İslam Birliği Düşüncesi ve Siyasal Aklın Yeniden İnşası

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 1, 176 - 200, 30.06.2024

İsmail Polat

https://doi.org/10.18403/emakalat.1418568

Öz

Günümüzde İslam dünyası pek çok krizle karşı karşıyadır. Bu krizleri aşmak için Müslüman ülkelerin siyasi, ekonomik ve sosyal açılardan iş birliği içinde hareket etmelerinin önemi tartışılmaktadır. Müslümanlar, siyasi, ekonomik ve sosyal açılardan birlikteliklerini sağlamak ve güçlerini birleştirmek için farklı yaklaşımlar üzerinde çalışmaktadırlar. Bu çalışmalarda İslam birliğinin potansiyel faydaları, siyasi istikrar, ekonomik kalkınma ve küresel etkinin artırılması gibi konular öne çıkmaktadır. Ayrıca, bu çalışmalarda İslam birliğinin oluşturulmasında siyasal aklın kaçınılmaz rolü de vurgulanmaktadır. Siyasal aklın bu rolü, İslam toplumlarının bu konudaki güveninin sağlanması için onun hangi temeller üzerine inşa edilmesi gerektiği sorununu gündeme getirmektedir. Bu makale, bu sorunun çözümüne ilişkin yeni bir öneriyi ele almaktadır. Bu çerçevede öncelikle İslam birliği fikri ve teşekkülü ardından İslam dünyasında siyasal aklın gelip dayandığı kör noktaların neler olduğu ve bu bağlamda bu kör noktaların aşılması için sunulan yeni çözüm önerileri tartışılmaktadır. Daha çok son dönem entelektüel ve uluslararası tarih çalışmalarından yararlanılarak hazırlanan bu çalışma, bir makale sınırlılığı içinde İslâm birliği düşüncesi ve hareketi hakkında derinlemesine bir anlayış sunmayı amaçlamaktadır. Bu çalışma, İslam birliği düşüncesinin zihinsel temellerini analiz ederek, bir bütün olarak bu düşüncenin nasıl evirildiğini ve farklı dönemlerdeki kopmaları ve süreklilikleri ortaya koymakla önemli görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Birliği, Siyasal Akıl, Normatif Birlik, Siyasal Birlik, Siyasal Katılım

The Idea of Islamic Unity and the Reconstruction of Political Reason

Öz

Today, the Islamic world is facing many crises. The importance of political, economic and social cooperation among Muslim countries to overcome these crises is discussed. Muslims are working on different approaches to ensure their unity and unite their forces in political, economic and social aspects. In these studies, issues such as the potential benefits of Islamic unity, political stability, economic development and increasing global influence come to the fore. In addition, these studies emphasize the inevitable role of political reason in the creation of Islamic unity. This role of political reason raises the question of the foundations on which it should be built in order to ensure the confidence of Islamic societies in this regard. This article discusses a new proposal for solving this problem. In this context, firstly, idea of Islamic unity and its formation will be discussed, then the blind spots on which the political reason in the Islamic world relies, and in this context the new solutions offered to overcome these blind spots will be discussed. This article, prepared with the help of recent intellectual and international historical studies, aims to provide an in-depth understanding of the thought and movement of Islamic unity with a certain degree of generality, with in the limits that is drawn. This study is considered important by analyzing the mental foundations of the idea of Islamic unity, showing how this idea developed as a whole and the ruptures and continuities in different periods.

Anahtar Kelimeler

Islamic Union, Political Reason, Normative Unity, Political Unity, Political Participation

Kaynakça

• Apak, Âdem, “Selefîlik ve Sünnî-Şiî İlişkilerine Etkileri”, İslam’ın Hakikati ve Mezhep Sorunu, ed. Mehmet Evkuran, Ankara: Anadolu İlahiyat Akademisi Yayınları, 2016.
• Atay, Hüseyin. Ehli-i Sünnet ve Şia. Akara: AÜİF Yayınları, 1983.
• Aydın, Cemil. “İmparatorluk ve Hilafet Vizyonları Arasında Osmanlı’nın Panislâmist İmajı, 1839-1924”,Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Hareketi. ed. İsmail Kara-Asım Öz. 47-68. İstanbul, 2013.
• Aydın, Cemil. İslam Dünyası Fikri. çev. Hasan Aksakal. İstanbul; Alfa Yayınları, 2021.
• El-Azmeh, Aziz. İslamlar ve Moderniteler. çev. Elçin Gen. İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• El-Buti, M. Sait Ramazan. Fıkhu’s-Siyre. çev. Ali Nar- Orhan Aktepe. İstanbul: Milsan Basın, 1991.
• Demircan, Adnan. Haricîlerin Siyasî Faaliyetleri. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• Doğan, İsa. Mürcie ve Ebu Hanife. Samsun: Kardeş Matbaası, 1992.
• Dursun, Davut. “İslam Konferansı Teşkilatı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Esposito, John L. The Future of Islam. Oxford University Press, 2010.
• Eş’ârî. Makalâtu’l-İslamiyyîn. thk. M. M. Abdülhamit. Beyrut, 1990.
• Evkuran, Mehmet. Ehli-i Sünnet Siyaset Düşüncesinin Yapısı ve Sorunları. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2003.
• Fazlur Rahman. İslam, çev. Mehmet Dağ, Mehmet Aydın. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1981.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 1999.
• Gencer, Bedri. İslâm’da Modernleşme1839-1939, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2012,
• Hakyemez, Cemil. Gerilim ve Çatışma Arasında Mezhep. “Sünnî-Şiî İlişkilerinin Aktüel Durumu”. ed. Mustafa Tekin, EskiYeni (Ankara 2017), 217-239.
• Hakyemez, Cemil. Osmanlı-İran İlişkileri ve Şiî-Sünnî İttifak. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2014.
• İnayet, Hamid. Çağdaş İslami Siyasi Düşünce. çev. Yusuf Ziya keskin. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1995.
• Izutsu, Toshihiko. İslâm Düşüncesinde İman Kavramı. çev. Selahaddin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 1984.
• Kamrava, Mehran. The Modern Middle East: A Political History since the First World War. Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press, 2013.
• Karaman, Hayrettin vd., Kur’ân Yolu Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Basım, 2018.
• Koca Râgıb Mehmed Paşa, Tahkik ve Tevfik -Osmanlı-İran Diplomatik Münasebetlerinde Mezhep Tartışmaları. haz. Ahmet Zeki İzgöer. İstanbul: Kitabevi yayınları, 2003.
• Kutlu, Sönmez. Türklerin İslamlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri. Ankara: TDV Yayınları,2000.
• Macit, Nadim. Ehli-i Sünnet Ekolünün Doğuşu. Erzurum: İhtar Yayınları,1995.
• Mandaville, Peter. Transnational Muslim Politics: Reimagining the Umma. London: Routledge, 2001.
• Mill, John Stuart. Özgürlük Üzerine. çev. Tuncay Türk. İstanbul: Oda Yayınları, 2008.
• Namık Kemal. Makaleler 1. Haz. Y. Aydoğdu- İ. Kara, İstanbul: De rgâh Yayınları, 2005.
• Nuri, Celal. İttihadı İslâm: İslâm’ın Mazisi, Hali, İstikbali. İstanbul: Yeni Osmanlı Matbaası, 1913.
• Özcan, Azmi. “Attempts to Use the Ottoman Caliphate as the Legitimator of British Rule in India,” Islamic Legitimacy in a Plural Asia. ed. Anthony Reid and Michael Gilsenan. Routledge Publishers, (2007), 71-80.
• Özcan, Azmi. “İttihadı İslâm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Ramazan, Tarık. “Türkiye’de Takrîbü’l-Mezâhib Alanında Yapılan Çalışmaların Değerlendirilmesi”. BEÜ SBE Dergisi 8/2 (2019), 605-620.
• Rıza, Reşit. Hilafet. çev. Mehmet Çelen. İstanbul: Mana Yayınları, 2010.
• Roy, Olivier. Kayıp Şark’ın Peşinde. çev. Haldun Bayrı. İstanbul: Metis Yayıncılık, 2015.
• Schmitt, Carl. Siyasal Kavramı. çev. Ece Göztepe. İstanbul: Metis Yayınları, 2021.
• Eş-Şankıti, Muhammed b. el-Muhtar. Haçlı Savaşlarının Etkisi Altında Şiî-Sünnî İlişkileri. çev. İdris Çakmak. İstanbul: Mana Yayınları, 2016.
• Turan, Ahmet. İslâm Mezhepleri Tarihi. Samsun: Eser Matbaası, 1993.
• Voll, John Obert. “Islam as a Special World-System.” Journal of World History 5/2 (October, 1994), 213-226.
• Watt, W. Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Ümran Yayınları, 1981.
• Wellhausen, Julius. İslamiyet’in İlk Devrinde Dinî-Siyasî Muhalefet Partileri. çev. Fikret Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.
• Yıldız, Harun. Din Siyaset ve İdeoloji-Haricîlik Düşüncesinin Doğuşu. Samsun: Sidre Yayınları, 1999.
• Yılmaz, Ayşenur-Telli, Rüya. “Osmanlı’nın Son Döneminde Muhalif Hareketler: Yeni Osmanlılar ve Jön Türklerin Karşılaştırması”. Gaziantep University Journal of Social Sciences 20/3 (2021), 1401-1417.