-Meşrik, 1986.
• Müslim, Ebü'l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nisâburî Müslim b. el-Haccâc. Sahih-i Müslim. Kahire: Dâru İhyai'l- Kütübi'l-Arabiyye, 1955.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. Sünenü'n-Nesâî. Beyrut: Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabî, t.y.Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Nûrî en-. Sahihu Müslim bi şerhi’n-Nevevî. 18 Cilt. Müessesetü Kurtuba, 1994.
• Öz, Mustafa. Başlangıçtan Günümüze İslam Mezhepleri Tarihi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
• Rebi’ b. Habîb, el-Ferâhîdî. el-Câmiü’s-sahîh müsnedü’l-İmam er-Rebi’ b. Habib el-Ferâhîdî min ulemai’l- karni’s-sani li’l-hicrî. 1. Bs. Umman: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’d-Dîniyye, 2011.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-. el-Leâli’l-masnû‛a fî’l- ehâdîsi’l-mevzû‛a. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-. Tedribü’r-râvî fî şerhi Takribi’n-Nevevî. Ed. Abdülvehhab Abdüllatif. 2 Cilt. Medine: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1959.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs eş-. er-Risâle: (İslâm Hukukunun Kaynaklari). Trc. Abdulkadir Şener - İbrahim Çalışkan. 4. Bs. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayinları, 2010.
• Şâtıbî, Ebû İshak İbrâhim b. Musa b. Muhammed el-Gırnatî. el-Muvâfakât. 6 Cilt. Huber: Dâru İbn Affan, 1997.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-nihal. Thk. Emir Ali Mehnâ - ve Ali Hasan Fâûr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 2001.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed et-. el-Mu’cemü’l-kebîr. 2. Bs. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1984.
• Teftâzânî, Mes’ûd b. Ömer et-. Şerhu’l-akâid. Trc. Süleyman Uludağ. 4. Bs. İstanbul: Dergah Yayınları, 1999.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. el-Câmiü's-sahih=Sünenü’t-Tirmizi. Kahire: Mustafa el- Babi el-Halebi, 1978. Üzüm, İlyas. “Kaderiyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 24: 64-65. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Yavuz, Y. Şevkî. “Ehl-i sünnet”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 10: 525-530. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-rical. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-Müntekâ min minhâci’l-i’tidal fî nakzi kelâmi ehli’r-rufz ve’l-i’tizal. Thk. Muhibbuddin el-Hatîb. 3. Bs. Riyad: İdaretü’l-Buhusi’l-İlmiyye, 1992.