Investigation the Opionions of Mothers of Children with Special Needs about Their Participation in Vocational Training and Employment

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 1, 324 - 345, 30.01.2020

Meryem Uçar Rasmussen Ahmet Yıkmış

https://doi.org/10.14689/issn.2148-2624.1.8c.1s.14m

Öz

Özel gereksinimli bireylerin mesleki eğitimi ve istihdamı konuları yaşamlarını bağımsız sürdürmeleri için hayati önem taşıyan bir konudur. Bu nedenle bu araştırmada özel gereksinimli bireye sahip annelerin çocuklarının mesleki eğitim ve istihdamlarına yönelik görüşlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın katılımcılarını 10 özel gereksinimli bireyin anneleri oluşturmaktadır. Araştırmada nitel araştırma yöntemi ile desenlenmiş ve verilerin toplanmasında yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Araştırmanın bulguları incelendiğinde, çalışmaya katılan annelerin özel gereksinimli çocuklarının aldığı mesleki eğitimi ve istihdamlarına yönelik çalışmaları yeterli ve verimli bulmadıkları, mesleki eğitimin uygun şekilde planlanıp uygulanmadığı, okuldan işe geçiş süreci ile ilgili herhangi bir çalışma yapılmadığı dolayısıyla çocuklarının istihdamlarında sorunlar yaşadıkları bu sorunların çözümüne yönelik çalışmaların yapılmasına gereksinim duydukları belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Özel gereksinimli bireyler, mesleki eğitim problemleri, istihdam problemleri, gereksinimler, okuldan işe geçiş

Özel Gereksinimli Çocukların Mesleki Eğitim ve İstihdamına Yönelik Annelerin Görüşlerinin İncelenmesi

Öz

Özel gereksinimli bireylerin mesleki eğitimi ve istihdamı konuları yaşamlarını bağımsız sürdürmeleri için hayati önem taşıyan bir konudur. Bu nedenle bu araştırmada özel gereksinimli bireye sahip annelerin çocuklarının mesleki eğitim ve istihdamlarına yönelik görüşlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın katılımcılarını 10 özel gereksinimli bireyin anneleri oluşturmaktadır. Araştırmada nitel araştırma yöntemi ile desenlenmiş ve verilerin toplanmasında yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Araştırmanın bulguları incelendiğinde, çalışmaya katılan annelerin özel gereksinimli çocuklarının aldığı mesleki eğitimi ve istihdamlarına yönelik çalışmaları yeterli ve verimli bulmadıkları, mesleki eğitimin uygun şekilde planlanıp uygulanmadığı, okuldan işe geçiş süreci ile ilgili herhangi bir çalışma yapılmadığı dolayısıyla çocuklarının istihdamlarında sorunlar yaşadıkları bu sorunların çözümüne yönelik çalışmaların yapılmasına gereksinim duydukları belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Özel gereksinimli bireyler, mesleki eğitim problemleri, istihdam problemleri, gereksinimler, okuldan işe geçiş

Kaynakça

• Akardere, S.S. (2005). İşverenlerin yetersizliği olan çalışanlara yönelik tutumları. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Akçamete, G. (2015). Genel eğitim okullarında özel gereksinimi olan öğrenciler ve özel eğitim (5. Baskı). Ankara; Kök Yayıncılık.
• Akçamete, G. (1989). Yetersizliği olan çocukların ve gençlerin işe hazırlanmaları. Çağdaş Eğitim Dergisi, 14(143), 25-31.
• Aktaş, C., Gergin, S., Kuz, T., Mutluoğlu, L., Uğurlu, B. ve Yılmaz, Z. (2004). Özürlülerin istihdamı raporu. Ankara: Özürlüler İdaresi Başkanlığı Yayını.
• Alkan-Meşhur, F. (2006). Engellilerin bir istihdam seçeneği olarak tele çalışma modellenmesi ve modelin kent planlama açısından irdelenmesi. (Doktora tezi). Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Alvar, B. (2014). Isparta’da engelli istihdamı ve sorunları. (Yüksek lisans tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Arslan, H. ve Altıntaş, G. (2014). Engellilerin çalışma yaşamına katılımını arttırarak toplumla kaynaşmalarını sağlamayı hedefleyen bir model önerisi. Çankırı Karatekin Üniversitesi SBE Dergisi 5(2): 165-186
• Aslan, T. (2009). Zihinsel yetersizliği olan bireylere elektrikli çim biçme makinesiyle çim biçme becerisi öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Aslan, Y. (2009). Zihinsel yetersizliği olan bireylere kumaş üzerine çizilen desene pul işleme becerisinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Aykut, Ç. ve Varol, N. (2010). Zihinsel yetersizlikten etkilenmiş öğrencilere günlük yaşam becerilerinin kazandırılmasında sabit bekleme süreli ve ipucunun sistematik olarak geri çekilmesi işlem süreci ile yapılan öğretimin etkililiklerinin ve verimliliklerinin karşılaştırılması. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi. 8(1), 227-261.
• Baran, N. (2003). İşverenlerin zihin engelli bireylerin istihdamına ilişkin görüş ve önerileri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Baran, N. ve Cavkaytar, A. (2007). İşverenlerin zihinsel yetersizliği olan bireylerin istihdamlarına ilişkin görüş ve önerileri. İlköğretim Online Dergisi, 6(2), 213-225.
• Berkün, S. (2012). Özürlülerin istihdamında ev esaslı tele çalışma, evde tele çalışma: bursa ili belediyelerinden örnekler. (Doktora tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Bozkurt, F. (2001). Zihinsel yetersizliği olan çocuklara aperatif yiyecek-içecek hazırlama sabit bekleme süreli öğretimin etkililiği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Cannella-Malone, H., Sigafoos, J., O'Reilly, M., Cruz, B., Edrisinha, C. ve Lancioni, G.E. (2006). Comparing video prompting to video modeling for teaching daily living skills to six adults with developmental disabilities. Education And Training In Developmental Disabilities, 41(4), 344-356.
• Çankaya, Ö. (2011). Zihinsel engelli öğrencilere haroşa örgü örme becerisinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. (Yüksek lisans tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
• Çaha, H. (2016). Engellilerin toplumsal hayata katılmasına yönelik politikalar: Türkiye, ABD ve Japonya örnekleri. İnsan ve Toplum, 5(10), 123-150.
• Cavkaytar, A. (1999). Zihinsel engellilere özbakım ve ev içi becerilerinin öğretiminde bir aile eğitimi programının etkililiği. (Doktora tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Cavkaytar, A. (2000). Zihinsel yetersizliği olanların eğitim amaçları. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1).
• Çavuş, Ö. H. ve Tekin, A. (2015). Türkiye’de engellilerin istihdam yöntemi olarak korumalı işyeri. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 30(1), 145-165.
• Çifci, İ., Eratay, E., Cora-İnce, N. ve Güler, A. (2002). Engelli bireylere yönelik işverenlerin görüşlerinin belirlenmesi. özürlüler platformu. engellilerin işe yerleştirilmesi alt komisyonu. Fizyoterapi Bilim Günü.Sunulmuş Bildiri. A.İ.B.Ü. Bolu.
• Çifci-Tekinarslan, İ. ve Uçar-Rasmussen, M. (2017). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere yemek masası hazırlama becerisinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Education Sciences (NWSAES), 12(4), 147-162.
• Çolak, Ü. ve Hergüner, B. (2016). Zihinsel engellilerin istihdamı ve korumalı işyeri projesinin işverenler açısından uygulanabilirliği: Trabzon örneği. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(8), 2436-2455.
• Değirmenci, H.D. (2010). Zihinsel yetersizliği olan bireylere otel kat hizmetleri becerilerinin öğretiminde videoyla model olma yönteminin etkililiği. (Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Demir, H. (1996). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere düğme dikme becerilerinin kazandırılmasında model olma ve sözel ipucuyla sunulan bireyselleştirilmiş düğme dikme becerisi öğretim materyalinin etkisi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Demirezen, R. (2008). Teknoloji eğitiminde zihinsel yetersizliği olan öğrencilere döküm çamuru hazırlama becerilerinin kazandırılması üzerine bir araştırma. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Doğan, H. (1983). Mesleki ve teknik eğitimin ilkeleri ve gelişmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 16(1).
• Eratay, E. ve Özkan, A. (2004). Goblen iğne kanaviçe işleme becerisinin kazandırılmasında fiziksel yardım ve sözel ipucu ile sunulan bireyselleştirilmiş öğretim materyalinin etkililiği. XIII. Ulusal Özel Eğitim Kongresi Bildirileri, Ankara: Kök Yayıncılık. 177-187.
• Eratay, E. ve Eldeniz, M. (2013). Bolu ilindeki işverenlerin engelli çalışanlara yönelik tutumları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(4), 1681-1694.
• Ergün, M. (2006). İşverenlerin özürlülere yönelik tutumları ve öğrenme güçlüğü olan bireylere yaklaşımları. Öz-Veri Dergisi, Cilt 3(1), 377-708. Fırat, A. (1993). Küçük işyeri sahiplerinin eğitilebilir düzeyde zihinsel özürlü olan çocukları işyerinde çalıştırmaya karşı tutumları. Türk Psikoloji Dergisi. 8 (30).
• Genç, Y. ve Çat, G. (2013). Engellilerin istihdamı ve sosyal içerme ilişkisi. Akademik İncelemeler Dergisi (Journal of Academic Inquiries), 8(1), 363-393.
• Graves, T.B., Collins, B.C., Schuster, J.W. ve Kleinert, H. (2005). Using video prompting to teach cooking skills to secondary students with moderate disabilities. Educational and Training in Developmental Disabilities, 40(1), 34-46.
• Güneş, N. ve Akçamete, G. (2014). Özel gereksinimi olan bireylerin mesleki istihdamı çorum ili örneği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, Özel Eğitim Dergisi, 15(3) 1-15.
• Gündoğdu, A. (2010) Bir ilköğretim okulu ve iş okulunda çalışan okul yöneticisi ve öğretmenlerin zihin engelli bireylerin işe yerleştirilmelerine ilişkin görüşleri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Gürsel, O. ve Ergenokon, Y. (2001). “Zihin özürlü bireylerin okuldan iş ve mesleki yaşama geçiş sürecinde bireyselleştirilmiş geçiş planlarının düzenlenmesi” X. Ulusal Özel Eğitim Kongresi bildirileri, Antakya-Hatay: İkiz Ofset. 121-127.
• Gürsel, O., Ergenekon, Y. ve Batu, S. (2007). Gelişimsel yetersizliği olan bireylere okuldan işe geçiş becerilerinin kazandırılmasına ilişkin öğretmenlerin ve yöneticilerin görüşleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7( 2), 54-7.
• Halisküçük, E.S. ve Çifci-Tekinarslan, İ. (2007). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere makarna pişirme becerisinin öğretiminde videoyla model olmanın etkililiği. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(2), 113-127.
• Harwey, M.W. (2001). The efficacy of vocational education for students with disabilities concerning post-school employment outcomes: A review of the literature. Journal of Industrial Teacher Education. 38(3).
• Hasırcıoğlu, A. (2006). İşverenlerin özürlü istihdamına yaklaşımı. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Karataş, K. (2001). Özürlülerin istihdamı ve çalışma yaşamında karşılaşılan sorunlar. Kasım Karataş (Ed.), Görme Özürlüler İçin Rehabilitasyon Deneyimleri, Yeni Rehabilitasyon Politikaları ve Meslek Tanımları (ss.141-151) Ankara: Körler Federasyonu Yayını.
• Koçak, E. (2006). Zihin engelliler iş okullarındaki öğretmenlerin mesleğe hazırlık etkinlikleri ve öğrencilerin mesleki yeterliklerine ilişkin görüşleri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Köksal, A. (2010). Türkiye’de engelli istihdamı ve bir araştırma. (Yüksek lisans tezi). Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Leblebici, T. (2012). Zihinsel engelli öğrencilere galoş yapma becerisinin öğretiminde eş zamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. (Yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. İzmir.
• Lufting, R.L. ve Muthert, D. (2005). Patterns of employment and independent living of adult graduates with learning disabilities and mental retardation of an inclusionary high school vocational program. Research in Developmental Disabilities, 26(4), 317-325.
• Maciag, K. G., Schuster, J. W., Collins, B. C. ve Cooper, J. T. (2000). Training adults with moderate and severe mental retardation in a vocational skill using a simultaneous prompting procedures. Education and Training in Mental Retardation and Developmental Disabilities, 35(3), 306-316.
• Martz, E. ve Xu, Y.J. (2008). Person-related and service-related factors predicting employment of individuals with disabilities. Journal of Vocational Rehabilitation, 28(2), 97-104.
• Mechling, L.C. ve Ortega-Hurndon, F. (2007). Computer-based video instruction to teach young adults with moderate intellectual disabilities to perform multiple step, job tasks in a generalized setting. Education and Training in Developmental Disabilities, 42(1), 24-37.
• MEB (2012). Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği. Ankara.
• MEB (2013). Mesleki eğitimde bütünleştirme uygulamaları klavuzu. Ankara. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• MEB (2016). Millî Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim 2015/16. Ankara.
• Meşhur, H. F. A., (2004). Engellilerin çalışma yaşamına katılma gerekliliği ve uygulanan istihdam politikalarının değerlendirilmesi. Öz-Veri Dergisi. 1(2), 178-183.
• Metin, M., (2015). Kuramdan uygulamaya eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Morgan, R.L. ve Alexander, M. (2005). The employer's perception: Employment of individuals with developmental disabilities. Journal of Vocational Rehabilitation, 23(1), 39-49.
• Mutluoğlu, L. (2003). Türkiye’de özürlülerin çıraklık eğitim sisteminden yararlanmaları konusunda mesleki eğitim merkezleri, meslek odaları ve özürlülere yönelik faaliyette bulunan sivil toplum örgütleri yöneticilerinin görüş, öneri ve beklentilerinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Müller, E., Schuler, A., Burton, B.A. ve Yates, G.B. (2003). Meeting the vocational support needs of individuals with Asperger Syndrome and other autism spectrum disabilities. Journal of Vocational Rehabilitation, 18(3), 163-175.
• Orhan, S. (2011). Türkiye’de özürlü dostu istihdam politikaları : Durum analizi ve öneriler. (Doktora tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sakarya.
• Ölmezoğlu, N.İ., (2015). Çalışma yaşamında engelliler: Gümüşhane ili engelli istihdamına ilişkin emek arz yönlü bir araştırma. (Yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Özbey, F. ve Diken, İ. H. (2010). Zihinsel yetersizliği olan bireylerin iş-meslek eğitimi ve istihdamlarına yönelik Türkiye’de yapılan araştırmaların gözden geçirilmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 11(2), 19-42.
• Özbey, F. (2005). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere iş becerilerinin kazandırılmasında eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Özdemir, S. (2008). Türkiye’de hafif düzeyde zihinsel engelli bireylere meslek edindirme ve istihdamlarına ilişkin politikaların değerlendirilmesine yönelik yönetici, işveren ve veli görüşleri. (Yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Özmen, E.S. (1996). İşverenlerin engelli bireylerin işe alınması ve birlikte çalışılmasına yönelik tutumlarının çeşitli değişkenler açısından karşılaştırılması. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Özokçu, O. (1997). Zihinsel yetersizliği olan çocuklara dikiş dikme becerilerinin kazandırılmasında model olma ve sözel ipucuyla sunulan bireyselleştirilmiş öğretim materyalinin etkililiği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Salderay, B. (2008). Türkiye’deki zihinsel yetersizliği olanlar iş okullarında görsel sanatlar dersinin öğrencilerin beceri, davranış ve meslek edinimindeki katkısına yönelik öğretmen görüşleri. (Yayınlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Schuster, J.W. ve Griffen, A.K. (1993). Teaching a chained task with a simultaneous prompting procedure. Journal of Behavioral Education, 3, 299-315.
• Soyal, E. (1993). Özürlülerin mesleğe yönlendirilmesi-çalıştırılması ve bunda toplum örgütlerinin rolü. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Sucuoğlu, B. (2009). Zihinsel engelliler ve eğitimleri. Ankara: Kök Yayıncılık.
• Şahsuvaroğlu, T. (2014). Zihinsel yetersizliği olan bireylere iş-meslek eğitimi veren kurumlara ilişkin verilerin gözden geçirilmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 3(2), 34.
• Tomblin, M.J. ve Haring, K.A. (1999). Vocational training for students with learning disabilities: A qualitative investigation. Journal of Vocational Education and Training, 51(3), 357-370.
• Topsakal, M. (2004). Zihin özürlü çocuklara oto yıkama becerisinin öğretimine hata düzeltmesi yapılarak gerçekleştirilen eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. (Yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Türnüklü, A. (2000). Eğitim bili araştırmalarında etkin olarak kullanılabilecek nitel bir araştırma tekniği: Görüşme. Kuram ve uygulamada eğitim yönetimi. 24, 543-559
• Uşan, F. M. (2005). Kamu ve özel sektör açısından özürlü işçi istihdamı. Öz-Veri Dergisi. 1(2).
• Yazıcı, F., Okcu, B. ve Sözbilir, M. (2015). Ailelerin görme yetersizliği olan çocuklarına yönelik gelecek kaygıları. Ege Eğitim Dergisi, 16(1), 142-164.
• Yıldırım, A. ve Şimsek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, Z. (2001). Avrupa birliğinde ve Türkiye'de özürlülerin mesleki rehabilitasyon uygulamaları. (Yayımlanmamış özürlüler uzmanlığı tezi). Özürlüler İdaresi Başkanlığı, Ankara.
• Yılmaz, Z. (2004). Çalışan özürlülerin iş yaşamında karşılaştıkları sorunlar ve bunları etkileyen etmenler. Öz-Veri Dergisi, 1(2), 21-45.
• Yücesoy, Ş. (2002). Zihin özürlü öğrencilere fotokopi çekme becerisinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkiliği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Eskişehir.
• Zaim-Gökbay, İ., Ergen, A. ve Özdemir, N. (2011). Engelli bireylerin istihdamina yönelik bir vaka çalışması: Engelsiz eğitim. Öneri Dergisi, 9(36), 1-8.
• Wu, R.T.Y. (2004, January). Teaching support measures for secondary vocational teachers teaching mentally retarded students in Taiwan, Republic of China. A Paper Presented at the. International Congress for School Effectiveness and Improvement Conference Rotterdam, The Netherlands.