Annelerin Cinsiyet Rollerine İlişkin Özellikleri ile Çocukların Oyuncak Tercihleri ve Oynadıkları Oyun Türleri Arasındaki İlişki Üzerine Bir Çalışma

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 1, 102 - 136, 31.03.2017

Pınar Aksoy Gülen Baran

Öz

Bu çalışma, annelerin cinsiyet rollerine ilişkin özellikleri ile çocukların oyuncak tercihleri ve oynadıkları oyun türleri arasındaki ilişkinin incelenmesi amacıyla yürütülmüştür. Bu amaç doğrultusunda, feminen, maskülen ve androjen özellikler gösteren annelerin kız ve erkek çocuklarının oyuncak tercihlerinin ve oynadıkları oyun türlerinin neler olduğu değerlendirilmiştir. Açımlayıcı sıralı desendeki bu çalışma kapsamında; annelerin cinsiyet rollerine ilişkin özelliklerinin belirlenmesinde, nicel araştırma yöntemlerinden betimsel tarama modeli ve çocukların oyuncak tercihlerinin incelenmesinde, nitel araştırma yöntemlerinden fenomenoloji deseni kulllanılmıştır. Çalışma grubuna, feminen, maskülen ve androjen annelerin çocukları arasından eşit sayıda seçilen 15’i kız ve 15’i erkek olmak üzere toplam 30 çocuk dâhil edilmiştir. Çalışmada annelerin cinsiyet rollerine ilişkin özelliklerinin belirlenmesinde, Dökmen’in (1999) “Bem Cinsiyet Rolü Envanteri” kullanılmıştır. Çocukların oyuncak tercihlerine ilişkin verilerin toplanması sürecinde, çocuklardan evde ve sınıfta en çok oynadıkları oyuncağın resmini yapmaları istenmiş ve bu kapsamda yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılarak, çocuklarla bireysel görüşmeler yapılmıştır. Bu doğrultuda toplanan verilerin analiz edilmesinde, betimsel analize başvurulmuştur. Çalışma bulguları; feminen ve maskülen annelerin çocuklarının oyuncak tercihlerinin androjen annelerin çocuklarından farklı bir şekilde belirli bir gruptaki oyuncaklar üzerinde yoğunlaştığını göstermiştir. Bu noktada feminen annenin kız çocuklarının daha çok evcilik oyuncaklarıyla ve maskülen annenin erkek çocuklarının daha çok taşıtlarla oynadığı belirlenmiştir. Bunun yanı sıra, feminen annelerin çocukları daha çok rol oyunlarıyla, maskülen annelerin çocukları daha çok hareketli oyunlarla ve ardından yarışma türündeki oyunlarla oynarken; androjen annelerin çocuklarının belirgin bir oyun türü üzerinde yoğunlaşmaksızın rol oyunları, hareketli oyunlar ve yapı-inşa oyunları şeklinde farklı oyunlar oynadıkları sonucuna ulaşılmıştır. Bu noktalardan hareketle, çocukların çeşitlendirilmiş oyun materyalleri ve nitelikli oyun ortamları ile buluşturulması noktasında ebeveynlerin ve öğretmenlerin son derece özenli davranmaları ve bu süreçte kalıpyargısal bir yaklaşımdan ziyade, eşitlikçi bir yaklaşımı benimsemesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Okul öncesi dönem, toplumsal cinsiyet, cinsiyet rolü, çocuk, oyuncak tercihi

Kaynakça

• Adak Özdemir, A. ve Ramazan, O. (2012). Oyuncağa çocuk, anne ve öğretmen bakış açısı. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2(1), 1-16.
• Akgül Gök, F. (2013). Evli kadın ve erkeklerin toplumsal cinsiyet rolleriyle ilgili algılarının aile işlevlerine yansıması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Akın, A. ve Demirel, S. (2003). Toplumsal cinsiyet kavramı ve sağlığa etkileri. C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi Halk Sağlığı Özel Eki, 25(4) Özel 73-82.
• Aksoy Çelikoğlu, C. (1990). 3-6 yaş arası çocukların oyuncak tercihlerinde cinsiyet faktörünün etkisinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Altın, B. (2014). Kadınlarda benimsenen cinsiyet rollerine göre kişilik özelliklerinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Bilim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Amato, P. R., & Booth, A. (1995). Changes in gender role attitudes and perceived marital quality. American Sociological Review, 60, 58-66.
• Aslan, A. (2007). Lise son sınıf kız öğrencilerin cinsiyet rollerine ilişkin düşünceleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Bağçeli Kahraman, P. ve Başal, H. A. (2011). Anne eğitim düzeyine göre çocukların cinsiyet kalıpyargıları ile oyun ve oyuncak tercihleri. e-Journal of New World Sciences Academy Education Sciences, 6(1), 1335- 1357.
• Baran, G. (1995). Ankara’da bulunan çocuk yuvalarında kalan 7-11 yaş grubu çocuklarda cinsiyet rolleri ve cinsiyet özellikleri kalıpyargılarının gelişimi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Baran, G. ve Aksoy, P. (2016). Cinsel gelişim. N. Aral (Ed.), Çocuk gelişimi içinde (s. 190-217). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını No:2130.
• Batga, B. (2014). Toplumsal cinsiyet rolleri ile bu rollerin yaşam dengesine olan etkisi: Özel sektörde bir araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Baykal, S. (1991). Üniversite öğrencilerinin cinsiyet rolleri ile ilgili kalıp yargılarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 1(2), 66-75.
• Bradbard, M. R. (1985). Sex differences in adults gifts and children’s toy requests at Christmas. Psychological Reports, 56(3), 969-970.
• Burger, M. J. (2006). Kişilik İ. D. Erguvan Sarıoğlu, (Çev.), (1. basım). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2010). Bilimsel araştırma yöntemleri (7. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Cooper, K., Chassin, L., & Zeiss, A. (1985). The relationship of sex-role self-concept and sex-role attitudes to the marital satisfaction and personal adjustment of dual-worker couples with preschool children. Sex Roles, 12(1/2), 227- 241.
• Caldera, Y. M., Huston, A. C., & O’Brein, M. (1989). Social interactions and play patterns of parents and toddlers with feminine, masculine and neutral toys. Child Development, 60(1), 70-76.
• Christensen, L. B., Johnson, R. B., & Turner, L. A. (2015). Nitel ve karma yöntem araştırmaları M. Sever, (Çev.). Araştırma yöntemleri desen ve analiz içinde. A. Aypay (Çev. Ed.). Ankara: Anı Yayıncılık. 400-433.
• Creswell, J. W. (2013). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (4nd edition). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Creswell, J. W., & Plano Clark, V. L. (2011). Designing and conducting mixed methods research (2nd edition). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Çavdar, D. (2013). Üniversite öğrencilerinin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin tutumları ve romantik ilişkilerde akılcı olmayan inançları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Çelebi Öncü, E., & Ünlüer, E. (2012). Preschoolers’ views about gender related games and toys, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 46, 5924–5927.
• Çınar, L. (2008). Evlilik doyumu: Cinsiyet rolleri ve yardım arama tutumu. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çolakoğlu, B. E., ve Doğaner, M. (2008). Televizyon reklâmlarına toplumsal cinsiyetin yansıması: Erkek analizi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2), 333-342.
• Damast, A. M., Tamis-LeMonda, C. S., & Bornstein, M. H. (1996). Mother-child play: Sequential interactions and the relation between maternal beliefs and behavior. Child Development, 67(4), 1752-1766.
• Dökmen, Z. Y. (1999). Bem cinsiyet rolü envanteri kadınsılık ve erkeksilik ölçekleri Türkçe formunun psikometrik özellikleri. Kriz Dergisi, 7(1), 27-40.
• Dökmen, Y. Z. (2004). Toplumsal cinsiyet sosyal psikolojik açıklamalar. Ankara: Sistem Yayıncılık.
• Ersoy, E. (2009). Cinsiyet kültürü içerisinde kadın ve erkek kimliği (Malatya örneği). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(2), 209-230.
• Fagot, B. I., & Leinbach, M. D. (1995). Gender knowledge in egalitarian and traditional families. Sex Roles, 32(7), 513–526.
• Fırat, M., Kabakçı Yurdakul, I. ve Ersoy, A. (2014). Bir eğitim teknolojisi araştırmasına dayalı olarak karma yöntem araştırması deneyimi. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 2(1), 65-86.
• Giddens, A. (2008). Sosyoloji C. Güzel, (Yay. Haz.). İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Gökkaya, F. (1994). Anne-babaların cinsiyet rolü algıları ve cinsiyete uygun çocuk yetiştirme eğilimleri ile okul öncesi çocukların cinsiyet rolü gelişimi (oyuncak tercihi ile) arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Göl, M. (2011). Çocuk edebiyatında cinsiyet rolleri: Mustafa Ruhi Şirin ve Ayla Çınaroğlu’nun eserleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Afyonkarahisar.
• Görmüş, A. Ş., Aydın, S. ve Ergin, G. (2013). İşletme bölümü öğrencilerinin iletişim becerilerinin cinsiyet rolleri bağlamında incelenmesi. Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 109-128.
• Gültekin, A. (2006). 0-6 yaş döneminde çocuğu olan çalışan ve çalışmayan kadınların evle ilgili faaliyetleri yürütme biçimlerinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Günay, G. ve Bener, Ö. (2011). Kadınların toplumsal cinsiyet rolleri çerçevesinde aile içi yaşamı algılama biçimleri. TSA, 15(3), 157-171.
• Haktanır, G. (2005). Çocuk cinselliği A. Oktay ve Ö. Polat Unutkan, (Yay. Haz.), Okul öncesi eğitimde güncel konular içinde (s. 147-162). İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
• Hjelle, Larry A., & Ziegler, Daniel J. (1992). Personality theories: Basic assumptions, research, and applications. US: McGraw-Hill.
• Işık, Ş. (2016). Kişilik gelişimi. Ş. Işık (Ed.). Eğitim psikolojisi (4. baskı) içinde (s. 147-183). Ankara: Pegem Akademi.
• İsen, G. ve Batmaz, V. (2002). Ben ve toplum. İstanbul: Om Yayınevi.
• Johnson, R., & Onwuegbuzie, A. (2004). Mixed methods research: A research paradigm whose time has come. Educational Researcher, 33(7), 14-26.
• Kalaycı, N. (2015). Analyses of the cartoon series from a gender equality perspective: Pepee. Education and Science, 40(170), 141-155.
• Kaufman, G. (2000). Do gender role attitudes matter? Family formation and dissolution among traditional and egalitarian men and women. Journal of Family Issues, 21(1), 128-144.
• Kodan, S. (2013). Evli bireylerin evlilik kalitesi toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin tutumları ve yaşam doyumları arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Langlois, J. H., & Downs, A. C. (1980). Mothers, fathers, and peers as sociaization agents of sex-typed play behaviours in young children. Child Development, 51, 1217-1247.
• Lye, D. N., & Biblarz, T. J. (1993). The effects of attitudes to ward family life and gender roles on marital satisfaction. Journal of Family Issues, 14(2), 157-188.
• Onur, B., Çelen, N., Çok, F., Artar, M. ve Şener Demir, T. (1998). Türkiye’de iki kentte annelerin bakış açısıyla çocukların oyuncak gereksinmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 30(1), 45-74.
• Orçan, M. (2011). Sosyal gelişim. M. E. Deniz (Ed.), Erken çocukluk döneminde gelişim içinde (s. 127-183). Ankara: Ertem Basım Ltd. Şti.
• Özdemir, M. (2010). Türkiye’deki reklâmlarda toplumsal cinsiyet ve sunumu. Millî Folklor, 22(88), 101-111.
• Öztürk, A. (2001). Okul öncesi eğitimde oyun (1. basım). İstanbul: Esin yayınevi.
• Pehlivan, H. (2012). Oyun ve öğrenme (3. baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Peretti, P. O., & Sydney, T. M. (1984). Parental toy choice stereotyping and its effects on child toy preference and sex-role typing. Social Behavior and Personality, 12(2), 213-216.
• Raag, T. (1999). Influences of social expectations of gender, gender stereotypes, and situational constrains on children’s toy choices. Sex Roles, 41(11/12), 809-831.
• Rathus, S. A. (2006). Childhood: Voyages in development. USA: Thomson Learning Inc.
• Ritchie, J. (2003). The applications of qualitative methods to social research. In J. Ritchie and J. Lewis (Ed.). (1st Ed.). Qualitative research practice: A guide for social science students and researchers (pp. 24-46). Thousans Oaks, California: Sage.
• Robinson, C. C., & Morris J. T. (1986). The gender stereotyped nature of Christmas toys received by 36-, 48-, and 60-month-old children: A comparison between nonrequested vs requested toys. Sex Roles, 15(1/2), 21-32.
• Sabuncuoğlu, A. (2006). Televizyon reklamlarında toplumsal cinsiyet. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• San Bayhan, P. ve Artan, İ. (2007). Çocuk gelişimi ve eğitimi. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
• Seçgin, F. ve Tural, A. (2011). Sınıf öğretmenliği bölümü öğretmen adaylarının toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin tutumları. e-Journal of New World Sciences Academy Education Sciences, 6(4), 2446-2458.
• Shapiro, L. (1991). Oyuncak tabancalar ve oyuncak bebekler D. Öngen, (Çev.). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 24(2), 655-667.
• Stewart, A. C., & Friedman, S. (1987). Child development: Infancy through adolescence. USA: John Wiley and Socs Inc.
• Temel, A., Yakın, M. ve Misci, S. (2006). Örgütsel cinsiyetlerin örgütsel davranışa yansıması. Yönetim ve Ekonomi, 13(1), 27-38.
• Tuzcuoğlu,N., Güven, G. ve Efe, K. (2006). 4-6 yaş grubu çocuklarında oyuncak tercihlerini etkileyen faktörlerin incelenmesi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi 1. Uluslararası Okul Öncesi Eğitim Kongresi (ss. 455-473), İstanbul.
• Uğurlu Sülü, E., Özet, F. ve Ayçiçek, D. (2012). 1-3 yaş grubu çocuğu olan annelerin oyuncak seçimi konusunda bilgi ve uygulamalarının incelenmesi. International Journal of Human Sciences, 9(2), 879-891.
• Uluyağcı C. ve Yılmaz, R. A. (2007). Televizyon reklamlarında çocuğa ilişkin toplumsal cinsiyet rollerinin sunumu. Galatasaray Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 6, 141-155.
• Ünal C. (1990). Cinsiyete bağlı psikolojik farklar ve türk çocukları üzerinde bir karşılaştırma. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(2), 37-57.
• Vatandaş, C. (2011). Toplumsal cinsiyet ve cinsiyet rollerinin algılanışı. Web sitesi: http://www.journals.istanbul.edu.tr/iusoskon/article/viewFile/1023006015/1023005539. Erişim Tarihi: 11.06.2015. Vefikuluçay, D., Demirel, S., Taşkın, L. ve Eroğlu, K. (2007). Kafkas üniversitesi son sınıf öğrencilerinin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin bakış açıları. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 14(2), 12–27.
• Vefikuluçay Yılmaz, D., Zeyneloğlu, S., Kocaöz, S., Kısa, S., Taşkın, L. ve Eroğlu, K. (2009). Üniversite öğrencilerinin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin görüşleri. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(1), 775-792.
• Wood, E., Desmarais, S., & Gugula, S. (2002). The impact of parenting experience on gender stereotyped toy play of children. Sex Roles, 47(1-2), 39-49.
• Yağan Güder, S. ve Güler Yıldız, T. (2016) Okul öncesi dönemdeki çocukların toplumsal cinsiyet algılarında ailenin rolü. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(2), 424-446.
• Yeşilorman, M. (2001). Toplumsal eşitlikte kör nokta: kadın eşitsizliğine genel bir bakış. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 269-280. Yıldırım, A. ve Şimşek H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemler (6. baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, D. V., Zeyneloğlu, S., Kocaöz, S., Kısa, S., Taşkın, L. ve Eroğlu, K. (2009). Üniversite öğrencilerinin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin görüşleri. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(1), 775-792.
• Zeybekoğlu Dündar, Ö. (2012). Toplumsal cinsiyet rollerinin televizyon reklamlarına yansıması. Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, 5(1), 121-136.