TANZİMAT SONRASI ANTALYA SANCAĞI’NDA KİLİSE İNŞALARI

Yıl 2022, Cilt: 36 Sayı: 2, 781 - 809, 29.06.2022

Esra Tay

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1106711

Öz

Bu çalışmada Tanzimat sonrası Antalya Sancağı’nda inşa edilmiş olan kiliseler ve kilise onarımları incelenmiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda Antalya merkezde; (H)Agios Georgios ve Yeni Kapı Rum Kiliseleri; Alanya’da, Hıdırellez, Hagios Konstantionos ve Mikhail Archangelos Kiliseleri ile Kaş’da, Kaş Yeni Cami (Kilise Camisi) (Eski Rum Kilisesi) ve Kalkan Meryem Ana Kilisesi (Mustafa Kocakaya Cami) olmak üzere yedi kilisenin inşa edildiği ve günümüze ulaştığı tespit edilmiştir. Bu kiliseler dışında üç adet kilisenin de inşa sürecinin Devlet Arşivleri’ne yansıdığı tespit edilmiştir. Söz konusu bu kiliselerin inşa edilip edilmediği kesin olarak belli değildir. Yine Devlet arşivlerinden üç adet kilisenin onarım geçirdiği öğrenilmiştir.

Günümüze ulaşan kiliselerin hepsi dikdörtgen planlı ve tek neflidir. Taş malzemeden inşa edilmiş olan kiliseler sade bir kurguya sahiptir. Alanya’da yer alan üç kiliseden Hıdırellez Kilisesi yakın zamanda onarım görmüştür. Hagios Konstantionos ve Mikhail Archangelos kiliseleri ise harap durumdadır. Kaş’da yer alan iki kilise ise camiye dönüştürülmüş olup ibadete açıktır. Antalya merkezde yer alan (H)Agios Georgios Kilisesi müze olarak düzenlenmiştir. Yeni Kapı Rum Kilisesi asli işlevini sürdürmekte ve ibadete açık durumdadır. Kiliselerin tamamı 1839 yılından sonra inşa edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, Antalya, Kilise, İnşa.

Teşekkür

Esra TAY Akdeniz Üniversitesi Serik Gülsün Süleyman Süral Meslek Yüksek Okulu Mimari Restorasyon Programı/ [e-mail] Bu makale Akdeniz üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalında Hazırlanmış Olan "Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Antalya Sancağı'nda İmar Hareketleri (1839-1923)" başlıklı doktora tezinden üretilmiştir.

THE CHURCH CONSTRUCTION IN THE SANJAK ANTALYA IN THE AFTERMATH OF REFORM (TANZIMAT) AGE

Öz

This study covers the newly constructed and repaired churches in the aftermath of Reform Age in the sanjak Antalya. It is determined through the field studies and archival documents that seven churches have survived, namely the churches of Hagios Georgios and Yeni Kapı in the city center of Antalya, the churches of the so-called Hıdırellez, Hagios Konstantinos and Mikhael Archangelos in Alanya, Mosque Yeni (Kilise Camii/Eski Rum Kilisesi) and Kalkan Theotokos Church (today Mosque Mustafa Kocakaya). Out of the churches referred here, the construction process of three more churches can be traced in the archival documents. However, any precise data is not available on whether these spaces were built or not. The archival documents also bear data about some repairs for three churches.

All the surviving churches are rectangular in plan and single-naved. They are in masonry and bear a plain spatial arrangement. While one of the churches situated in the city center of Antalya has been arranged as a museum, the other, which is known as the Rum Church of Yeni Kapı is still in its authentic function. As for the churches in Alanya, the church currently known as Hıdırıllez has been repaired recently. The others, that’s Hagios Konstantinos and Mikhael Archangelos, are in ruin. Those in Kaş has been arranged as mosques and all in use. All the edifices were constructed in the aftermath of the year 1839.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, Antalya, Church, Construction

Kaynakça

• Açıkalın, Ö. (2019). Alanya kiliselerinin mimari analizleri ve günümüzdeki korunmuşluk durumlarının irdelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Ak, M. (2014). Antalya’da idari yapı ve nüfus (1915). Adalya, 17, 311-319.
• Alanya Belediyesi (2021, Ocak 22). Alanya Belediyesi Bir Kültür Mirasını Daha Canlandırıyor. https://www.alanya.bel.tr/Haber/9461/ALANYA-BELEDIYESI--BIR-KULTUR-MIRASINI-DAHA-CANLANDIRIYOR
• Alemdar, S. (2012). Osmanlı Devleti’nde kiliselerin tamir ve inşası (1839-1856) (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydın, A. (2011). 19. yüzyıl Mersin kiliseleri. Pitura Yayınları.
• Aydın, A. (2017). Osmanlı dönemi Isparta ve Burdur kiliseleri. Gece Kitaplığı.
• Aydın, R. (2018). Osmanlı arşiv belgelerine göre Kayseri’deki Ermeni kiliselerinin onarımları. History Studies, 10(2), 1-28.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Bab-ı Ali Evrak Odası, Dosya No:78, Gömlek No: 5777.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Cevdet Adliye, Dosya No: 95, Gömlek No: 5727.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Cevdet Adliye, Dosya No:65, Gömlek No: 3930.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Dahiliye Mektubi Kalemi, Dosya No: 1792, Gömlek No: 36.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. İrade Azınlık, Dosya No: 2, Gömlek No: 21.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. İrade Meclis-i Mahsus, Dosya No: 116, Gömlek No: 4982.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vükela Mazbataları, Dosya No: 58, Gömlek No: 63.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Melfufat Müzekkiresi, Dosya No: 2599, Gömlek No: 31.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Şuray-ı Devlet, Dosya No: 2559, Gömlek No: 24.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Yıldız Perakende Azınlık, Dosya No: 1, Gömlek No: 15.
• Çelebi, E. (2020). Osmanlı Devleti’nde kiliselerin hukukî statüsü ve Tosya Meryemana Kilisesi’nin yeniden inşası meselesi, Tarih ve Gelecek Dergisi, 6(1), 26-51.
• Durgun, H. (2018). Elmalı Kazası. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ekin, C. (2019). Karamanlıca (Grek harfli Türkçe) kitabeli kiliseler, (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eren, N., & Kırmızı, M. (2004). Kaş Yeni Cami. Antalya Kültür Envanteri (162). Antalya.
• Google Haritalar (2022). https://www.google.com/maps/@36.543302,30.9177925,184024m/data=!3m1!1e3
• İlter, F. (1991). Doğaya bırakılmış bir Akdeniz yerleşkesi: Kaya köy (Levisi) ve kiliseleri. Belleten, 5(213), 473-482.
• Karaca, Z. (2006). İstanbul’da Osmanlı dönemi Rum kiliseleri. Yapı Kredi Yayınları.
• Karaca, Z. (2008). İstanbul’da Tanzimat öncesi Rum Ortodoks kiliseleri. Yapı Kredi Yayınları.
• Kazhdan, A. P., & Sevcenko, N. P. (1991). The Oxford dictionary of Byzantium. Oxford University Press.
• Maraşlı, S. (2014). Orta çağ Anadolu’sunda süvari konulu tasvirler (11-14. yüzyıllar) (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mimiroğlu, İ. M. (2019). Datça Hızırşah kilisesi. İSTEM, (33),149-165.
• Nejat Üreğen, birincil referans.
• Özdemir, R. (1992). Osmanlı döneminde Antalya’nın fiziki ve demografik yapısı (1800-1867). Tarih İncelemeleri Dergisi, 7(1), 133-166.
• Özkan, S. H. (2011). XIX. yüzyılın ikinci yarısında Alâiye Sancağı’nın idarî yapısı ve nüfus durumu. TÜBAR, 29, 275-291.
• Sinan Genim (2021, Ocak 21). Projeler / Yapılar. https://www.sinangenim.com/tr/projects-.asp?ID=4&Y=9999
• Sönmez, S. (2019). Alanya Kaleiçi kiliselerinin koruma sorunları ve yeniden kullanımına yönelik öneriler (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Turan, M., & Özcan, Z., vd. (2004). Kalkan Mustafa Kocakaya Cami. Antalya Kültür Envanteri (177).
• Yeğin, K. (2003). Alanya kilise. Antalya Kültür Envanteri (81).
• Yıldırım Güneş, Ö., & Yuka, A. (2021). Arşiv belgelerine göre Antalya-Kalkan Meryem Ana Kilisesi / Koca Mustafa Camii’nin mimari özellikleri. Arşiv Dünyası, 8(2), 115-129.