Proving the Unity of God: al-Shāhrastānī's Defense of Tawḥīd

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 1, 345 - 373, 30.06.2024

Tarık Tanrıbilir

https://doi.org/10.18403/emakalat.1467858

Cited By: 2

Öz

The concept of God's oneness holds a central position in Islamic thought. This is because the oneness of God is one of the most important and absolutely uncompromising principles of the Qurʾān. Moreover, the Qurʾān's recognition of shirk as the greatest unforgivable sin shows the importance of its opposite, tawḥīd. The science of kalām is also called the science of tawḥīd because it aims to prove the unity of God. The Qurʾān's emphasis on tawḥīd and the objections and challenges of polytheist believers who threatened the principle of tawḥīd prompted theologians to employ rational arguments in addition to the evidence of divine revelation to defend the uniqueness of God. Al-Shāhrastānī describes God as one and unique in all aspects. For him, the most special divine attribute is the power of creation. Al-Shāhrastānī, interprets burhān al-tamānuʿ and burhān al-tawārud, which were used by previous theologians to prove God's uniqueness, in his own personal way, and presents his original proof, which we call burhān al-istignā, in order to reinforce and support the proofs. All the assumptions in these proofs show that multiple deities are intellectually impossible and strengthen the uniqueness of God. In this study, al-Shahrastānī's related views are comprehensively examined, analyzed and evaluated in detail, and finally a holistic conclusion and evaluation is presented.

Anahtar Kelimeler

Kalām, al-Shāhrastānī, Burhān al-tamānuʿ, Burhān al-Tawārud, Burhān al-Istignā

Tanrı’nın Tekliğini İspat: Şehristânî’nin Tevhîd Savunusu

Öz

İslam düşüncesinde Tanrı’nın tekliği, merkezi bir yer teşkil etmektedir. Zira Kur’an’ın en çok önemsediği ve kesinlikle taviz vermediği konuların başında Tanrı’nın tekliği gelmektedir. Ayrıca Kur’an’da affedilemeyecek en büyük günah olarak şirkin tanımlanması, onun zıttı olan tevhidin önemini göstermektedir. Kelâm ilmi, Tanrı’nın tekliğini kanıtlamayı amaçladığı için tevhîd ilmi olarak da adlandırılmıştır. Kur’an’ın tevhîd vurgusu ve tevhîd prensibini tehdit eden politeist inanç mensuplarının itiraz ve meydan okumaları, Tanrı’nın tekliğini savunmak için nakli delillerin yanı sıra akli delillere de başvurulması konusunda kelâm bilginlerini harekete geçirmiştir. Şehristânî, Tanrı’yı her bakımdan tek ve emsalsiz olarak nitelendirmektedir. Ona göre en hususi tanrısal nitelik, yaratma kudreti olarak belirginleşmektedir. Şehristânî, önceki kelâm bilginlerinin Tanrı’nın tekliğini kanıtlamak amacıyla başvurdukları burhân-ı temânu` ve burhân-ı tevârüdü kendine has yöntemiyle yorumlamakta ve söz konusu kanıtları tahkim ve takviye etmek amacıyla burhân-ı istiğnâ adını verdiğimiz özgün kanıtını ortaya koymaktadır. Söz konusu kanıtlardaki tüm varsayımlar, birden çok ilahın akli olarak imkânsız olduğunu göstermekte ve Tanrı’nın tekliğini pekiştirmektedir. Çalışmamızda, Şehristânî’nin ilgili görüşleri kapsamlı bir şekilde incelenmekte, bu görüşlerin detaylı analiz ve değerlendirmesi yapılmakta ve nihai olarak bütüncül bir sonuç ve değerlendirme sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Şehristânî, Burhân-ı Temânu`, Burhân-ı Tevârüd, Burhân-ı İstiğnâ

Teşekkür

İlginiz için teşekkür eder, kolaylıklar dilerim...

Kaynakça

• Abdüllatif Harpûtî. Tenkîhu’l-kelâm fî akāidi ehli’l-İslâm. Haz. Fikret Karaman. İstanbul: Çelik Yayınevi, 2016.
• Akay, Ali. “Muslihuddîn el-Lârî'nin "Burhânu't-Temânu`" İle İlgili Bir Risalesi”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2005), 147-171.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. Kitâbu Temhîdi’l-evâil ve telhîsu’d-delâil. thk. İmâduddin Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü’l-Kütüb es-Sakāfiyye, 1987.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Mu`cemü’t-ta`rîfât. thk. Muhammed Sıddık el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fazîle, 2004.
• Çurak, Halil. Abdülkerîm Şehristânî’nin Kelâmî Görüşleri. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Demir, Osman. “Kelâm’da Teselsülü İptal Delilleri ve İsmail Hakkı İzmirli’nin Teselsül Risâlesi”. İslâm Araştırmaları Dergisi 23 (2010), 117-142.
• Direk, Şeyma Nur. Ebü’l-Muîn en-Nesefî’de Burhân-ı Temânû‘. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Ebû Hanîfe. el-Fıkhu’l-ekber. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Ma‘ârif el-Osmâniyye, 1979.
• Ebu’l-Muîn en-Nesefî. Tabsiratü’l-edille fî usûli’d-dîn. thk. Hüseyin Atay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasen. el-Lümaʿ fi’r-red ʿalâ ehli’z-zeyġ ve’l-bidaʿ. Londra: Matbaatu Mısır, 1955.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasen. Makālâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfü’l-musallîn. çev. Ömer Aydın – Mehmet Dalkılıç. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• Fârâbî, Ebû Nasr. Uyûnü’l-mesâil. çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Ferhârî, Muhammed Abdülaziz. en-Nibrâs şerhu Şerhi’l-Akāid. İstanbul: Âsitâne Kitabevi, ts.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-İktisâd fî’l-İ`tikād. Kahire: Dâru’l-Basâir, 2009.
• Gül, Ekrem Sefa. “Burhân-ı Temânuun Kesinliği Problemi”. Tasavvur Tekirdağ İlahiyat Dergisi 5/1 (Haziran 2019), 377-416.
• Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût. Muʿcemü’l-büldân. Beyrut: Dâru Sâdır, 1977.
• Harman, Ömer Faruk. “Şehristânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/467. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâi’z-zamân. thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru Sâdr, 1978.
• İbn Ebî Şerîf. el-Müsâmere bi-Şerhi’l-Müsâyere fî’l-akāidi’l-münciye fî’l-âhire. thk. Salahuddin el-Hımsî. Beyrut: Dâru’l-Beyrûtî, 2009.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr. Mücerredü Maḳālâti’ş-Şeyḫ Ebi’l-Ḥasan el-Eşʿarî’. thk. Ahmed Abdurrahim es-Sâyih. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfe ed-Dîniyye, 2005.
• İbn Sînâ. el-İşârât ve’t-tenbîhât. çev. Ali Durusoy – Ekrem Demirli. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• İbn Sînâ. er-Risâletü’l-arşiyye. çev. Alparslan Açıkgenç – M. Hayri Kırbaşoğlu. Ankara: Kitâbiyât, 2004.
• İbn Sînâ. Kitâbu’ş-şifâ. çev. Ekrem Demirli – Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• Kādī Abdülcabbâr. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl.. Mısır: ed-Dâru’l-Mısriyye, 1965.
• Kādī Abdülcabbâr. Şerhu’l-usûli’l-hamse. çev. İlyas Çelebi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Kādî Beydâvî. Tavâliu’l-envâr min metâliu’l-enzâr. çev. İlyas Çelebi – Mahmut Çınar. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• Keskin, Mehmet. İmam Eş’ari ve Eş’arilik. İstanbul: Düşün Yayınları, 2013.
• Kindî, Ebû Yûsuf Ya‘kūb b. İshâk. Risâle fî vahdâniyyeti’llâhi ve tenâhî cirmi’l-âlem. çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Mazlum, Muhammet. Kirmânî’nin Burhân-ı Temânu` Konusundaki Görüşleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Mehmed Emîn Üsküdârî. Telhîsu tehâfüti’l-hukemâ. thk. ve çev. Kâmuran Gökdağ. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• Meydânî, Abdülgani el-Guneymî. Şerhu’l-Akīde et-Tahâviyye. thk. Abdüsselâm b. Abdülhâdî Şennâr. Beyrut: Dâru İbn Abdilhâdî, 2005.
• Muhtaroğlu, Nazif. “Tanrı’nın Tekliğine Dair Tartışmalar”. Tasavvur Tekirdağ İlahiyat Dergisi 6/2 (Aralık 2020).
• Nasîruddin et-Tûsî. “Kavâidü’l-akāid”. Telhîsu’l-Muhassal bi-İnzımâm-i Resâil u Fevâid-i Kelâmî. Haz. Abdullah Nûrânî. Tahran: Müessese-i Mutâlaât-ı İslâmî, 1359.
• Necmüddin el-Kâtibî el-Gazvînî. Hikmetü’l-ayn. thk. ve çev. Salih Aydın. Ed. Ali Durusoy. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2016.
• Özler, Mevlüt İslam Düşüncesinde Tevhid. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed. et-Tahbîr fîl-mu‘cem’il-kebîr. thk. Münîre Râcî Sâlim. Bağdat: y.y., 1975.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerîm. Nihâyetü’l-ikdâm fî ilmi’l-kelâm. Kâhire: Mektebü’s-Sekâfe ed-Dîniyye, 2009.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerîm. el-Milel ve’n-Nihal. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerîm. Mefâtîhu’l-esrâr ve mesâbîhu’l-ebrâr. thk. Muhammed Ali Âzerşeb. Tahran: Merkezü’l-Buhûs ve’d-Dirâsât li’t-Türâs el-Mahtût, 2008.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerîm. Musara‘atü’l-felâsife. thk. Süheyr Muhammed Muhtar. Kahire, Matbaatü’l-Ceblâvî, 1967.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerîm. “Zorunlu Varlığın Birliği”. çev. Aygün Akyol – Aytekin Özel. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/12 (2007), 157-170.
• Şemseddin es-Semerkandî. es-Sahâifü’l-ilâhiyye. thk. Ahmed Abdurrahman eş-Şerif. Riyad: y.y., 1990.
• Şık, İsmail. “Burhan-ı Temanu”ya Elestirel Bir Yaklasım”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (Temmuz-Aralık 2010), 17-44.
• Tanrıbilir, Tarık. Şemsüddin es-Semerkandî’de Varlık ve Bilgi. Ankara: Kitabe Yayınları, 2022.
• Teftâzânî, Sa`deddin. Şerhu’l-Akāid en-Nesefiyye. Dımaşk: Mektebetü Dari’d-Dakkâk, 2007.
• Teftâzânî, Sa‘deddîn. Şerhu’l-Makāsıd. thk. Abdurrahman Umeyra. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1998.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Mevsûatu ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. Lübnan: Mektebetü Lübnân en-Nâşirûn, 1996.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Hatâbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/443. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyerü A‘lâmin-Nübelâ. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1996.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 2000.
• Ziriklî, Hayreddin b. Mahmûd. el-Aʿlâm kâmûsü terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ min’el-Arab ve’l-müstaʿrebîn ve’l-müsteşrikîn. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.