2018 Yılı Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programının Sorumluluk Kazanımlarına Yer Vermesi Bakımından İncelenmesi

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 1, 391 - 419, 31.01.2019

Mutlu Pınar Demirci Güler , Sevda Nur Açıkgöz

Öz

Sorumluluk kavramı genel olarak, bireylerin aldığı kararlar ve üstlendiği görevlerin bilincinde hareket etmesi, dolayısıyla süreç içinde doğacak olumlu-olumsuz sonuçların mesuliyetini üstlenmesi olarak tanımlanır. Sorumluluk sahibi bireylerin yetiştirilmesinde fen bilimleri eğitiminin ve programda yer alan sorumluluk kazanımlarının önemli bir yere sahip olduğu düşünüldüğünden, 2018 yılı fen bilimleri dersi öğretim programı sorumluluk kazanımlarına yer vermesi bakımından incelenmiştir. Sorumluluk kavramı bu çalışmada; bireysel sorumluluk, sosyal sorumluluk ve kurumsal sosyal sorumluluk boyutlarında ele alınmıştır. Çalışma nitel bir araştırma olup, verilerin elde edilmesinde doküman analizi yöntemi benimsenmiştir. Araştırmanın veri kaynağını Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından onaylanmış 2018 yılı fen bilimleri dersi öğretim programı oluşturmuştur. Verilerin analizinde içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Çalışma sonucunda 65 adet sorumluluk kazanımına ulaşılmıştır. Ulaşılan kazanımların program içeriğinde yer alan toplam 305 kazanımın %21,31’ini karşıladığı, bu nedenle yeterli düzeyde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Kazanımların sınıf düzeylerine göre dağılımları incelendiğinde en fazla 8. sınıf, en az ise 5.sınıf düzeyinde yer aldığı tespit edilmiştir. Kazanımların konu alanları bazındaki dağılımları incelendiğinde ise en fazla Canlılar ve Yaşam, en az Dünya ve Evren konu alanında yer aldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fen bilimleri dersi öğretim programı, kazanım, sorumluluk

Examinatıon of the Science Course Curriculum of the Year 2018 in Terms of Including Lesson Outcomes Regarding Responsibility

Öz

The concept of responsibility is defined as acting with an awareness of the decisions individuals take and the tasks they undertake, and accepting the responsibility of the consequences that will arise in this process. It is thought that in science education, lesson outcomes regarding responsibility have an important role to raise individuals with responsibility. For this purpose, the science course curriculum of 2018 was examined within the scope of lesson outcomes regarding responsibility. The concept of responsibility is addressed in this study in the dimensions of individual responsibility, social responsibility and corporate social responsibility. The study is a qualitative research and document analysis method has been adopted for obtaining the data. The data source of the examination is the science course curriculum of the year 2018, which was approved by the Board of Education. The content analysis method has been adopted while analyzing the data. As a result of the study, 65 lesson outcomes regarding responsibility were found. It is seen that the found lesson outcomes constitue the 21,31% of the total (305) lesson outcomes in the curriculum. When the distributions of these lesson outcomes according to the grades are examined, it is determined that the outcomes are included the most at the 8th grade level and the least at the 5th grade level. When the distribution of these lesson outcomes according to the subject areas are examined, it is determined that the subject area that includes the most outcomes is the Living and Life, and the least number of lesson outcomes are included in the subject area of the Earth and the Universe.

Anahtar Kelimeler

Science curriculum, outcome, responsibility

Kaynakça

• Abazaoğlu, İ. ve Taşar, M. F. (2016). Fen bilgisi öğretmen özelliklerinin öğrenci fen başarısı ile ilişkisi: TIMSS 2011 verilerine göre bir durum analizi. İlköğretim Online, 15(3), 922-945.
• Afacan, Ö. ve Demirci Güler, M. P. (2011). Sürdürülebilir çevre eğitimi kapsamında tutum ölçeği geliştirme çalışması. In 2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications, 27-29 Nisan, Antalya, 904-913.
• Akbaş, O. (2004). Türk Milli Eğitim Sistemi’nin duyuşsal amaçlarının ilköğretim 2. kademedeki gerçekleşme derecesinin değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Akbaş, O. (2008). Değer eğitimi akımlarına genel bir bakış. Değerler Eğitimi Dergisi, 6(16), 9 -27.
• Akpınar, D., Günay, Y. ve Hamurcu, H. (2005). Fen bilgisi programlarının hedef ve içerik boyutuna ilişkin öğretmen görüşleri. Eğitim ve Bilim, 30(136), 3-11.
• Aktan, C. C. ve Börü, D. (2007). Kurumsal sosyal sorumluluk. İçinde Aktan, C. C. (Ed.), Kurumsal sosyal sorumluluk: İşletmeler ve sosyal sorumluluk (ss. 11-36). İstanbul: İgiad Yayınları.
• Aktaş, Z. ve Bozdoğan, A. E. (2016). Fen bilimleri dersi “insan ve çevre” ünitesiyle bütünleştirilmiş etkinliklerin ortaokul öğrencilerinin merhamet değerini kazanmalarına etkisi. Değerler Eğitimi Dergisi, 32(14), 39-57.
• Aladağ, S. (2009). İlköğretim sosyal bilgiler öğretiminde değer eğitimi yaklaşımlarının öğrencilerin sorumluluk değerini kazanma düzeyine etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Aladağ, S. (2012). İlköğretim sosyal bilgiler öğretiminde değer eğitimi yaklaşımlarının öğrencilerin sorumluluk değerini bilişsel düzeyde kazanmalarına etkisi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 161(1), 123-146.
• Anderson, D. R. (2000). Character education: Who is responsible? Journal of Instructional Psychology, 27(3), 139-142.
• Arıkan, R. (2011). Araştırma yöntem ve teknikleri (1. Baskı). Ankara: Nobel Yayınları.
• Ayas, A. (1995). Fen bilimlerinde program geliştirme ve uygulama teknikleri üzerine bir çalışma: İki çağdaş yaklaşımın değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (11), 149-155.
• Ayas, C., Çeken, R., Eş, H. ve Taştan, B. (2013). "Bu Benim Eserim" fen bilimleri projelerinde vatandaşlık eğitimi açısından sosyal sorumluluk ve vatandaşlık bilinci. Sosyal Bilimler Dergisi, 6(14), 1-19.
• Aydın, Ö. (2007). İlköğretim 4. ve 5. Sınıf fen ve teknoloji dersi öğretim programına ilişkin öğretmen görüşleri (Kütahya ili örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Aydın, S. ve Çakıroğlu, J. (2010). İlköğretim fen ve teknoloji dersi öğretim programına ilişkin öğretmen görüşleri: Ankara örneği. İlköğretim Online, 9(1), 301-315.
• Babadoğan, C. (2003). Sorumlu davranış geliştirme stratejileri bağlamında öğrenen sınıf. Milli Eğitim Dergisi, 157, 121-136.
• Bacanlı, H. (2005). Duyuşsal davranış eğitimi (2. Baskı). Ankara: Nobel Yayınları.
• Baş, M. (2017). 2009 ve 2015 ilkokul matematik dersi öğretim programları ile 2017 ilkokul matematik dersi öğretim programı karşılaştırması. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1), 1219-1258.
• Başar, T. (2009). 2005 yılı ilköğretim 4. sınıf fen ve teknoloji dersi öğretim programı eğitim hedeflerinin taksonomik analizi. Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Tokat.
• Başbuğ, B. B. E., Özmen, B. ve Güler, H. (2011). Türkiye’de afet zarar azaltımını sürdürülebilir eğitimle sağlamak. 1. Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, 11-14 Ekim, Ankara.
• Başdağ G. (2006). 2000 yılı fen bilgisi dersi ve 2004 yılı fen ve teknoloji dersi öğretim programlarının bilimsel süreç becerileri yönünden karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Benli Özdemir, E. ve Arık, S. (2017). 2005 yılı fen ve teknoloji dersi ve 2013 yılı fen bilimleri dersi öğretim programlarının öğretmen değerlendirmesi. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 31-44.
• Bınarbaşı, F. (2006). Üniversite öğrencilerinin okuma ve kütüphane kullanma alışkanlıklarının incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Bowen, H. R. (2013). Social responsibilities of the businessman. New York: Harper ve Row. 16.05.2018 tarihinde Https://Books.Google.Com.Tr/Books?Hl=TrveLr=veİd=AlıpawaaqbajveOi=FndvePg=Pt5veOts=Da3gsdoowrveSig=V4nskojqoıyuaaqtgadgn32fgmeveRedir_Esc=Y#V=OnepageveQveF=False adresinden erişilmiştir.
• Boyacı, K. (2010). 2005 ilköğretim 6. 7. ve 8. sınıf fen ve teknoloji öğretim programı, programın uygulanmasında yaşanan sorunlar ve çözüm önerilerine ilişkin öğretmen görüşleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Böyük, E. T. (2017). Fen bilimleri dersi öğretim programının TEOG ve TIMSS sınavları kapsamında incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Burke, N., Crum, S., Genzler, M., Shaub, D., & Sheets, J. (2001). Building character education in our schools to enhance the learning environment. Master Thesis, Saint Xavier University, Chicago. 23.05.2018 tarihinde https://eric.ed.gov/?id=ED453144 adresinden erişilmiştir.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, O. E., Karadeniz, S. ve Demirel, F. (2018). Bilimsel araştırma yöntemleri (24. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Çakıcı, Y. (2009). Fen eğitiminde bir önkoşul: Bilimin doğasını anlama. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 29(1), 57-74.
• Çakıcı, Y. ve Ilgaz, G. (2011). 2004 yılı ilköğretim fen ve teknoloji programı ile ilgili 2005-2010 yılları arasındaki tezlerin incelenmesi. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 34(2), 35-47.
• Carroll, A. B. (1991). The pyramid of corporate social responsibility: Toward the moral management of organizational stakeholders. Business Horizons, 34(4), 39-48.
• Çelik, F. (2010). 5. sınıf sosyal bilgiler programında sorumluluk, estetik ve doğal çevreye duyarlılık değerlerinin kazandırılmasına ilişkin öğrenci ve öğretmen görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Çelikkaya, T. ve Kürümlüoğlu, M. (2017). Veliler, öğrenciler ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin programdaki değerlere ilişkin değer hiyerarşileri, gerekçeleri ve önerileri. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(8), 243-264.
• Çepni, S., Bacanak, A. ve Küçük, M. (2003). Fen eğitiminin amaçlarında değişen değerler: Fen - teknoloji–toplum. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(4), 7-29.
• Çepni, S., Küçük, M. ve Ayvacı, H. (2014). İlköğretim birinci kademedeki fen bilgisi programının uygulanması üzerine bir çalışma. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(3), 131-145.
• Çırak, Y. (2014). Öğrenmenin doğası ve temel kavramları. İçinde A. Kaya (Ed.) Eğitim psikolojisi (8. Baskı). (ss. 233-264). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Çoban, O. ve Akşit, İ. (2018). 2005 ve 2017 Sosyal bilgiler öğretim programlarının öğrenme alanı, kazanım, kavram, değer ve beceri boyutları açısından karşılaştırılması. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 7(1), 479-505.
• Çubukçu, Z. ve Gültekin, M. (2006). İlköğretimde öğrencilere kazandırılması gereken sosyal beceriler. Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 2(37), 55-174.
• Cüceloğlu, D. (2003). İçimizdeki biz (56. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Cüceloğlu, D. (2016). Anlamlı ve coşkulu bir yaşam için savaşçı (48. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi. Demirci Güler, M. P. (2013). Investigation on the inclusion of socio-scientific acquisitions in curriculum of science and technology lesson. Educational Research and Reviews, 8(24), 2295-2302.
• Dilmaç, B. (2007). Bir grup fen lisesi öğrencisine verilen insani değerler eğitiminin insani değerler ölçeği ile sınanması. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Doğan, N. (2007). İş etiğinin kurumsal sosyal sorumluluktaki rolü ve bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Doğan, U. (2015). Öğrenci bireysel sorumluluk ölçeği-10’un Türkçe formunun geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 163-170.
• Doğanay, A. ve Sarı, A. G. M. (2004). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerine temel demokratik değerlerin kazandırılma düzeyi ve bu değerlerin kazandırılması sürecinde açık ve örtük programın etkilerinin karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 39(1), 356-383.
• Edginton, W. D. (1981). Teaching character education: The values in John R. Tunnis sport books for children and adolescents. Unpublished Master Thesis, Texas Christane University, Texas.
• Eraslan, L. (2011). Bireysel sosyal sorumluluk ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 24(7), 81-92.
• Erdoğan, M. (2007). Yeni geliştirilen dördüncü ve beşinci sınıf fen ve teknoloji dersi öğretim programının analizi: Nitel bir çalışma. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(2), 221-254.
• Ertürk, M. (2017). Sorumluluk kavramı üzerinden görsel iletişim tasarımında etik ve eğitimi. Art-e Sanat Dergisi, 10(20), 30-742.
• Fox, C. L. ve Boulton, M. J. (2005). The social skills problems of victims of bullying: Self peer and teacher perceptions. British Journal of Educational Psychology, 75(2), 313-328.
• Gibson, H. L. ve Chase, C. (2002). Longitudinal impact of an inquiry‐based science program on middle school students' attitudes toward science. Science Education, 86(5), 693-705.
• Glasser, W. (2005). Kişisel özgürlüğün psikolojisi: Seçim teorisi (M. İzmirli, Çev.). İstanbul: Hayat Yayıncılık.
• Glasser, W. (2016). Okulda kaliteli eğitim (1. Baskı). İstanbul: Beyaz Yayınları.
• Glover, J. (1970) Responsibility (1st. Ed.). London: Routledge & Kegan Paul.
• Golzar, A. F. (2006). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerine yönelik sorumluluk ölçeğinin geliştirilmesi ve sorumluluk düzeylerinin cinsiyet denetim odağı ve akademik başarıya göre incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gömleksiz, M. N. ve Bulut, İ. (2007). Yeni fen ve teknoloji dersi öğretim programının uygulamadaki etkililiğinin değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (32), 76-88.
• Gömleksiz, M. N. ve Cüro, E. (2011). Sosyal bilgiler dersi öğretim programında yer alan değerlere ilişkin öğrenci tutumlarının değerlendirilmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(1), 95-134.
• Gough, H., Mcclosky, H., & Meehl, P. (1952). A personality scale for social responsibility. Journal of Abnormal & Social Psychology, 47(1), 73-80.
• Göztaş, A. ve Baytekin, E. P. (2009). Sosyal sorumluluk kampanyaları ile çocukların bilinçlendirilmesi ve eğitimi Türkiye’den bir uygulama örneği: Aygaz “Dikkatli Çocuk” kazalara karşı bilinçlendirme kampanyası. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 4(13), 1997-2015.
• Gücüm, B. ve Kaptan, F. (1992). Dünden bugüne ilköğretim fen bilgisi programları ve öğretim. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (8), 249-258.
• Gündüz, M. (2014). İlköğretim 3. sınıf hayat bilgisi dersinde “sorumluluk” değerinin proje tabanlı öğrenme yaklaşımı ile öğretiminin akademik başarı ve tutuma etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Güner, N. ve Selçuk, Z. (2004). Sınıf içi rehberlik uygulamaları (1. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Güven, S. (2013). İlköğretim ders programlarının öğrenciye kazandırılması hedeflenen değerler açısından incelenmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(14), 355-374.
• Hamilton, S. F. ve Fenzel, L. M. (1988). The impact of volunteer experience on adolescent social development: Evidence of program effects. Journal of Adolescent Research, 3(1), 65-80.
• Hayta Önal, Ş. (2005). Bir sorumluluk eğitimi programının lise dokuzuncu sınıf öğrencilerinin sorumluluk düzeylerine etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Herdem, K. (2016). Yedinci sınıf fen bilimleri dersi konularıyla bütünleştirilmiş değerler eğitimi etkinliklerinin öğrencilerin değer gelişimine etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Adıyaman Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Adıyaman.
• Http1 https://www.lehrplanplus.bayern.de/uebergreifende-ziele/grundschule 27.01.2019 tarihinde erişilmiştir.
• Http2 https://www.oph.fi/saadokset_ja_ohjeet/opetussuunnitelmien_ja_tutkintojen_perusteet/perusopetus 27.01.2019 tarihinde erişilmiştir.
• Http3 http://english.moe.go.kr/sub/info.do?m=040101&s=english 27.01.2019 tarihinde erişilmiştir.
• Http4 https://www.gov.uk/government/collections/national-curriculum 27.01.2019 tarihinde erişilmiştir.
• Http5 https://www.moe.gov.sg/docs/default-source/document/education/syllabuses/sciences/files/science-primary-2014.pdf 27.01.2019 tarihinde erişilmiştir.
• Http6 http://www.edu.gov.on.ca/eng/curriculum/elementary/grade7.html 27.01.2019 tarihinde eişilmiştir.
• Http7 http://www.loreal.com.tr/kurumsal-sosyal-sorumluluk/kurumsal-sosyal-sorumluluk-calismalarimiz/bilim-kadinlari-icin-programi-2018-yili-basvurulari-devam-ediyor.html 26.05.2018 tarihinde erişilmiştir.
• Http8 http://yatirimci.turkcell.com.tr/2010/downloads/Turkcell-FR-2010.pdf 26.05.2018 tarihinde erişilmiştir.
• Http9 http://www.bbog.org/content/arastirmalar.pdf 26.05.2018 tarihinde erişilmiştir.
• Http10 https://www.unicef.org/turkey/pdf/_ge47.pdf 26.05.2018 tarihinde erişilmiştir.
• Http11 https://acev.org/wp-content/uploads/2018/05/acev_2017_TR.pdf 26.05.2018 tarihinde erişilmiştir.
• Http12 https://tegv.org/dosyalar/faaliyetraporlari/2017_faaliyet.pdf 26.05.2018 tarihinde erişilmiştir.
• Http13 https://www.eczacibasi.com.tr/tr/toplumsal-sorumluluk/egitim/eczacibasi-hijyen-projesi 26.05.2018 tarihinde erişilmiştir.
• Http14 http://www.tema.web.tr/web_14966-2_1/index.aspx 26.05.2018 tarihinde erişilmiştir.
• Http15 http://www.eczacibasi.com.tr/tr/toplumsal-sorumluluk/surdurulebilirlik/yesiliz 26.05.2018 tarihinde erişilmiştir.
• Http16 https://www.dogusgrubu.com.tr/tr/trafikte-sorumluluk-hareketi-2 26.05.2018 tarihinde erişilmiştir.
• Http17 http://sosyalsorumluluk.beun.edu.tr/projeler/4/doga-ve-cevre.html 26.05.2018 tarihinde erişilmiştir.
• Http18 http://www.sosyalsorumluluk.org 26.05.2018 tarihinde erişilmiştir.
• Http19 https://www.etietieti.com/eti-sari-bisiklet-projesi 26.05.2018 tarihinde erişilmiştir.
• Ibrahim, N. A., Angelidis, J. P., & Howard, D. P. (2006). Corporate social responsibility: A comparative analysis of perceptions of practicing accountants and accounting students. Journal of Business Ethics, 66(2-3), 157-167.
• İşcan, C. D. (2007). İlköğretim düzeyinde değerler eğitimi programının etkililiği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kabasakal, Z. ve Çelik, N. (2010). Sosyal beceri eğitiminin ilköğretim öğrencilerinin sosyal uyum düzeylerine etkisi. İlköğretim Online, 9(1), 203-212.
• Kan, Ç. (2010). Sosyal bilgiler dersi ve değerler eğitimi. Milli Eğitim Dergisi, 187(3), 138-145.
• Kapıkıran, N. A. (2008). Başarı sorumluluğunun ve başarı kaygısının psikopatolojik belirtilerle ilişkisinin belirlenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(1), 140-149.
• Kaplan, S. E. ve Sulak, S. A. (2017). Ortaokul öğrencilerinin toplumsal değerlere yönelik bakış açılarının farklı değişkenlere göre incelenmesi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(3), 839-858.
• Karakuş, C., Kartal, A. ve Çağlayan, K. T. (2016). İlkokul öğrencilerine göre sorumluluk. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 49(1), 1-19.
• Karaman, P. ve Karaman, A. (2016). Fen bilimleri öğretmenlerinin yenilenen fen bilimleri öğretim programına yönelik görüşleri. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 43-269.
• Kepenekçi, Y. K. (2003). İlköğretimde insan hakları ve sorumluluk eğitimi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 9(2), 280-299.
• Kılıç, G. B., Haymana, F. ve Bozyılmaz, B. (2010). İlköğretim fen ve teknoloji dersi öğretim programının bilim okuryazarlığı ve bilimsel süreç becerileri açısından analizi. Eğitim ve Bilim, 33(150), 52-63.
• Kısa, D. (2009). Okul öncesi öğretmenlerinin altı yaş çocuklarının sorumluluk eğitiminde başvurdukları disiplin yöntemlerine ilişkin görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Kohlberg L. ve Selman, R. (1972). Preparing school personnel relative to values: A look at moral education in the school. Washington, DC: Eric Clearinghouse on Teacher Education.
• Küçükaydın, Z. (2015). Fen bilimleri derslerinde merhamet eğitimi üzerine bir çalışma. Yüksek Lisans Tezi, Giresun Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Giresun.
• Kunduroğlu, T. (2010). 4. sınıf fen ve teknoloji dersi öğretim programıyla bütünleştirilmiş ‘değer eğitimi’ programının etkililiğinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kuşçuoğlu, G., Aladağ, S. ve Kuzgun, M. P. (2017). Hayat bilgisi dersinde estetik değerinin kazandırılmasına ilişkin sınıf öğretmenlerinin görüşleri. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(2), 195-211.
• Laçin Şimşek, C. (2004). Fen bilgisi öğretim programı ve ders kitaplarına göre çevre eğitiminde etik ve estetik değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 8(20), 127-146.
• Laçin Şimşek, C. (2011). Investigation of environmental topics in the science and technology curriculum and textbooks in terms of environmental ethics and aesthetics. Educational Sciences: Theory and Practice, 11(4), 2252-2257.
• Lickona, T. (1996). Eleven prin ciples of effective character education. Journal of Moral Education, 25(1), 93-100.
• Maslow, A. H., (1970). Motivation and personality (2nd Ed.). New York: Harper and Row.
• Matthews, M. R. (2017). Fen öğretimi: Bilim tarihinin ve felsefesinin katkısı (Yirminci Yılında Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş Basım) (M. Doğan, Çev.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırmalar: Desen ve uygulama için bir rehber (1. Baskı) (S. Turan, Çev. Ed.). Ankara: Nobel Yayınları.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd Ed.). California: Sage.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), (2018). Fen bilimleri dersi öğretim programı (ilkokullar ve ortaokullar 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar) öğretim programı. Ankara.
• Milli Eğitim Temel Kanunu. (1973, 24 Haziran). Resmi Gazete (Sayı: 14574.). 12.05.2018 tarihinde http://mevzuat.meb.gov.tr/html/temkanun0/temelkanun0.html adresinden erişilmiştir.
• Mody, C. C. M. (2015). Scientific practice and science education. Science Education, 99(6), 1026–1032.
• Mutlu, N. (2006). Üniversite öğrencilerinin sağlık davranışlarıyla ilgili sorumluluk algıları. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Oğuz Haçat, S. ve Aşkın Tekkol, İ. (2017). İlkokul ve ortaokul fen bilimleri dersi öğretim programında yer alan kazanımların vatandaşlık konuları bağlamında incelenmesi. Online Fen Eğitimi Dergisi, 1(1), 45-54.
• Önal, N. Ş. (2013). İlköğretim fen ve teknoloji dersi öğretim programındaki fen-teknoloji-toplum-çevre kazanımlarına ilişkin öğretmen görüşleri (Isparta ili örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Burdur.
• Özbesler, C. ve Duyan, V. (2009). Okul ortamlarında sosyal hizmet. Eğitim ve Bilim, 34(154), 17–25.
• Özen, Y. (2011). Kişisel sorumluluk bağlamında kariyer seçimini etkileyen sosyal psikolojik faktörler. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi, 2(3), 81-96.
• Özen, Y. (2015). Sorumluluk eğitimi (1. Baskı). Ankara: Vize Yayıncılık.
• Öztürk, M. ve Savaş, A. (2014). Sosyal amaca yönelik pazarlama reklamlarının markaya yönelik tutum ve satın alma niyetine etkisi: Anadolu üniversitesi öğretim elemanlarına yönelik bir uygulama. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 9(35), 6109-6128.
• Peltekoğlu, F. B. ve Tozlu, E. (2017). Halkla ilişkiler ve gönüllülük ekseninde Türkiye’de kurumsal sosyal sorumluluk projeleri ve bin yıl kalkınma hedefleri. Selçuk Üniversitesi Iletişim Fakültesi Akademik Dergisi, 10(1), 5-31.
• Pink, T. (2009). Power and moral responsibility. Philosophical Explorations, 2(12), 127-149.
• Romi, S., Lewis, R., & Katz, Y. J. (2009). Student responsibility and classroom discipline in Australia, China, and Israel. A Journal of Comparative and International Education, 39(4), 439-453.
• Ryan, K., & Bohlin, K. E. (1999). Building Character in Schools: Practical Ways to Bring Moral Instruction to Life (1st Ed.). San Francisco: Jossey-Bass.
• Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55(1), 68-78.
• Saban, Y., Aydoğdu, B. ve Elmas, R. (2014). 2005 ve 2013 fen bilgisi öğretim programlarının 4. ve 5. sınıf düzeylerinin bilimsel süreç becerileri açısından karşılaştırılması. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(1), 62-85.
• Sağlam, E. (2014). İlkokul 4. sınıf sosyal bilgiler programında belirlenen değerlerin kazanım düzeyleri. Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale.
• Sağlam, E. ve Genç, S. Z. (2015). İlkokul 4. sınıf sosyal bilgiler programında belirlenen değerlerin kazanım düzeyleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(4), 1708-1728.
• Şahan, E. (2011). İlköğretim 5. ve 8. sınıf ders programlarındaki sorumluluk eğitimine dönük kazanımların gerçekleşme düzeyleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ahi Evran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırşehir.
• Şahin, S., Öz Aydın, S. ve Yurdakul, B. (2016). Fen ve teknoloji dersi öğretim programı yedinci sınıf insan ve çevre ünitesindeki etkinliklerin bilimsel süreç becerileri açısından değerlendirilmesi. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 10(1), 32-59.
• Sapsağlam, Ö. (2017). Okul öncesi dönem çocuklarının değer algılarının çizdikleri resimler ve sözlü anlatımlarına göre incelenmesi: Sorumluluk değeri örneği. Eğitim ve Bilim, 42(189), 287-303.
• Saran, M., Coşkun, G., İnal Zorel, F. ve Aksoy, Z. (2011). Üniversitelerde sosyal sorumluluk bilincinin geliştirilmesi: Ege Üniversitesi topluma hizmet uygulamaları dersi üzerine bir araştırma. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 22(6), 3732-3747.
• Schessler, E. J. (2011). Adolescent perceptions on the meaning and development of personal responsibility: A phenomenological study. Unpublished Doctoral Dissertation, Azusa Pacific University, California.
• Schwartz, C. A. B., & Carroll, A. B. (2003). Corporate social responsibility: A three-domain approach. Business Ethics Quarterly, 13(4), 503-530.
• Sezer, A. ve Çoban, O. (2016). Ortaokul öğrencilerinin sorumluluk değeri algıları. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2(1), 22-39.
• Sezer, T. (2008). İlköğretim 6. sınıf sosyal bilgiler dersinde sorumluluk değerinin öğretimine ilişkin öğretmen görüşleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Şimşekli, Y. (2004). Çevre bilincinin geliştirilmesine yönelik çevre eğitimi etkinliklerine ilköğretim okullarının duyarlılığı. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 83-92.
• Such, E., & Walker, R. (2004). Being responsible and responsible beings: Children's understanding of responsibility. Children & Society, 18(3), 231-242.
• Sülün, A. ve Kılıç, H. D., (2013). Fen ve teknoloji dersi öğretim programının kazanımlarına ilişkin öğretmen görüşlerinin değerlendirilmesi. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6(1), 69-86.
• Tagay, Ö., Baydan, Y. ve Acar, N. V. (2010). Sosyal beceri programının (blocks) ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal beceri düzeyleri üzerindeki etkisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(3), 19-28.
• Tahiroğlu, M., Yıldırım, T. ve Çetin, T. (2010). Değer eğitimi yöntemlerine uygun geliştirilen çevre eğitimi etkinliğinin, ilköğretim 7. sınıf öğrencilerinin çevreye ilişkin tutumlarına etkisi. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 231-248.
• Tanrıverdi, B. (2010). Sürdürülebilir çevre eğitimi açısından ilköğretim programlarının değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim, 34(151), 89-103.
• Taşdemir, M. ve Dağıstan, G. (2014). Çocuklara sorumluluk kazandırmada ebeveynlerin BHTG yaklaşımını uygulama durumları: Bir durum çalışması. Turkish Studies - International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic., 9(8), 47-71.
• Tay, B. ve Yıldırım, K. (2009). Sosyal bilgiler dersinde kazandırılması amaçlanan değerlere ilişkin veli görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 9(3), 1499-1542.
• Tekin, E. (2018). Kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetlerinde sosyal medyanın rolü: GSM firmaları örneği. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 20(1), 31-55.
• Tepecik, B. (2008). Sosyal bilgiler dersinde sorumluluk değerinin kazandırılmasına ilişkin öğretmen görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Tillman, D. (2014). 8-14 yaş grubu öğrencileri için yaşayan değerler eğitimi etkinlikleri (1. Baskı) (V. Aktepe, Çev.). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Toker, H. ve Tat, M. (2013). Sosyal sorumluluk: Kamu ve vakıf üniversiteleri öğrencilerinin sosyal sorumluluğa ilişkin bilgi düzeyleri ve algılarının ölçülmesi. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, 8(1), 34-56.
• Tonga, D. ve Uslu, S. (2015). Sosyal bilgiler dersinde kazanım-değer ilişkisi. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 91-110.
• Tosun, F. Ç. ve Çevik, C. (2011). Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin fen ve teknoloji ders programı hakkındaki görüşleri. G.Ü, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(1), 153-177.
• Trainer, T. (2005). Social responsibility: The most important, and neglected, problem of all? International Journal of Social Economics, 32(8), 682-703.
• Turgut, Y. (2011). Verilerin kaydedilmesi, analizi, yorumlanması: Nicel ve nitel. İçinde A. Tanrıöğen (Ed.), Bilimsel araştırma yöntemleri (1. Baskı). (ss. 193-247). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Ünal, S. (2003). Lise 1 ve 3 öğrencilerinin kimyasal bağlar konusundaki kavramları anlama seviyelerinin karşılaştırılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Ünal, S., Coştu, B. ve Karataş, F. Ö. (2004). Türkiye’de fen bilimleri eğitimi alanındaki program geliştirme çalışmalarına genel bir bakış. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(2), 183-202.
• Ünder, H. (2010). Yapılandırmacılığın epistemolojik savlarının Türkiye’de ilköğretim fen ve teknoloji dersi programlarında görünümleri. Eğitim ve Bilim, 35(158), 199-214.
• Yakar, A. (2017). Potansiyel gelişim alanı bağlamında bir eylem araştırması: Öğrenme sorumluluğu, motivasyon ve başarı. Doktora Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Yangın, S. (2004). 2004 öğretim programı çerçevesinde ilköğretimde fen ve teknoloji dersinin öğretimine ilişkin öğretmen ve öğrenci görüşleri. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yanık, S. ve Türker, İ. (2012). Sürdürülebilirlik ve sosyal sorumluluk raporlamasındaki gelişmeler (Tümleşik raporlama). Siyasal: Journal of Political Sciences, 47, 291-308.
• Yavuzer, H. (1996). Çocuk eğitimi el kitabı (2. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi. Yavuzer, H. (2006). Doğum öncesinden ergenlik sonuna çocuk psikolojisi (29. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (Genişletilmiş 10. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yontar, A. (2007). Sorumluluk eğitiminde ceza uygulamalarına ilişkin ilköğretim 5. sınıf öğretmen ve öğrenci görüşlerinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Yontar, A. (2013). Sosyal bilgiler programında kazandırılması hedeflenen sorumluluk değeri ve empati becerisi arasındaki ilişkinin incelenmesi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yontar, A. ve Yurtal, F. (2009). Sorumluluk kazandırmada öğretmenler tarafından kullanılan yaptırımların incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 34(153), 144-156.
• Yurtal, F. ve Yontar, A. (2006). Sınıf öğretmenlerinin öğrencilerinden bekledikleri sorumluluklar ve sorumluluk kazandırmada kullandıkları yöntemler. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(2), 411-424.