Vergi Mükelleflerinin Memnuniyet, Beklenti ve Umut Düzeylerinin Vergi Gayretine Etkisi: Ekonometrik Bir Analiz

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 3, 1336 - 1365, 30.09.2025

Serdar Şahin

https://doi.org/10.30784/epfad.1713576

Öz

Çalışmanın amacı; Türkiye’de gelir ve kamu hizmetlerinden memnuniyet düzeyi ile geleceğe yönelik umut ve beklenti düzeylerinin vergi gayreti üzerindeki etkisinin tespit edilmesidir. Çalışmada 2004-2023 yılları arası dönem için kurulan 6 farklı model, 26 bölgeyi kapsayan TÜİK İstatistiki Bölge Birimi Sınıflaması (İBBS) Düzey 2 verileri kullanılarak panel veri analizi yöntemiyle araştırılmıştır. Analiz sonucunda; memnuniyet, beklenti ve umut düzeyi vergi gayreti üzerinde tüm modellerde istatistiksel olarak anlamlı olarak bulunmuştur. Ancak beklentinin aksine, gelir ve kamu hizmetlerine yönelik memnuniyet, beklenti ve umut düzeylerindeki artışların vergi gayretini azaltıcı yönde bir etki gösterdiği görülmüştür. Bu sonuç bir yandan mevcut memnuniyet düzeyinin vergi gayretini artıracak düzeyde olmadığı şeklinde yorumlanabileceği gibi diğer yandan ulaşılan memnuniyet seviyesine doygunluk nedeniyle vergisel yükümlülüklerin göz ardı edildiği şeklinde de yorumlanabilecektir. Bununla birlikte beklentiye uygun bir şekilde, denetim faaliyetlerindeki ve kişi başına düşen gelirdeki artışların vergi gayretini artırdığı tespit edilmiştir. Aynı şekilde işsizlik oranının azalması da vergi gayretine pozitif etkide bulunmaktadır. Çalışma, değişkenlerin, bireylerin vergi ödeme motivasyonları üzerinde önemli etkileri olabileceğini göstermektedir. Sonuç olarak maliye politikalarının tasarımında ekonomik değişkenlerin yanı sıra vatandaşların kamu hizmetlerinden ve kişisel gelirlerinden memnuniyet düzeyleri ile geleceğe yönelik beklenti ve umut düzeylerinin dikkate alınmasının vergi gayretinin artırılmasında etkili olacağı kanaatine ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Vergi Gayreti , Kamu Hizmetlerinden Memnuniyet , Umut ve Beklenti

The Effect of Taxpayers’ Satisfaction, Expectation and Hope Levels on Tax Effort: An Econometric Analysis

Öz

The aim of the study is to determine the effect of the level of satisfaction with income and public services and the levels of hope and expectation for the future, on tax effort in Türkiye. In the study, 6 different models established for the period between 2004-2023 were investigated using the panel data analysis method using the data of the Nomenclature of Units for Territorial Statistics (NUTS) Level 2, as defined by the Turkish Statistical Institute (TurkStat), covering 26 regions. As a result of the analysis, satisfaction, expectation, and hope levels were found to be statistically significant in all models with respect to tax effort. However, contrary to expectations, increases in satisfaction, expectation, and hope levels regarding income and public services were observed to have a diminishing effect on tax effort. This result can be interpreted, on the one hand, as the current satisfaction level is not at a level that will increase tax effort; on the other hand, it can be interpreted as tax liabilities being ignored due to saturation with the satisfaction level reached. However, it was determined that increases in audit activities and per capita income increased tax effort in line with expectations. Similarly, the decrease in the unemployment rate also has a positive effect on tax effort. The study shows that variables can have significant effects on individuals' tax payment motivations. The study demonstrates that variables can have significant impacts on individuals' motivation to pay taxes. As a result, it has been concluded that considering citizens' satisfaction with public services and personal income, as well as their expectations and hopes for the future, in addition to economic variables in fiscal policy design will be effective in increasing tax effort.

Anahtar Kelimeler

Tax Effort , Satisfaction with Public Services , Hope and Expectation

Kaynakça

• Akdoğan, A. (2009). Kamu maliyesi (13. bs.). Gazi Kitabevi.
• Aktan, C. C. (2006). Vergi psikolojisinin temelleri ve vergi ahlakı. C.C. Aktan, D. Di̇leyi̇ci̇ ve İ.Y. Vural (Eds.), Vergi ekonomisi ve vergileme psikolojisi içinde (s. 125-137). Ankara: Seçkin Yayınevi̇.
• Alm, J., Sanchez, I. and de Juan, A. (1995). Economic and noneconomic factors in tax compliance. Kyklos, 48(1), 3–18. https://doi.org/10.1111/j.1467-6435.1995.tb02312.x
• Ayuba, A., Saad, N. and Afrin, Z.Z. (2016). Perceived service orientation, economic factors, psychological factors and tax compliance: Evidence from Nigerian SMEs. Malaysian Management Journal, 20, 41–57. https://doi.org/10.32890/mmj.20.2016.9040
• Berksoy, T. (1982). Gelişmekte olan ülkelerde vergi kapasitesi ve vergi gayreti (Yayımlanmamış doktora tezi). Erişim adresi: https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/322978
• Bird, R.M., Martinez-Vazquez, J. and Torgler, B. (2004). Tax performance in developing countries: The role of demand factors. Paper presented at the Annual Conference on Taxation and Minutes of the Annual Meeting of the National Tax Association. Miami, Florida. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/41954850?seq=1
• Boratav, K. (2009). Bir krizin kısa hikayesi. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Chelliah, R.J. (1971). Trends in taxation in developing countries. IMF Staff Papers, 18(2), 254–331. https://doi.org/10.2307/3866272
• Corona, F.J.F. (2024). Tax morale: A global scoping review from the cultural approach to economics. International Review of Economics, 71(2), 343–365. https://doi.org/10.1007/s12232-024-00446-x
• Çelebi, A.K. (2012). Mali sosyoloji üzerine denemeler (Yayın No. 2012/418). Erişim adresi: https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/11/418-A-Kemal-%C3%87elebi.pdf
• Çelikay, F. (2016). Türkiye’de bölgesel vergi gayretinin belirleyicileri: Ampirik bir inceleme. Papers presented at the International Osmaneli Social Sciences Congress. Bilecik, Türkiye.
• Çoban, H. (2004). Vergi mükelleflerinin vergi karşısındaki davranışları üzerine ampirik bir inceleme: Denizli örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demir, İ.C. (2016). Vergilemede fayda ilkesi bağlamında sosyal güvenlik primlerine bakış: Türkiye örneği. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2(4), 57–66. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ead/
• Demirli, Y. ve Ayyıldız, Y. (2019). Türk vergi hukukunda uzlaşma: Muhasebe meslek mensupları araştırması. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Er, M. ve Topuz, Y.V. (2021). Kişilik özelliklerinin hizmet kalitesi üzerindeki etkisinin incelenmesi: Sağlık sektöründe bir uygulama. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 56(2), 698–714. https://doi.org/10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.21.04.1553
• Erdal, N. and Demir, İ.C. (2024). Tax culture and tax administration culture as factors forming fiscal culture in Türkiye. Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 6(2), 420–435. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/neusbf/
• Galbraith, J.K. (2004). İktisat tarihi (M. Günay, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Gökçen, A. (2016). Cumhuriyetten günümüze Türkiye’de iktisat politikaları ve ekonomik gelişme. M. Zenci̇rkıran (Ed.), Dünden bugüne Türkiye’nin toplumsal yapısı (5. bs.) içinde (s. 213-242). Bursa: Dora Basım-Yayın.
• Hinrichs, H.H. (1965). Determinants of government revenue shares among less-developed countries. The Economic Journal, 75(299), 546–556. https://doi.org/10.2307/2228952
• Horodnic, I.A. (2018). Tax morale and institutional theory: A systematic review. International Journal of Sociology and Social Policy, 38(9/10), 868–886. https://doi.org/10.1108/IJSSP-03-2018-0039
• Jackson, B.R. and Milliron, V.C. (1986). Tax compliance research: Findings, problems, and prospects. Journal of Accounting Literature, 5(1), 25–65. Retrieved from https://www.emeraldgrouppublishing.com/journal/jal
• Karaca, C., Oktay, S. ve Yemez, İ. (2020). Vergi uyumunun ekonomik ve sosyo-kültürel belirleyicileri: Sivas ili örneği. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2020 (Sonbahar Özel Sayı I/II), 62–73. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/gopsbad/
• Kaya, A. (2009). Türkiye’de bölgesel net mali yansıma (Maliye Bakanlığı Starateji Geliştirme Başkanlığı Yayın No. 2009/395). Erişim adresi: https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/09/T%C3%BCrkiyede-B%C3%B6lgesel-Net-Mali-Yans%C4%B1ma.pdf
• Korlu, R.K., Gerçek, A. ve Çetinkaya, Ö. (2016). Mükelleflerin yerel vergi algıları üzerine bir analiz: Bursa örneği. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 23(3), 711–732. https://doi.org/10.18657/yonveek.281955
• Kuznets, S. (1955). Economic growth and income inequality. The American Economic Review, 45(1), 1–28. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/1811581
• Le, M. T., Moreno-Dodson, B. and Bayraktar, N. (2012). Tax capacity and tax effort: Extended cross-country analysis from 1994 to 2009 (Policy Research Working Paper No. 6252). Retrieved from https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/d36ea943-43c0-5919-bee7-edf26f9a0bd0/content
• Lechman, E. (2014). Okun's and Barro's misery index as an alternative poverty assessment tool: Recent estimations for European countries (MPRA Paper No. 37493). Retrieved from https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2413488
• Liang, K.Y. and Zeger, S.L. (1986). Longitudinal data analysis using generalized linear models. Biometrika, 73(1), 13–22. https://doi.org/10.2307/2336267
• Lotz, J.R. and Morss, E.R. (1967). Measuring tax effort in developing countries. IMF Staff Papers, 14(3), 478–499. https://doi.org/10.2307/3866266
• Lotz, J.R. and Morss, E.R. (1970). Economic development and cultural change. Economic Development and Cultural Change, 18(3), 328–341. https://doi.org/10.1086/450436
• Martin, A. and Lewis, W.A. (1956). Patterns of public revenue and expenditure. The Manchester School, 24(3), 203–244. Retrieved from https://doi.org/10.1111/j.1467-9957.1956.tb00985.x
• Muter, N.B., Sakınç, S. ve Çelebi, K. (1993). Mükelleflerin vergi karşısındaki tutum ve davranışları araştırması: Manisa ili vergi mükellefleri üzerine bir anket çalışması. Erişim adresi: https://kutuphane.sbb.gov.tr/bib/66864
• Nadirov, O., Aliyev, K., Dehning, B., Sharifzada, I. and Aliyeva, R. (2021). Life satisfaction and tax morale in Azerbaijan: Mediating role of institutional trust and financial satisfaction. Sustainability, 13(12228). https://doi.org/10.3390/su132212228
• Oshima, H.T. (1957). Share of government in gross national product for various countries. The American Economic Review, 47(2), 381–390. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/1811247
• Öker, A.N. ve Biniş, M. (2010). Vergi uygulamalarında bölgesel kalkınma hedefleri ve bölgesel mali teşvikler açısından değerlendirilmesi. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 10(19), 491–508. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/susead/
• Öz, E. (2015). Türkiye'nin mali sistemindeki bazı aksaklıklar ve çözüm önerileri. Erişim adresi: http://www.denizlismmmo.org/haberdetay.asp?ID=495
• Özatay, F. (2009). Enflasyon ve para politikası. N. Ö. Çoşkun (Ed.), Türkiye ekonomisi yeni yapı (2000-2008) içinde (s. 1-34). Ankara: İmaj Yayınevi̇.
• Pesaran, M.H. (2021). General diagnostic tests for cross-sectional dependence in panels. Empirical Economics, 60(1), 13–50. https://doi.org/10.1007/s00181-020-01875-7
• Pessino, C. and Fenochietto, R. (2010). Determining countries' tax effort. Hacienda Pública Española/Revista de Economía Pública, 195(4), 65–87. Retrieved from https://www.ief.es/
• Plasschaert, S. (1962). Taxable capacity in developing countries (World Bank Central Economics Staff Series, Report No. EC-103). Retrieved from http://documents.worldbank.org/curated/en/641451468326699468
• Roth, J.A., Scholz, J.T. and Witte, A.D. (1989). Taxpayer compliance: An agenda for research. USA: University of Pennsylvania Press.
• Saeed, A. and Shah, A. (2011). Enhancing tax morale with marketing tactics: A review of literature. African Journal of Business Management, 5(35), 13559–13565. Retrieved from https://citeseerx.ist.psu.edu/
• Saruç, N.T., Tunalı, Ç.B. ve Yılmaz, C. (2018). Türkiye’de vergi gayreti. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(22), 412–425. https://doi.org/10.17823/gusb.2608
• Saruç, T. ve Sağbaş, İ. (2003). Vergi etiğinin ölçümü: Türkiye üzerine ampirik bir çalışma. Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, 5(1), 79–96. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/akuiibfd/
• Sehili, S. (1998). Net fiscal incidence at the regional level: A computable general equilibrium model with voting (FRP Report No. 20). Retrieved from https://search.issuelab.org/resources/5196/5196.pdf
• Shin, K. (1969). International difference in tax ratio. The Review of Economics and Statistics, 51(2), 213–220. https://doi.org/10.2307/1926733
• Smith, A. (1777). Theory of moral sentiments. Retrieved from https://www.gutenberg.org/cache/epub/67363/pg67363-images.html
• Stotsky, G.J. and Woldemariam, A. (1997). Tax effort in Sub-Saharan Africa (IMF Working Paper No. 97/107). Retrieved from https://policycommons.net/artifacts/449811/tax-effort-in-sub-saharan-africa/1422693/
• Şenyüz, D. (1984). Etkin bir vergileme için yükümlü psikolojisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şenyüz, D. (1995). Vergilemede yükümlü psikolojisi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları.
• Taşdoğan, B. (2024). Kulüp yakınsama analizi temelinde OECD ülkelerinin vergi gayreti performansı. Sosyoekonomi, 32(59), 453–474. https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2024.01.20
• Turhan, S. (1998). Vergi teori ve politikası. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Türk, İ. (2010). Maliye politikası: Amaçlar, araçlar ve çağdaş bütçe teorileri (23. bs.). Ankara: Turhan Kitabevi.
• Williamson, J.G. (1961). Public expenditure and revenue: An international comparison. The Manchester School of Economic and Social Studies, 29(1), 43–56. https://doi.org/10.1111/j.1467-9957.1961.tb01187.x
• World Bank. (2024). Turkey overview. Retrieved from https://www.worldbank.org/en/country/turkey/overview
• Yeldan, E. (2002). Küreselleşme sürecinde Türkiye ekonomisi: Bölüşüm, birikim ve büyüme (5. bs.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yohou, D.H. and Goujon, M. (2017). Reassessing tax effort in developing countries: A proposal of a vulnerability-adjusted tax effort index (VATEI) (FERDI Working Paper No. P186). Retrieved from https://www.econstor.eu/bitstream/10419/269467/1/ferdi-wp186.pdf
• Yüce, M. ve Gerçek, A. (1998). Mükellefin vergiye yaklaşımını belirleyen faktörler ile ilgili ampirik bir çalışma. Sayıştay Dergisi, 28, 20–31. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sayistay/issue/77382/1301553