Analysis of ethical principles in accounting profession: A model proposal on ethical behavior

Yıl 2021, Cilt: 35 Sayı: 3, 1303 - 1323, 30.09.2021

Ersin Yenisu , Ahmet Tanç

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.972432

Öz

Ethics issue has more importance in accounting profession compared to other professions. Considering the researches and the field of application, it is seen that the professional accountants have faced an ethical dilemma at least once in their working lives. The aim of this study was to examine the ethical judgment of the professional accountant in Turkey and to provide suggestions on reducing the ethical dilemma. Qualitative analysis method was used in the study and a theoretical model that can contribute to better understanding of the subject is proposed. The most important difference of the proposed model from the literature is that it is a holistic and descriptive model. The aforementioned model, the “Unified Fields Approach to Ethical Behavior (UFAEB)” model is the unified fields consisting of “economic field”, “social field”, “cultural field”, “political field”, and “tecnological field”. UFAEB describes the effects of the "unified fields" on the ethical judgment of professional accountants by detailing them separately. According to the UFAEB model, the ethical commitment of professional accountants cannot be explained by just one reason, but can be explained with multiple variables. The UFAEB model can present different perspectives to researchers who will examine the issue of ethics in accounting profession.

Anahtar Kelimeler

Ethics, Ethical judgment, Accounting professional ethics, UFAEB model

Muhasebe mesleğinde etik ilkelerin incelenmesi: Etik davranış üzerine bir model önerisi

Öz

Muhasebe mesleğinde etik konusu diğer mesleklerle karşılaştırıldığında daha fazla öneme sahiptir. Yapılan araştırmalara ve uygulama sahasına bakıldığında muhasebe meslek mensuplarının çalışma hayatlarında en az bir defa etik ikilem yaşadıkları görülmektedir. Bu doğrultuda çalışmanın amacı Türkiye’deki muhasebe çalışanlarının etik yargı konusuna yaklaşımlarını literatür taramasıyla incelemek ve etik ikilemin azaltılması hususunda öneriler sunmaktır. Çalışmada tanımlayıcı bir analiz yöntemi kullanılmış ve konunun daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayabilecek kuramsal bir model önerilmiştir. Önerilen modelin literatürden en önemli farklılığı bütüncül ve betimleyici bir model olmasıdır. Söz konusu model olan “Etik Davranışa Birleşik Alanlar Yaklaşımı (EDBAY)” modeli “ekonomik alan”, “sosyal alan”, “kültürel alan” ve “politik alan”dan oluşan toplumsal alanlar ile günümüzde giderek artan önemiyle “teknolojik alan”ın muhasebe meslek mensuplarının etik yargısı üzerindeki etkilerini bütünleşik bir şekilde ortaya koymaya çalışmaktadır. EDBAY modeline göre muhasebe meslek mensuplarının etik bağlılığı sadece bir nedenle açıklanamayıp çok yönlü değişkenlerle açıklanabilmektedir. EDBAY modeli muhasebe mesleğinde etik konusunu inceleyecek olan araştırmacılara farklı bakış açıları katabilir.

Anahtar Kelimeler

Etik, Etik davranış, Muhasebe meslek etiği, EDBAY modeli

Kaynakça

• Ahinful, G. S., Addo, S., Boateng, F. O. & Boakye, J. D. (2017). Accounting ethics and the professional accountant: The case of Ghana, International Journal of Applied Economics, Finance and Accounting, 1 (1), 30-36.
• AICPA (2021). Code of Professional Conduct, https://pub.aicpa.org/codeofconduct/Ethics.aspx, 06.05.2021
• Akay, H. (2002). Muhasebe mesleğinde etik, Öneri Dergisi, 5 (17), 77-92.
• Akbaba, A. N. B. (2018). Muhasebede etik, mesleki değerler, etik ve tutum, IES 4 kapsamında inceleme, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 20 Özel Sayı, 762-778.
• Akenbor, C. O. & Tennyson, O. (2014). Ethics of accounting profession in Nigeria, Journal of Business and Economics, 5 (8), 1374-1382.
• Akpınar, T. (2019). Muhasebe mesleğinde etik kurallar, Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (4), 34-39.
• Amat, O. & Gowthhorpe, C. (2004). Creative accounting: Nature, ıncidence and ethical ıssues, Economics Working Papers 749, Department of Economics and Business, Universitat Pompeu Fabra, 1-19.
• Ateş, B. A. (2020). Muhasebe meslek mensuplarına yönelik örgütsel davranış konularının analizi, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 13 (3), 519-541.
• Aymankuy, Y. & Sarıoğlan, M. (2005). Muhasebe meslek mensuplarının meslek etiğine yaklaşımları ve Balıkesir il merkezinde bir uygulama, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (14), 23-45.
• Ayvaz, E. & Geçkil, T. (2018). Muhasebe mesleğinde etik: Muhasebe meslek mensuplarının tutumlarını ölçme sorunsalı, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi, 53 (1), 17-33.
• Bennie, N. M. & Pflugrath, G. (2009). The strength of an accounting firm’s ethical environment and the quality of auditors’ judgments, Journal of Business Ethics, 87, 237-253.
• Celayir, D. (2019). Kaliteli finansal raporlamada muhasebe meslek etiğinin önemi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30 (1), 199-210.
• Çankaya, F., Karakaya, A. & Keleş, N. (2019). Muhasebe bilgi kalitesinin boyutlarının incelenmesi: Bir uygulama, Küresel İktisat ve İşletme Çalışmaları Dergisi, 8 (16), 161-182.
• Çetin, A. C. & Dağlı, S. Ş. (2014). Muhasebe meslek etiği ve meslek mensuplarının etik hakkındaki görüşleri üzerine Isparta ilinde bir araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 55-84.
• Çıtak, F. & Başkan, T. D. (2020). Muhasebe uygulamalarındaki elektronik gelişmelerin muhasebe meslek etiğine etkisi: Kırıkkale ilindeki muhasebe meslek mensuplarının bakış açısı üzerine bir araştırma, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, Özel Sayı (22), 249-270.
• Çiçek, H., Canbaz, S. & Keskin, A. (2013). Muhasebe meslek mensuplarının meslek etiğine bakış açıları: Kırklareli ilinde bir araştırma, Tekirdağ Serbest Muhasebeci ve Mali Müşavirler Odası Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 1-20.
• Daştan, A., Bayraktar, Y. & Bellikli, U. (2015). Muhasebe mesleğinde etik ikilem ve etik karar alma konularında farkındalık oluşturma: Trabzon ilinde bir araştırma, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 29 (1), 63-82.
• Demir, B. (2015). Muhasebe ve denetim mesleğinde etik, Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 4 (4), 341-352.
• Demir, M. & Arslan, Ö. (2020). Muhasebe meslek mensuplarını hile eylemine yönelten psikolojik ve ekonomik faktörler, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(3) 903-911.
• Douglas, P. C., Davıdson, R. A. & Schwartz, B. N. (2001). The effect of organizational culture and ethical orientation on accountants’ ethical judgments, Journal of Business Ethics, 34, 101-121.
• Eren, E. (2004). Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi, Beta Yayınları, İstanbul.
• Ergün, H. & Gül, K. (2005). Muhasebe mesleği etik kuralları ve bu kuralların meslek mensuplarınca algılanışı, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 25, 144-154.
• Eroğlu, B. (2020). Kayıt dışı ekonomilerde muhasebe meslek mensuplarının rolü, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13 (74), 406-417.
• Fan, H. F., Woodbıne, G. & Cheng, W. (2013). A Study of Australian and Chinese accountants’ attitudes towards ındependence ıssues and the ımpact on ethical judgements, Asian Review of Accounting, 21 (23), 205-222.
• Fidan, M. E. & Subaşı, Ş. (2014). Muhasebe meslek mensubu adaylarının etik algıları: İstanbul ili örneği, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 10, 111-130.
• Gautam, T. L. & Gupta, G. K. (2018). Accounting ethic ın Indian perspective: A conceptual study, JK Business School, 2 (1), 30-40.
• Ghasemi, M., Shafeiepour, V., Aslanı, M. & Barvayeh, E. (2011). The impact of information technology (it) on modern accounting systems, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 28, 112-116.
• Ghazali, N. A. M. (2021). Factors ınfluencing ethical judgements of accounting practitioners: Some Malaysian evidence, International Journal of Social Economics, 48 (3), 384-398.
• Goebel, T. F. H. & Welbenberger, B. E. (2019). Management accountants and ethical dilemmas: How to promote ethical ıntention?, Journal of Management Control, 30, 287-322.
• Gümrah, Ö. & Yılmaz, B. (2018). Bağımsız denetim ve muhasebe meslek etiği: Bağımsız denetçilerin etik ilkelere yaklaşımları üzerine bir araştırma, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 21 (2), 348-373.
• Güney. C. & Biçer, M. S. (2016). Muhasebe meslek etiği ve Erzincan ilinde bir araştırma, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (45), 790-802.
• Gür, E. (2018). Muhasebe meslek etiği, Adam Akademi Dergisi, 8 (2), 371-407.
• IESBA (2020). Handbook of the ınternational code of ethics for professional accountants, https://www.ethicsboard.org/international-code-ethics-professional-accountants, 06.05.2021
• Ismaıl, S. (2014). Effect of ethical ideologies on ethical judgment of future accountants: Malaysian evidence, Asian Review of Accounting, 22 (2), 145-158.
• Ismail, S. & Ghazali, N. A. M. (2011). Ethical ideology and ethical judgments of accounting practitioners in Malaysia, Gadjah Mada International Journal of Business, 13 (2), 107-123.
• İşgüden, B. (2007). Sosyal ve kültürel değerlerin muhasebe meslek etiği üzerine etkileri, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir.
• Jackling, B., Cooper, B. J., Leung, P. & Dellaportas, S. (2007). Professional accounting bodies’ perceptions of ethical ıssues, causes of ethical failure and ethics education, Managerial Auditing Journal, 22 (9), 928-944.
• Karabınar, S. & Çevik, Z. (2018). Bir Muhasebe meslek odasında 2008-2013 yıllarında verilen disiplin cezalarının yapısal analizi, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 1, 69-89.
• Kaya, C. T. & Ökten, A. B. (2014). Kültür olgusunun muhasebe hileleri üzerindeki etkisi, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 2, 63-80.
• Kaya, N. &Yanık, R. (2011). Muhasebe meslek ahlâkı, etik ve müşteri tatmini ilişkisi, Erzurum Kültür Eğitim Vakfı (EKEV) Akademi Dergisi, 15 (49), 293-306.
• Kısakürek, M. & Alpan, N. (2010). Muhasebe meslek etiği ve Sivas ilinde bir uygulama, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 47, 213-228.
• Kutlu, H. A. (2008). Muhasebe meslek mensupları ve çalışanlarının etik ikilemleri: Kars ve Erzurum illerinde bir araştırma, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 63 (2), 143-170.
• Kutluk, F. A. & Ersoy, A. (2011). Muhasebe meslek üyelerinin etik yargı düzeyleri üzerine bir araştırma, Ege Akademik Bakış Dergisi, 11 (3), 425-438.
• Low, M., Davey, H. & Hooper, K. (2008). Accounting scandals, ethical dilemmas and educational challenges, Critical Perspectives on Accounting, 19, 222-254.
• Oseni, A. I. (2011). Unethical behavior by professional accountant in an organization, Research Journal of Finance and Accounting, 2 (2). 1-7.
• Özçelik, H. & Angı, G. G. (2017). Muhasebe meslek mensuplarının meslek etiği ve etik ikilem algıları: Antalya ili örneği, muhasebe ve Denetime Bakış, 50, 141-158.
• Özçelik, H. & Keskin, S. (2017). Muhasebe meslek etiği ve uygulamaları: Batı Akdeniz bölgesinde bir araştırma, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4 (2), 138-150.
• Özgün, H. S. & Sarıtaş, H. (2019). Muhasebe mesleğinde etik dışı davranışlara neden olan durumlar: Denizli ilinde bir uygulama, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6 (1), 77-93.
• Özkan, A. &Hacıhasanoğlu, T. (2012). Muhasebe meslek mensuplarının kişilik özellikleri ve etik karar verme davranışları arasındaki ilişkiler, Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5 (2), 37-52.
• Özyürek, H. (2012). Muhasebe meslek mensuplarında etik: Ankara’da muhasebeciler üzerine araştırma, Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 4 (1), 125-137.
• Patel, C., Harrison, G. L. & Mckinnon, J. L. (2002). Cultural influences on judgments of professional accountants in auditor-client conflict resolution, Journal of International Financial Management and Accounting, 13 (1), 1-31.
• Payne, D. M., Corey, C., Raiborn, C. & Zingoni, M. (2019). An applied code of ethics model for decision-making in the accounting profession, Management Research Review, 43 (89), 1117-1134.
• Pflugrath, G, Bennie, N. M. & Chen, L. (2007). The ımpact of codes of ethics and experience on auditor judgments, Managerial Auditing Journal, 22 (6), 566-589.
• Radtke, R. R. (2000). The effects of gender and setting on accountants’ ethically sensitive decisions, Journal of Business Ethics, 24, 299-312.
• Sakarya, Ş. & Kara, S. (2010). Türkiye’de muhasebe meslek etiğine yönelik düzenlemeler ve meslek mensupları tarafından algılanması üzerine bir alan araştırması, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 12 (18), 57-72.
• Sayım, F. & Usman, Ö. (2016). Muhasebe meslek mensuplarının etik algısı -Yalova örneği-, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, ICAFR 16 Özel Sayısı, 247-261.
• Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirlerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacakları Etik İlkeler Hakkında Yönetmelik (2007) Resmi Gazete Sayı: 26675 (19 Ekim 2007), İnternet Erişimi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/10/ 20071019-8.htm, 06.05.2021
• TDK (2021). Çevrimiçi Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/, 05.05.2021
• Tuğay, O. & Kılıç, M. B. (2017a). Meslek etiği ve muhasebe meslek mensuplarının etik sözleşme algısının kuramsal modeli, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (22), 542-554.
• Tuğay, O. & Kılıç, M. B. (2017b). Muhasebe meslek mensuplarının meslek etiğine yönelik tutum ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlilik ve güvenirlik çalışması, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 19 (3), 760-780.
• TÜRMOB (2021). 2020 Faaliyet Raporu, https://turmob.org.tr/FaaliyetRaporlari/1f4792b4-6f1e-403f-b32c-de78c0ec3b49/2020-faaliyet-raporu, 05.05.2021
• Venter, E. R., Gordon, E. A. & Street, D. L. (2018). The role of accounting and the accountancy profession in economic development: A research agenda, Journal of International Financial Management & Accounting, 29, 195-218.
• Yalçın, S. (2011). Muhasebe meslek mensupları ve isletmelerin etik konusunda tutumları: Türkiye araştırması, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 10, 47-66.
• Yel, T. (2018). Muhasebe meslek mensuplarının meslek etiği hakkındaki görüşlerine ilişkin Bolu’da bir araştırma, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18 (2), 165-184.
• Yıldız, G. (2010). Muhasebe mesleğinde meslek etiği ve Kayseri il merkezinde bir uygulama, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 36, 155-178.
• Yılmaz, E., Yıldırım, S. & Bahar, H. H. (2015). Serbest muhasebeci mali müşavirlerin mesleki etik algısı: Samsun örneği, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 1, 27-42.
• Yılmaz, R. & Kaya, M. (2014). Kurumsal yönetim ilkelerinin muhasebe etik kuralları ile ilişkisi, İşletme Bilimi Dergisi, 2 (1), 17-35.
• Yücel, E. (2017). Muhasebe meslek mensuplarının etik dışı davranışlarının vergi ahlakına etkisi, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 1, 229-248.