Makâlât Yazarı Ebû ʿAmr Osman b. Halîfe es-Sûfî ve Muhaliflere Karşı Tutumu

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 2, 808 - 823, 31.12.2024

Mahmoud Benras

https://doi.org/10.18403/emakalat.1572992

Öz

Bu makalede İbâdî ekolünün önemli isimlerinden biri olan Ebû ʿAmr Osman bin Halîfe el-Mâregnî es-Sûfî'nin (VI. yy./XII. yy.) muhaliflere karşı tutumu ele alınmıştır. Kendi döneminin en önemli İbâdî bilgini kabul edilen es-Sûfî, İbâdî doktrinin Kuzey Afrika’da ilmi açıdan geliştiği dönem olan hicri altıncı yüzyılda yaşamıştır. Kendisine veya eserlerine yapılan atıflar ve eserlerinden yapılan aktarımların çokluğu bu durumu teyit etmektedir. Öte yandan diğer yazılı İbâdî mirasın çoğunluğunda olduğu gibi, onun eserlerine de henüz ulaşılabilmiş ve yakın tarihlerde ancak bir kısmı ilim dünyasının hizmetine sunulabilmiştir. Yazarın henüz tahkiki yapılmamış veya basılmamış birden çok eseri mevcuttur. Bu araştırmanın ana kaynaklarından olan, yazara ait Risâletü'l-firak, es-Sü’âlât, ve bu eserlerin şerhlerinin çoğunluğu henüz yazma haldedirler. es-Sûfî, İbâdiyye’den makâlât türü eser yazan ve İbâdî bilginlere hitap ettiği bilinen kökenli tek yazardır. Yazarın Hâricî-İbâdî literatüre vakıf olması ve eserler telif etmesi bu iki mezhebin ilmi terminolojisinin teşkili ve sonraki nesillere aktarılmasında yazara referans bir konum vermiştir. Günümüze ulaşan Îbâdî kitabiyyatın ortak İslamî ilimler havuzunda anlaşılabilir bir seviyeye ulaşmasında yazar önemli bir konuma sahiptir. Bu makalede es-Sûfî’nin, İbâdî bir bilgin olması sebebiyle İbâdiyye içerisindeki farklı görüşlerle, muhalif mezhep ve akımlara yönelik tutumu araştırılıp ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Makâlât, Hâricilik, İbâdilik, es-Sûfî.

The Author of the Maqālāt, Abu ʿAmr ʿUthmān b. Khalīfa al-Sūfī and His Attitude Towards the Opponents

Öz

This article discusses the stance of Abu ʿAmr ʿUthmān bin Khalīfa al-Maragnī al- Sūfī (VIth century BC/ XIIth century BC), one of the important figures of the Ibāḍī branch of Khārijīs, against the opponents. Al-Sūfī, considered the most important Ibāḍī scholar of his time, lived during the sixth century AH, a period when the Ibāḍī doctrine developed in Maghreb. On the other hand, as with the majority of other written Ibāḍī heritage, only a portion of his works has been reached and made available to the academic world in recent times. The author has several works that have not yet been reviewed or published. Among the main sources of this research, the author's Risāletu'l-firak, Al-Suʾālāt, and most of the commentaries on these works are still in manuscript form. Al-Sūfī is the only author of Khawārij origin known to have written works in the genre of makālāt addressing Ibāḍī scholars. The author's familiarity with Khawārij-Ibāḍī literature and his authorship of works have given him a reference position in the formation of the scientific terminology of these two sects and its transmission to subsequent generations; the author holds an important position in achieving an understandable level of the Ibāḍī literature that has reached the present day within the common pool of Islamic sciences.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Maqālāt, Khārijism, Ibādism, al-Sūfī.

مؤلّف المقالات أبو عمرو عثمان بن خليفة السوفي وموقفه من المخالفين

Öz

يعالج هذا المقال شخصية مهمّة من أعلام المذهب الإباضي وهو أبو عمرو عثمان بن خليفة المارغني السوفي(6ه)، الذي عاش في القرن السادس الهجري، وهي مرحلة ازدهار المذهب الإباضي فكريا في شمال إفريقيا، يعتبر أبو عمرو عثمان بن خليفة السوفي في وقته أهمّ متكلّم إباضيّ، نستنتج ذلك من خلال احتجاج ونقل الكتّاب الإباضيين عنه، لكن للأسف حاله كحال أغلب التراث الإباضي، حيث إنّ آثاره لم تشتهر إلا في الزمن الأخير مخطوطة، إذ نجد له كتابين، الأول بعنوان السؤالات، والثاني بعنوان رسالة الفرق، إضافة إلى مخطوطات أخرى هي شروح لكتاب السؤالات، يعتبر السّوفي المؤلّف الوحيد تقريبا من المذهب الإباضي الذي ألفّ في المقالات وتعرّض للتيارات الرئيسة في الفكر الإسلامي مثل الشيعة والجبرية والمعتزلة إضافة إلى أهل السنة، ويعبّر من خلال ذلك عن وجهة النظر الإباضية، تجاه المخالفين من الفرق الأخرى، ويطلعنا كذلك على المصطلحات التي يستخدمها الإباضيون للإشارة إلى الفرق المخالفة، من هنا تكمن أهمية أبي عمرو السّوفي ومؤلفاته خاصة كتاب رسالة الفرق، في هذه المقالة اعتمادا على هذين الكتابين وغيرها من المؤلفات التي نقلت آراء السوفي حاولنا إبراز منهجه في المقالات وموقفه من الفرق والإتجاهات المخالفة ومقارنة ذلك بالفكر الإباضي والخارجي، معتمدين على منهج الاستقراء والتحليل والمقارنة.

Anahtar Kelimeler

السوفي, الإباضية, الخوارج, المقالات, الكلام

Kaynakça

• Ahmed, Heşşâni. "Nizâmu'l-Azzâbe ve Devruhu fi Temîni't-temâsuki'l-ictimâi li'l-muctemai'l-ibazî fi mentikati vâdî mizâb" Mecellet Ravâfid li'l-buhûs ve'dirâsât 5/2 (Aralık 2020), 83-95.
• Âʿzâm, İbarahim b. Salih baba Hemmu. Ğusnu՚l-bân fi tarihi Vercelân, Thk. İbrahim b. bekir Behhâz, Suleyman b. Muhammed Bumaʿkel, Gardâye, el-Alemiyye, 2013.
• Benras, Mahmoud. "İbâdîlikte Sivil Yönetim Teşkilatı: Azzâbe". RUSUH Uşak Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 2/2 (2022), 272–295.
• Benras, Mahmoud. Kuzey Afrika İbadîliği ve İmâmet Düşüncesi (Ankara: ankara okulu yayınları, 2024.
• Buʿsbâna, Ömer b. Lokman, Melâlimu’l-hadarati՚l-İslâmiyye bi Vercilân, Cezayir, Daru Nüzheti՚l-Elbâb, 2013.
• Caʿbîrî, Ferhat b. Ali. Şehsiyât ibâdiyye, Umman, Mektebetu'd-dâmirî, 2010.
• Cîtâlî, Ebû Tahir İsmail. Kavaʿidu՚l-İslâm, Thk. Beşir b. Musa el-Hac Musa, Gardâye, el-Matbaatü՚l-Arabiyye, 2001.
• Dercînî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Saîd b. Süleymân et-Temicârî. Tabakâtü’l-meşâʾih bi’l-Mağrib, Thk. İbrâhim Tallây, Constantine: Dâr’l-baʿs,1974.
• Sâlimî, Norettin Abdullah b.humayid. el-Lumaʿa el-merziyye min eşiʿatil'l-ibâdiyye, Maskat, Vizaretü’t- Türasi’l-Kavmi ve’s-Sekâfe, 2005.
• Sûfî, Osman b. Halîfe. Risâletü’l-fırak, Mısır: el-Matbaʿa’l-Bârûniyye, ts.
• Sûfî, Osman b. Halîfe. Es-Suʾêlât, Cerbe: el-Mektebet'l-bârûniyye, 14/27.
• Şemmâhî, Ebü’l-Abbas. Kitâbü’s-Siyer, Kahire, el-Matbaʿa’l-Bârûniyye, 1301.
• Nâmî, ʿAmr Halîfe. Melâmih el-Hereke el-İlmiyye fi vercelân ve devâhîhâ, Thk. Hamza Boumakel, Cezayir: 2013.
• Kitâbul'l-muʿallekât fi Ahbari ve rivâyâti ehli'd-davet, Maskat: Vizaretü’t-Türasi’l-Kavmi ve’s-Sekâfe, 2009.
• Lewicki, Tadeusz. el-Mu՚arrihûna՚l-İbaiyyûn fi İfrikiya՚ş-şemaliyye, çev. Mahir Cerrâr, Rima Cerrâr, Epub, Müessesetü Tawalt es-Sakafiyye, 2007.
• Lewicki, Tadeusz. Tesmiyetü şüyühi Cebel Nefüse ve Kuraohm, çev. Abdullah Zaru, Epub, Müessesetü Tawalt es-Sakafiyye, 2006.
• Lewicki, Tadeusz. Études maghrebines et soudanaises. France: Éditions scientifiques de Pologne, 1976.
• Mucem Mustalahat el-İbâdiyye, Umman, Vezaretü’l Evkâf ve’ş-Şu’unu’d-Dîniyye, 2008.
• Muʻcem Aʻlâm el-İbâdiyye, Beyrut, Dâruʼl-garb el-İslâmi, 2000.
• Yılmaz, Ali - Göl, Yavuz Selim. “Hâricî/İbâdîlerin Hilâfet Ve Hakem Söylemleriyle İmtihanı Ve Hâricî Paradigmanın İflası”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 24/1 (Mart 2024), 279-304.