From Education Reform to Building Civilization: İsmail Gaspıralı and Ziya Gökalp

Yıl 2014, Cilt: 3 Sayı: 2, 49 - 61, 01.10.2014

Halis Adnan Arslantaş

Öz

İsmail Gaspıralı and Ziya Gökalp are the two distinguished figures of Turkish intellectual life. İsmail Gaspıralı coined the phrase “Unity in language, mind and action” and the spirit which was influential in emergence of Tatar and Azerbaijan Turkism in response to formal Russianization policy. However, considering “Unity in language, mind and action” spirit only for the unity of Muslim Turks living in Russia means looking only one aspect of this spirit. Since this spirit is not just for the unity of all Turks living in Russia but for the expression of the will towards Islamic World to strenghten by all Turks’ religious, cultural and linguistic unity. Ziya Gökalp, like Gaspıralı, has systematized the basic values which form society by identifying with of sociology science the data. He also formed a national Turkish mentality. The research in sociology began with qualification; ends with explanation. The beginning and ending of this process takes place either direct or indirect observation. Thereby, the topic of the observation is a qualification of the past. The person who does not see something learns it from the ones who has seen it. For instance, the ones who want to conduct etnographic investigations in their offices need to make use of the travel notes of travellers. This is not related to the data in real terms, however it can be considered as a direct observation which aims to qualify today’s events. Accordingly, the word in observation is given to witnesses, sources and documents. The facts written and seen by the others are known. In this process, the truth is attained in two phases. First one is to search and find these witnesses, sources and documents; the second one is to evaluate these documents. This means to collect the documents and discuss the accuracy. Consequently, the data obtained by observation has to be presented without being distorted, unbiased, an objectively. For this reason, in this research an indirect observation has been used

Anahtar Kelimeler

İsmail Gaspirali, Ziya Gökalp, civilization, education

Maarif Islahından Medeniyet İnşasına: İsmail Gaspıralı ve Ziya Gökalp

Öz

İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Türk düşünce sisteminin mümtaz simalarındandır. İsmail Bey Gaspıralı 19. yüzyılın sonunda resmi Ruslaştırma politikasına cevap olarak Tatar ve Azerbaycan Türkçülüğünün doğmasında etkili olan “Dilde, fikirde, işte birlik” ruhunun mimarıdır. Ancak “Dilde, fikirde, işte birlik” ruhunu sadece Rusya’da yaşayan Müslüman Türklerin Dilde, fikirde, işte birliği olarak görmek bu ruha sadece bir yönüyle bakmak anlamına gelir. Çünkü bu ruh, bir yandan Rusya’da yaşayan bütün Türklerinin birliğini diğer yandan da tüm Türklerinin dinî, kültürel, dilsel birliğiyle İslam dünyasının güçlenmesi isteğinin dışa vurumundan başka bir şey değildir. Gaspıralı gibi Ziya Gökalp te bir milleti millet yapan temel değerleri sosyoloji biliminin verileriyle tanımlayıp dizgeleştirmiş ve buradan milli bir Türk düşünce yapısı ortaya çıkarmıştır. Sosyolojide araştırmalar vasıflama ile başlar; açıklama ile biter. Bu başlama ve bitiş süreci ya doğrudan ya da dolayısıyla gözlemle gerçekleşir. Dolayısıyla gözlemin konusu geçmişle ilgili bir vasıflamadır. Bir şeyi görmeyen onu görenlerden öğrenir. Örneğin, etnografi incelemelerini bürolarında yürütmek isteyenler seyyahların gezi notlarından yararlanırlar ki bu gerçek anlamda tarihle ilgili değildir; olsa olsa günün olaylarını vasıflamaya yarayan doğrudan doğruya bir gözlem sayılır. Dolayısıyla gözlemde söz, şahit, kaynak ve belgelere bırakılır. Başkalarının yazdığı, gördüğü olgular bilinir. Bu süreçte gerçeğe iki aşamada ulaşılır. Biri bu tanık, kaynak ve belgeleri arayıp bulmakla, ötekisi de bu belgeleri değerlendirmeklerdir. Bu ise belgeleri toplamak ve doğruluklarını tartışmak demektir. Dolayısıyla gözlemle elde edilen bilgiler çarpıtılmadan, ön yargılardan uzak gerçekleştirilen tarafsız ve objektif bir çalışma ile ortaya konulmak zorundadır. Bu nedenle bu araştırmada dolayısıyla gözlem kullanılmıştır

Anahtar Kelimeler

İsmail Gaspıralı, Ziya Gökalp, medeniyet, eğitim

Kaynakça

• Adabağ, N. (2003). Ziya Gökalp’in Türk Diline İlişkin Görüşleri, (İçinde: İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Sempozyumları), Türksoy Yayınları, No: 19. Ankara, ss. 231- 241.
• Akçalı, P. (2003). Türk Kimliğinin İki Önemli İsmai: İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp, İsmail Bey ve Ziya Gökalp Sempozyumları, Türksoy Yayınları, No: 19, Ankara, ss.2- 18.
• Akpınar, Y. (2001). İsmail Gaspıralı’nın Fikri ve Edebi Eserleri, Yüzyılda Gaspıralı’nın İdealleri, (Haz. Filiz Baloğlu), Türk Yurdu Yayınları: İstanbul.
• Akpınar, Y., Orak, B. ve Muradov, N. (2005). İsmail Gaspıralı, Seçilmis Eserleri: I Roman ve Hikâyeler, Ötüken Yayınları: İstanbul
• Baykara, T. (2003). Gelecekte Yaşayan Bir İnsan. Türk Kavramının Öne Çıkmasında Ziya Gökalp’in Yeri, İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Sempozyumları, Türksoy Yayınları, No: 19, Ankara. ss. 206-211.
• Birinci, N. (1988). Ruşen Eşraf Ünaydın, Kültür Bakanlığı: Ankara.
• Bozkurt, G. S. (2003). İsmail Bey Gaspıralı ve Dil Reformu, (İçinde: İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Sempozyumları), Türksoy Yayınları, No: 19, Ankara. ss. 38-45.
• Celkan, H. Y. (1990). Ziya Gökalp’in Eğitim Ssoyolojisi, MEB yayınları: İstanbul.
• Celkan, H.Y. (1989). Eğitim Sosyolojisi, Atatürk Üniversitesi Yayınları: Erzurum.
• Dağdaş,G. (2006). Düşünceye Davet, Babil Yayınları: Ankara.
• Emirhanov, R. (2005). İsmail Bey Gaspıralı ve İdil-Ural Tatar Toplumunda Yenileşme Hareketi (19. yy sonu – 20. yy başı), Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Ankara Üniversitesi, 2 (3), ss.71-83.
• Göçgün, Ö. (2003). Ziya Gökalp’in “İmparatorluk” Sistemine Karşı “Milli Devlet” Görüşü, (İçinde: İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Sempozyumları, Türksoy Yayınları), No: 19. Ankara, ss.212-217.
• Gökalp, Z. (2004). Türkçülüğün Esasları, (Haz: Mahir Ünlü-Yusuf Çotuksöken), 7. Baskı, İnkılap Yayınları: İstanbul.
• Gökalp, Z. (2007). Kitaplar, (Haz: M. Sabri Koz), Yapı Kredi Yayınları: İstanbul.
• Hablemitoğlu, N. (2006). Gaspıralı İsmail, Bir harf Yayınları: İstanbul.
• Kanlıdere, A. (2003). İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Sempozyumları, Türksoy Yayınları, Ankara. ss. 92-96.
• Karpat, K. H. (2005). İslam’ın Siyasallasması, (Çev. Siar Yalçın). 2. Baskı, Istanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları: İstanbul.
• Kırımlı, H. (2003). İsmail Bey Gaspıralı ve “Birlik” Kavramı Üzerine, (İçinde: İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Sempozyumları-Bildiriler, Türksoy Yayınları, No: 19, Ankara, ss. 66.
• Kocaoğlu, T. (2003). Tercüman Gazetesinin Dili ve Coğrafyası, İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Sempozyumları, Türksoy Yayınları, No: 19, Ankara, ss. 50-60.
• Koç, T. (2012). Medeniyet Mirasımızın Yeniden Yorumlanması, HECE, Aylık Edebiyat Dergisi, 186, 436-440.
• Kolcu, A. İ. (1999). İsmail Gaspıralı Albümü ve Gaspıralı İsmail, Hamle Basın-Yayınları, İstanbul.
• Kydyraliyev, D. (2001). Türkistan’da Cedidcilik Hareketi ve Bunun Türkiye ile Münasebeti, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Lazzerini, E. J. (1995). Ismail Gasprinskiy (In) The Oxford Encyclopedia Modern İslamic World, V. 2, Oxford University Press, New York.
• Maraş, İ. (2003). İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Sempozyumları, Türksoy Yayınları, No: 19, Ankara, ss. 97-101
• Minnullin, C. S. (2003). İsmail Gaspıralı ve XIX. Yüzyılın ikinci yarısı-XX. Yüzyılın başında İdil-Ural Tatar sosyal teşkilatları, (İçinde: İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Sempozyumları), Türksoy Yayınları, No: 19, Ankara. s.108-109.
• Osmanova, D. (2003). İsmail Bey Gaspıralı ve XX. Asrın Başında Tatar Süreli Yayınları, (İçinde: İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Sempozyumları), Türksoy Yayınları, No: 19, Ankara, ss. 110-114.
• Polat, Ü. (2003). İsmail Gaspıralı’nın açtığı Usul-i Cedid Mekteplerinin Öğretim Metotları, İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Sempozyumları, Türksoy Yayınları, No: 19, Ankara, ss. 81-91
• Saray, M. (1993). Gaspıralı İsmail Bey’den Atatürk’e Türk Dünyasında Dil ve Kültür Birliği İstanbul.
• Seydahmet, C. (1996). Gaspıralı İsmail Bey, (Yayına Haz: Ramazan Bakkal), Avrasya Bir Vakfı Yayınları: İstanbul.
• Taplamacıoğlu, M. (1961). Genel Sosyolojisi, Ankara Üniv. Basımevi: Ankara, s. 48-49.
• Temizyürek, F. (2003). Osmanlı Mekteplerinde Cedidcilik Hareketi ve Türk Dünyasına Yansımaları, (İçinde: İsmail Bey ve Ziya Gökalp Sempozyumları, Türksoy Yayınları), No: 19, Ankara. ss. 71-80.
• Tokluoğlu, C. (2013). Ziya Gökalp ve Türkçülük, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 68 (3), 113-139.
• Turan, Ö. (2003). Gaspıralı’nın Bulgaristan Türklerine Bir Mektubu, İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Sempozyumları, Türksoy Yayınları, No: 19.Ankara, ss. 156-163.
• Türkoğlu, İ. (2003). Osmanlı Devleti’nin İsmail Gaspıralının Faaliyetlerine Bakışı, (İçinde: İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Sempozyumları), Türksoy Yayınları, No: 19, Ankara, ss. 66.
• Yüksel, Z. (2003). Gaspıralı ve Dil Birliği, (İçinde: İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Sempozyumları), Türksoy Yayınları, No: 19. Ankara, ss. 28-37