SAĞLIK HİZMETİ KULLANICILARININ TÜKETİCİ DAVRANIŞLARI VE İNTERNETTEN SAĞLIK BİLGİSİ ARAMALARININ HASTA GÜÇLENDİRME DÜZEYİNE ETKİSİ

Yıl 2024, Sayı: 68, 29 - 35, 31.08.2024

Sema Dalkılıç , Ramazan Kurtoğlu

https://doi.org/10.18070/erciyesiibd.1311714

Öz

Bu çalışmanın amacı, sağlık hizmeti kullanımı sırasında tüketicilerin sergiledikleri tüketici davranışlarının ve sağlıkla ilgili internet kullanımlarının hasta güçlendirme düzeyi üzerindeki etkisini ve bu ilişkide tüketicilerin e-sağlık okuryazarlığı düzeylerinin aracılık rolünü incelemektir. Evreni Türkiye’de yaşayan 18 yaş üzeri kronik hastalığı olan bireyler oluşturmaktadır. Örneklem olarak 342 kişiye ulaşılmış ancak veri kontrolü sağlandıktan sonra 297 anket analize dahil edilmiştir. Veri toplamak için çevrimiçi anket yöntemi kullanılmıştır. Anket formu, tüketici skalası, hasta güçlendirme ölçeği, e-sağlık okuryazarlık ölçeği ve internetten sağlık bilgisi arama ile ilgili sorulardan oluşmaktadır. Yapısal eşitlik modellemesi kullanılarak gerekli analiz yapılmıştır. Analiz sonucunda; sağlık hizmeti kullanımı sırasında sergilenen katılımcı tüketici davranışının hasta güçlendirme üzerinde pozitif, çekingen tüketici davranışının ise negatif etkisi olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca yapılan aracılık analizleri sonucunda; sağlıkla ilgili internet kullanımının hasta güçlendirme düzeyi üzerindeki etkisinde e-sağlık okuryazarlığının aracılık etkisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Sağlıkla ilgili internet kullanımının hasta güçlendirmeye doğrudan etkisi negatif iken, e-sağlık okuryazarlığı aracılığıyla bu etki pozitif olmuştur. Sonuç olarak, sağlık sistemine pasif olmadan aktif bir şekilde dahil olan hastaların hasta güçlenme düzeyleri daha yüksektir. Ayrıca güçlenmek için interneti kullanan hastaların, e- sağlık okuryazarlık düzeyleri yüksek ise hasta güçlenme düzeyleri artmaktadır. E- sağlık okuryazarlığı düşük olup internetten sağlık bilgisi arayan hastalar güçlenmeden ziyade sağlıklarını olumsuz etkileyecek davranışlar sergileyebilmektedir

Anahtar Kelimeler

Tüketici Davranışı, Hasta Güçlendirme, E-Sağlık Okuryazarlığı, İnternetten Sağlık Bilgisi Arama

Teşekkür

Bu çalışma Sema Dalkılıç'ın "SAĞLIK HİZMETLERİNDE TÜKETİCİ DAVRANIŞLARI VE SAĞLIKLA İLGİLİ İNTERNET KULLANIMININ HASTA GÜÇLENDİRME ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: E-SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ ARACILIK ROLÜ" (2022) başlıklı doktora tezinden türetilmiştir.

THE EFFECT OF HEALTH CARE USERS' CONSUMER BEHAVIORS AND INTERNET HEALTH INFORMATION SEARCHES ON PATIENT EMPOWERMENT LEVEL

Öz

This study aims to examine the effect of consumer behaviors and health-related internet use on the level of patient empowerment during the use of health services and the mediating role of consumers' e-health literacy levels in this relationship.The population of the study consists of individuals with chronic diseases over 18 living in Turkey. As a sample, 342 people were reached, but 297 questionnaires were included in the analysis after data control was ensured. An online survey method was used to collect data. The questionnaire consists of a consumer scale, a patient empowerment scale, an e-health literacy scale, and questions about searching for health information online. The necessary analysis was conducted using structural equation modeling. It has been determined that participatory consumer behavior exhibited during the use of health services has a positive effect on patient empowerment, while avoidance consumer behavior has a negative impact. In addition, as a result of the mediation analysis; It has been concluded that e-health literacy has a mediating effect on the effect of health-related internet use on the level of patient empowerment. While the direct impact of health-related internet use on patient empowerment was negative, this effect was positive through e-health literacy. As a result, patients who are actively involved in the health system without being passive have higher patient empowerment levels. In addition, if the e-health literacy levels of the patients who use the internet for empowerment are high, the patient empowerment levels increase. Patients with low e-health literacy and seeking health information on the internet may exhibit behaviors that will adversely affect their health rather than empowerment.

Anahtar Kelimeler

Consumer behavior, Patient empowerment, E-health literacy, Searching for health information on the internet

Kaynakça

• Anderson, RM. Funnel, MM. Butler PM. Arnold MS. Fitzgerald JT. Feste C. (1995), Patient Empowerment: Results of a Randomised Control Trial, Diabetes Care, Vol. 18 No.943: 9.
• Aujoulat, I., D’Hoore, W., & Deccache, A. (2007), Patient Empowerment in Theory and Practice: Polysemy or Cacophony?, Patient Education and Counseling, Vol. 66, No. 1: 13-20.
• Baumgartner, H., & Homburg, C. (1996), Applications of Structural Equation Modeling in Marketing and Consumer Research: A Review, International Journal of Research in Marketing, Vol. 13, No. 2: 139-161.
• Barr PJ, Scholl I, Bravo P, Faber MJ, ElwynG, McAllister M (2015) Assessment of Patient Empowerment - A Systematic Review of Measures. Plos ONE, 10 (5), 1-24.
• Barrett, P. (2007). Structural Equation Modelling: Adjudging Model Fit. Personality and Individual Differences, 42 (5), 815-824.
• Bravo, P., Edwards, A., Barr, P. J., Scholl, I., Elwyn, G., & McAllister, M. (2015). Conceptualising Patient Empowerment: A Mixed Methods Study. BMC Health Services Research, 15 (1), 252.
• Birkeland, S., Bismark, M., Barry, M. J., & Möller, S. (2021), Does Greater Patient Involvement in Healthcare Decision-Making Affect Malpractice Complaints? A Large Case Vignette Survey, Plos One, Vol.16, No.7: E0254052.
• Carlback, J., & Wong, A. (2018), A Study on Factors Influencing Acceptance of Using Mobile Electronic Identification Applications in Sweden, https://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:1214313/FULLTEXT01.pdf, (Erişim: 10.11.2020).
• Carman, K. L., Dardess, P., Maurer, M., Sofaer, S., Adams, K., Bechtel, C., & Sweeney, J. (2013), Patient and Family Engagement: A Framework for Understanding the Elements and Developing Interventions and Policies, Health Affairs, Vol.32, No. 2: 223-231.
• Castro, E. M., Van Regenmortel, T., Vanhaecht, K., Sermeus, W., & Van Hecke, A. (2016), Patient Empowerment, Patient Participation and Patient-Centeredness in Hospital Care: A Concept Analysis Based on a Literature Review, Patient Education and Counseling, Vol. 99, No. 12: 1923-1939.
• Coşkun, S. Bebiş, H. (2015), Adolesanlarda E-Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği: Türkçe Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması, Gülhane Tıp Dergisi, C.57, S.7: 378-384.
• Ergün, S., Sürücüler, H. K., ve Işık, R. (2019). Ergenlerde E-Sağlık Okuryazarlığı ve Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları: Balıkesir Örneği. JAREN, 5 (3), 194-203.
• Forkner-Dunn, J. (2003), Internet-Based Patient Self-Care: The Next Generation of Health Care Delivery, Journal of Medical Internet Research, Vol. 5, No.2: 8-35.
• Funnell MM, Anderson RM, Arnold MS, Barr PA, Donnelly M, Johnson PD. (1991). Empowerment: An Idea Whose Time Has Come In Diabetes Education. Diabetes Educatin, 17 (37), 37-41
• Gencer Tamer, Z. (2017), Norman ve Skinner’ın E-Sağlık Okuryazarlığı Ölçeğinin Kültürel Uyarlaması İçin Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Vol. 52: 131-145.
• Gürbüz, S. (2019), AMOS İle Yapısal Eşitlik Modellemesi, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Halim, J. K., Margaretha, S., & Rahardja, C. (2018), Consumer’s Response on E-mail Advertisements from Tour and Travel Agency in Indonesia, Advances in Social Science, Education and Humanities Research (ASSEHR), Vol. 186: 162-165.
• Jacobson, P. (2007), Empowering the Physician-Patient Relationship: The Effect of The Internet, Partnership: The Canadian Journal of Library and Information Practice and Research, Vol. 2, No. 1: 1-13.
• Jiang, S., & Street Jr, R. L. (2019), The Effects of Patient-Centered Communication, Social Capital, and Internet Use on Patient Empowerment: A Cross-Sectional Study in China, Global Health Promotion, Vol. 26, No.4: 33-43.
• Johnson, J. D. (2014), Health-Related Information Seeking: Is It Worth It?, Information Processing & Management, Vol. 50, No.5: 708-717.
• Kaya, N. Işık, O. (2018), Hasta Güçlendirme Ölçeğinin Türkçe Geçerlilik ve Güvenilirliği, İşletme Bilimi Dergisi, C. 6, S. 1: 27-42.
• Kıral, C. (2022). Toplumun e-sağlık okuryazarlığı ve mobil sağlık uygulamalarını kullanma durumlarının belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Kim, S., Baek, Y. M. (2019), Medical Drama Viewing and Healthy Lifestyle Behaviors: Understanding The Role of Health Locus of Control Beliefs and Education Level, Health Communication, Vol. 34, No.4:
• Kinaş, Y., Yılmaz, V. (2021), Kısmi En Küçük Kareler Yapısal Eşitlik Modellemesi İle Aracılık ve Düzenleyicilik Etkilerinin Araştırılması ve Bir Uygulama, (Doktora tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Lancet. (2012), Patient Empowerment-Who Empowers Whom? The Lancet, Vol. 379, No. 9827: 1677.
• Lefebvre, R. C. (2013), Social Marketing and Social Change: Strategies and Tools for Improving Health, Well-Being, and The Environment. John Wiley & Sons.
• Milne, R. A., Puts, M. T., Papadakos, J., Le, L. W., Milne, V. C., Hope, A. J., & Giuliani, M. E. (2015), Predictors of High Ehealth Literacy in Primary Lung Cancer Survivors. Journal of Cancer Education, Vol. 30, No. 4: 685-692.
• Norman, C. D. & Skinner, H. A. (2006a), Ehealth Literacy: Essential Skills For Consumer Health in a Networked World, Journal of Medical Internet Research, Vol. 8, No. 2: 1-9.
• Norman, C. D. & Skinner, H. A. (2006b), Eheals: The Ehealth Literacy Scale, Journal of Medical Internet Research, Vol. 8, No. 4: 19-27.
• Özer Ö., Özmen S. ve Özkan O. (2020), Sosyal Medya Kullanımının E-Sağlık Okuryazarlığına Etkisinin İncelenmesi, Alanya Akademik Bakış, C. 4, S. 2: 353-367.
• Petrič, G., Atanasova, S., & Kamin, T. (2017). Impact of Social Processes in Online Health Communities on Patient Empowerment in Relationship with the Physician: Emergence of Functional and Dysfunctional Empowerment. Journal of Medical Internet Research, 19 (3), 1-74
• Samoocha, D., Bruinvels, D. J., Elbers, N. A., Anema, J. R., & Van der Beek, A. J. (2010). Effectiveness of Web-based Interventions on Patient Empowerment: A Systematic Review and Meta-Analysis. Journal of Medical Internet Research, 12 (2), 1277-1286
• Schulz, P. J. & Nakamoto, K. (2011, March), “Bad” Literacy, The Internet, and The Limits of Patient Empowerment, AAAI Spring Symposium Series.
• Shashank, M, A., &, Bichile, L. S. (2004), Health Information on The Internet: Patient Empowerment or Patient Deceit?, Indian Journal of Medical Sciences, Vol. 58, No. 8: 321-326.
• Smailhodzic, E. Hooijsma, W. Boonstra, A. & Langley, D. J. (2016), Social Media Use in Healthcare: A Systematic Review of Effects on Patients and on Their Relationship With Healthcare Professionals, BMC Health Services Research, Vol. 16, No. 1: 1-14.
• Small, N. Bower, P. Chew-Graham, C. A. Whalley, D. & Protheroe, J. (2013). Patient Empowerment in Long-Term Conditions: Development and Preliminary Testing of a New Measure. BMC Health Services Research, 13 (1), 1-15.
• Suarez-Almazor ME, Kendall CJ, Dorgan M. (2001), Surfing The Net-Information on The World Wide Web For Persons With Arthritis: Patient Empowerment-or Patient Deceit? J Rheumatol, Vol. 2, No. 8: 185-91.
• Sulik, G. A., & Eich-Krohm, A. (2008). No Longer A Patient: The Social Construction of the Medical Consumer. (Ed. Chambre, S. Goldner, M.) in Patients, Consumers and Civil Society. Emerald Group Publishing Limited.
• Şantaş, G, Şantaş, F. (2020). Pozitif Teknolojilerin Sağlık Hizmetlerinde ve Hasta Katılımında Rolü. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 10 (1) , 131-137.
• Tekin, A. Kaya, E. Demirel, M. & Özbek Yazıcı, S. (2009), Güçlendirme Bağlamında İnternetin Hasta-Hekim İlişkilerine Etkisi. Selçuk İletişim, Vol. 6, No. 1: 23-36.
• Tosun, N.,ve Hoşgör, H. (2021), E-Sağlık Okuryazarlığı ve Akılcı İlaç Kullanımı Farkındalığı Arasındaki İlişkinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, C. 22, S. 2: 82-102.
• Tzeng, H. M., & Marcus Pierson, J. (2017), Measuring Patient Engagement: Which Healthcare Engagement Behaviors Are Important to Patients? Journal of Advanced Nursing, Vol. 73, No. 7: 1604-1609.
• WHO. (1998). Health Promotion Glossary https://www.who.int/healthpromotion/about/hpr%20glossary%201998.pdf?ua Erişim Tarihi: 11.07.2021
• WHO. (2010), Telemedicine, Opportunities and Developments in Member States: Report on The Second Global Survey on Ehealth. Global Observatory For Ehealth Series, 2.
• Yıldırım HH. (2015a). Sağlık Hizmetlerinde Tüketici Davranışları: Kuram ve Uygulama.1.Baskı, ABSAM, Ankara.
• Yıldırım, HH. (2015b). Sağlık Okuryazarlığı: Türkiye Resmin Neresinde? Ne Yapmalı? ABSAM, Ankara
• Yılmaz, A., Kar. A., Kaya.,M. (2020), Hasta Güçlendirme ve Yaşam Kalitesi İlişkisi, İşletme Bilimi Dergisi,C. 8, S. 1: 97-114.
• Zhang, Y., Graffigna, G., Bonanomi, A., Choi, K. C., Barello, S., Mao, P., & Feng, H. (2017), Adaptation and Validation of a Chinese Version of Patient Health Engagement Scale for Patients with Chronic Disease, Frontiers in Psychology, Vol. 8: 104.